InfoHub Logo

«Balqashtústimetall» Óndiristik Birlestigi (burynǵy ataýy Balqash ken-metallýrgıa kombınaty nemese BKMK) — Balqash qalasyndaǵy mys balqytatyn zaýyt. Jylyna zaýytta 130-150 myń tonna tazartylǵan mys óndiriledi. Sonymen qatar, altyn, kúmis, platına jáne basqa tústi metaldar shyǵarylady

Tarıhy

1928 jyly Balqash kóliniń soltústik jaǵalaýyna geolog-ınjener Mıhaıl Rýsakov basqarǵan lenıngradtyq geologıalyq barlaý partıasy keledi. Olar Balqash óńirindegi mys kenderininiń birinshi barlaýyn ótkizip, úmittendiretin qorytyndyǵa kelgen. İzdeý jumystary barysynda geologtar kelesi nátıjeni túıindegen: ken orny mysqa sonshalyqty baı, onyń bazasynda jańa mys balqytý zaýytyn salýǵa bolady. M. P. Rýsakov Lenıngradtaǵy geologıalyq komıtetke telegrafpen habarlandyrý jiberedi: «…Balqash kóliniń janynda Qońyrat atty kúshti mys-porfırlik ken orny ashyldy». Kóp keshikpeı osy ken ornyn ıgerý jumystary bastaldy.

1931 jyldyń qazanynda «Prıbalhashstroı» basqarmasy quryldy, onyń bas maqsaty mys balqytý zaýytyn salý dep belgilengen. 1932 jyldyń 29 maýsymynda KSRO Narkomtájpromynyń kollegıasy «Balqash óńirinde mys balqytý kombınatyn salý týraly» qaýlyny shyǵardy. Negizgi óndiristik qurylystardyń jáne qalanyń ornalasqan orny retinde Bertis aılaǵynyń jaǵalaýy dep bekitilgen. Qurylys jumystarynyń bastyǵy Vasılıı Ivanovıch Ivanov boldy (1938 jyly ol ótirikpen «halyq jaýy» atanyp, atý jazasyna belgilendi). Keńes memleketi mysqa qatty muqtaj boldy. Sol kezde mys, negizimen, shetelden ákelingen bolatyn. Ekinshi besjyldyq jospary boıynsha nusqaýlar kombınattyń salýyn tezdetýge shaqyrdy. Nusqaýdy shyǵarǵan VKP(b)-nyń XVII Búkilodaqtyq konferensıasy (1932 jyl, 30 qańtar — 4 aqpan) Máskeý men Lenıngradtyń partıa uıymdaryna salynyp jatqan kásiporyndy qamqorlyqqa alýdy tapsyrdy.

1932 jyly mys alybyn salýǵa 100 mln. som jiberildi, bul Qazaq KSR-i aýyr ónerkásibiniń damýyna baǵyttalǵan qarajattyń úshten bir bóligin qurdy. 1938 jyldyń naýryzynda baıytý fabrıkasynyń synaýy ótkizilip, birinshi balqashtyq konsentrat shyǵaryldy. Shildede alǵashqy shaǵylý peshi iske qosylyp, metalýrgıalyq óndiriske jol ashyldy. 24 qarashada birinshi balqash mysy shyǵaryldy. Bul kún Balqash ken-metallýrgıa kombınatynyń týǵan kúni retinde sanalady. Balqash mysynyń birinshi quımasy Máskeýdiń Revolúsıa murajaıynda saqtalynyp jatyr. Ekinshi dúnıejúzilik soǵys bastalǵanda, Balqashtyń metalýrgteri, baıytýshylary, taýkenshileri maıdanǵa ketip, olardyń seh pen kenderdegi ornyn áıelder alǵan. Eger soǵysqa deıin zaýytta 600 áıel jumys istegen bolsa, soǵystyń birinshi jylynda olardyń sany 2453-ke deıin ósti.

1942 jyldyń mamyrynan bastap BKMK tank qurastyrý ónerkásibine qajetti molıbden metalyn shyǵara bastaǵan.

Qazirgi tarıhy. 1997 jyly Balqash ken-metallýrgıa kombınaty «Qazaqmys» korporasıasynyń quramyna kirdi. 1 sáýirde Balqash kombınatynyń bazasynda Qymbat baǵaly metaldar zaýyty salyndy. Onyń quramynda affınaj, ken jynysy, jóndeý sehtary jumys isteıdi. 30 tamyzda shvedtik «Voliden» fırmasynyń tehnologıalyq bazasynda affınaj óndirisi iske qosyldy. Úsh kúnnen soń alǵashqy kúmis, al eki aıdan soń alǵashqy altyn alyndy. 1999 jyly platına men paladıdiń alǵashqy úlgi partıalary óndirile bastady. 2000 jyly taǵy da basqa óndiristik kásiporyndar iske qosyldy. Sonyń ishinde hımıa-metallýrgıa kombınatyn ataýǵa bolady. Al 2003 jyly jańa myrysh zaýyty ashyldy.

2000 jyly «Balqashtústimetall» Óndiristik Birlestiginiń quramyna jańa qor bazasy retinde Shatyrkól Mys Keni endi. 2002 jyldan bastap qorlardyń ashyq túrde óndirilýi tıimsiz bolyp tabylyp, Shatyrkól shahtaǵa aınaldy. Qazir Shatyrkóldiń mysy kombınatta óz shıkizatynan shyǵarylatyn ónimniń 40%-yn quraıdy.

Óndiris

Balqash kombınatyna ártúrli ken oryndarynyń shıkizaty ákelinedi. Ken oryndardyń eń úlkeni Qońyratta (12 shaqyrym qashyqtyqta), al eń alysy Saıaqta (shyǵysqa 250 shaqyrym qashyqtyqta) ornalasqan.
Birinshiden kombınatqa quramynda 15-17% mysy bar shıkizat túsedi. Keıin ol peshte balqytylyp, 45% mysy bar shteınge aınalady. Ábden balqyǵannan soń quramynda 93-95% mys paıda bolady. Budan keıin mys anodtyq ýchaskede, elektrolıttik vanada óńdelip, nátıjesinde 99,9% mys alynady.

Ekologıaǵa yqpaly

Kombınat Balqash óńirindegi qorshaǵan ortanyń eń úlken lastaýshysy bolyp esepteledi. Mys óndirý kompleksiniń iske qosylý kezinen bastap 1995 jylǵa deıin kólge esh tazartýsyz óndiristik aǵyndy sýlar quıylǵan bolatyn. Nátıjede qorshaǵan orta aýyr metaldarmen lastanyp, sý bıosferasy kóptegen aýrý-naýqastarǵa tap boldy. Kombınattyń tehnologıalyq gazdary metaldar untaǵynan men kúkirt dıoksıdinen tazartylmaı, jaqyn ornalasqan qalanyń turǵyndarynda alergıalyq jáne basqa aýrýlardy týdyrady. Qala turǵyndardyń aıǵaqtaýymen, 2004 jyldyń jazynda kombınat atmosferaǵa gazdyń úlken kólemin laqtyryp, qaladaǵy qustardyń kileń mert bolýyna sebepshi bolǵan.

Qazirgi kezde Balqash kóli men mańaıynyń ekologıalyq ahýaly jaıynda óte az aqparat bar. Óıtkeni 1990-shy jyldary buryn standartty túrde ótkizilgen baqylaýlar birtalaı qysqartylyp, ǵylymı zertteýler bolsa tolyqtaı toqtatylyp qalǵan. 2005 jyldyń qyrkúıeginde Balqash-Alakól sý qoımalarynyń soveti quryldy. 2008 jyly «Balqashtústimetall» Óndiristik Birlestiginde kúkirt angıdrıdin tutý zaýyty iske qosyldy. Bul kásiporyn kúkirtti súzgiden ótkizý arqyly aýanyń ýly gazben lastanýyn 80% deıin azaıtqan. Kásiporyn ýly óndiris qaldyqtaryn qaıta óńdeý arqyly kúkirt qyshqylyn shyǵarady. Bul ónimge suranym edáýir: otandyq kásiporyndarǵa jylyna 1 mln. tonnaǵa jýyq kúkirt qyshqyly qamsyz etilip otyr.

2010 jyly Balqash kólin lastaǵany úshin «Qazaqmys» korporasıasynyń moınyna 4 mıllıonnan astam teńgeni qurǵan aıyppul salyndy. Sondaı-aq Sherýbaı-Nura sý qoımasyna keltirilgen zıany úshin kompanıaǵa taǵy 2,7 mıllıon teńge aıyppul salyndy.

---