InfoHub Logo

Baqytjan Baıqadamov 1917 jyly 24 naýryzda Toraı qalasynda qazaq elıtasynyń belgili ókili, asa bilimdi ıntellıgent Baıqadam Qaraldınniń otbasynda dúnıege kelgen.

Baqytjannyń ata-anasy mýzykalyq jaǵynan daryndy adamdar boldy: anasy Úrzıpá kóp óleńderdi bilýshi edi, ákesi dombyrada oınap óleń aıtatyn. Baqytjannyń mýzykalyq qabyleti erte bastan kózge tústi, jáne de ákesi onyń damýyna barynsha atsalysty. Baqytjan bala kezinen-aq mýzykalyq saýatty meńgerdi, dombyrada, sybyzǵyda oınady, óleńder jazdy. Onyń jetekshileri belgili mýzykashylar — Ýahab Qabıǵojın men Naýsha Bókeıhanovtar boldy. Ákesiniń qaıǵyly óliminen keıin (1930), Qyzyordanyń tájirıbelik-kórsetkishtik mektebiniń ınternatyna jiberedi, bul jerde ol úrlemeli orkestrdiń quramynda trýbada oınady jáne soǵyp oınaıtyn aspaptarda óner kórsetti. Dál osy jerde Baqytjan sırek kezdesetin matematıkalyq qabylet tanytty. Mektepten keıin (1933) ol QazPI-diń fızıka-matematıkalyq fakúltetine oqýǵa túsedi, ony bitirgennen keıin (1937) matematıka sabaǵynyń muǵalimi bolyp jumys isteıdi. Biraq Baqytjan mýzykany umytpaıdy — kórkemónerpazdyq baıqaýlar men jarystarda jeńe otyryp, óz kúshterimen óner kórsetý ujymdaryna basshylyq jasaıdy. 1938 jyly halyq daryndylarynyń respýblıkalyq baıqaýynda ol óziniń “Pıonerler ánimenen” Kenen Ázirbaevqa ǵana jol berip, 2-shi oryndy ıelenedi.
Muǵalimdik jasaǵan osy jyldardyń ishinde B. Baıqadamov birden tanymal bolǵan óziniń tuńǵysh shyǵarmalaryn da jazady. “Áıgólek” (1938) óleńimen qosa oǵan degen halyqtyń yqylasy paıda bolady. B. Baıqadamov ózin tolyqtaı mýzykaǵa arnaıdy — E. Brýsılovskııdiń úıirmesinde ónermen aınalysady, soǵys jyldarynda kóshirilip ákelingen Kıev konservatorıasynyń profesory M. Skorýlskııden garmonıa men polıfonıa boıynsha sabaq alady. 1944 jyl — B. Baıqadamovtyń ómirindegi ózgeriske toly jyl. Konservatorıanyń ashylǵan kezde endigi moıyndalǵan 28 jasar avtor (1943 jyldan SSSR kompozıtorlar Odaǵynyń múshesi) — profesor E. Brýsılovskııdiń alǵashqy stýdentteriniń biri bolady.

Kompozıtordyń jeke ómirindegi osy jyly onyń taǵdyryn kúrt ózgertken nárse, aty ańyzǵa aınalǵan polk qolbasshysy, general I. Panfılovtyń qyzy — Valentınamen kezdesýi boldy. Batyrdyń qyzyna úılenýi kompozıtordy tikeleı repressıalardan saqtap qaldy (óz kezinde onyń jasyrynýyna, basqa bireýdiń famılıasymen júrýine týra kelgen, ony ınstıtýttan shyǵaryp tastaǵan, balalar men jastar uıymdaryna — pıonerge, komsomolǵa qabyldamaı qoıǵan, soǵys jyldarynda otandy qorǵaý quqyǵyn bermegen...). Osy sátten bastap mýzykaǵa berilgen tynysh, qorqynysh pen qorlyǵy joq ómir bastalǵan edi.

Ýaqyty jaǵynan aıtarlyqtaı qysqa bolǵan óner jolynda (60 jasynda kóz jumǵan) Baqytjan Baıqadamov kóp nárse jasap ketti. Ol Qazaqstannyń mýzykalyq mádenıetiniń tarıhynda aldyńǵy qatarly kompozıtor-óleńshilerdiń biri, kóptegen hor týyndylarynyń, iri vokaldy-bı kompozısıalarynyń avtory retinde ǵana emes, sonymen qatar daryndy uıymdastyrýshy, mýzykalyq uıymdardyń jetekshisi, ózgeris engizýshi-ustaz, qazaqtyń halyq aspaptaryn jetildirý men qaıta jasaý salasyndaǵy tájirıbeshi-ǵalym retinde de qaldy.

B. Baıqadamov sońynan asa baı mura — 200-den astam jarqyn da daryndy óner týyndylaryn qaldyryp ketti. Onyń “Aıgólek”, “Dombyra”, “Aq bıdaı”, “Sý tasýshy qyz”, “Ózińsiń”, “Súıgen sáýlem”, “Temirtaý jastarynyń marshy” sıaqty óleńderi — qazaqstannyń óleń óneriniń sarqylmas qazynasy. Kompozıtor halyqtyń muń-muqtajyna, ony ne mazalaıtynyna, bárine de kóńil bólýge tyrysty. Onyń óleńderi — bul barlyq mańyzdy oqıǵalar - áskerı taqyryp, qazaqstandyq Magnıtka, tyń ıgerý... beınelengen mýzykalyq shejire. Halyq onyń óleńderin súıýshi edi, olardy áp sátte qaǵyp alatyn. Mysaly, onyń “Mazasyz kóktem” kınofılmine arnap jazǵan “Sý tasýshy qyz” óleńi fılm kórsetilimine deıin kóp ýaqyt buryn aıtyla jónelgen edi, sóıtip kompozıtordyń talap etýimen bul bólim kınokórinisten kesilip alyndy. Óleńderdiń tabysty bolýyn kóp jaǵdaıda oryndaýshylar qamtamasyz etti. B. Baıqadamov óz óleńderin tek qana naqtyly bir ánshilerge ǵana arnap jazǵan, jáne bul oraıda solardyń barlyǵy da — Jamal Omarova, Roza Baǵlanova, Bıbigúl Tólegenova, Ánýárbek Úmbetbaev jáne aǵaıyndy Abdýllınder esh kúmánsiz onyń óleńderin birge jasap shyǵarýshylar bolyp tabylady.

Horǵa arnap án jazýshy (kompozıtor) retinde Baqytjan Baıqadamov qazaqtyń halyq ánderin sheberlikpen óńdegendigimen ǵana emes, ol bárinen de buryn qazaq óneri úshin jańa janrlardy — hor súıtasyn, hor poemasyn, hor kúıin jasap shyǵarýshy retinde áıgili boldy. Hor shyǵarmashylyǵynda kompozıtor ózin naǵyz jańalyq engizýshi retinde kórsetti.

B. Baıqadamov respýblıkaǵa tanymal birneshe ujymdardyń dúnıege kelýiniń qaınar basynda bolǵan. Olardyń qatarynda onyń ózi qurǵan, Qazaqtyń halyq aspaptary orkestriniń de hor kapelasynyń da uıytqysy bolǵan fılarmonıa da bar. Aqyrynda ol fılarmonıanyń da kapelanyń da kórkemdik jetekshisi boldy. Hor kapelasyn qurýdaǵy jáne onyń negizgi repertýaryn jazýdaǵy sińirgen zor eńbek B. Baıqadamovqa ǵana tıesili.

B. Baıqadamov jańa ujymnyń, birneshe vokaldy-horeografıalyq kompozısıa arnap jazǵan QazSSR-iniń Memlekettik án men bı ansámbliniń kórkemdik jetekshisi bolǵan. Olardyń biri — “Saıahatta” — Moskvadaǵy jastar men stýdentterdiń búkilálemdik festıvalinde tanystyrylǵan, jáne kompozıtor birinshi dárejeli Altyn medalmen marapattalǵan bolatyn (1957).

B. Baıqadamovqa jalpy bilimberý mektepterine arnalǵan mýzyka pániniń muǵalimderin daıyndaýǵa baǵyttalǵan pedagogıkalyq ınstıtýttardyń janynan mýzykalyq fakúltetter qurý ıdeıasyn oılap tapty. Ózi jaıyndaǵy jaqsy estelikterdi B. Baıqadamov respýblıkadaǵy jalǵyz ǵylymı-tájirıbelik mýzykadyq sheberhananyń uıymdastyrýshysy retinde de qaldyrdy. Matematıka men mýzykanyń kásibı mamandyǵy B. Baıqadamovqa dombyranyń jańa ólshemderin jasap shyǵarýǵa múmkindik berdi. Daryndy sheber M. Romanenkonyń sol ólshemder arqyly jasaǵan aspaptary búginde respýblıkadaǵy eń jaqsylary bolyp esepteledi.

Tutastaı alǵanda, osy keremet sýretshiniń shyǵarmashylyq betbeınesi týraly aıtqan kezde, shyǵarmashylyqtyń barlyq túrleriniń ishinen Baqytjan Baıqadamovtyń vokaldyq jáne hor janrlaryn basqalarynan artyq kórgenin aıta ketken jón. Onyń oıynsha, óleńniń, basqa esh nárseniń qolynan kelmeıtin. Kókeıtesti oqıǵalarǵa anaǵurlym shapshań, anyq jáne sergek qaraıtyn qabyleti bar eken. Baqytjan Baıqadamovtyń qajyrly eńbegi onyń kózi tirisinde tıisti dárejede resmı túrde moıyndalmady. Nańyz halyqtyq kompozıtordyń “Qazaq SSR-iniń eńbegi sińgen óner qaıratkeri” degen ataǵy (1957), “Eńbek qyzyl tý” ordeni (1959) men “Eńbektegi ozattyǵy úshin” (1959), “Tyń jerlerdi ıgergeni úshin” medaldary boldy. Kompozıtordyń kóp qyrly-bir syrly qajyrly isi endi ǵana abyroıyna qaraı baǵalandy — qazir onyń aty Qazaqtyń memlekettik kapelasyna, Arqalyq qalasyndaǵy óner mektebine, Almaty qalasyndaǵy kóshege berilgen, ol turǵan úıde memorıaldyq taqta ashylǵan. “Daryn ádildikti qajet etedi”... (A. Núrpeıisov), alaıda kórnekti sheber Baqytjan Baıqadamov úshin sol ádilettiktiń týy ózi dúnıeden ozǵan soń 20 jyldan keıin ǵana jelbiredi.

Baqytjan Baıqadamovtyń shyǵarmashylyǵy — bul Qazaqstannyń mýzykalyq óneriniń tarıhyndaǵy eń bir jarqyn da mándi kezeńder. Kompozıtor “moıyndalǵan óleńshige jáne tuńǵysh qazaqtyń horǵa án jazýshysyna aınaldy... Baqytjan Baıqadamov — qazirgi ulttyq ónerdiń sırek kezdesetin ókili...” (E. Brýsılovskıı). Baqytjan Baıqadamov — baqytty da qaıǵyly taǵdyry bar adam. Onyń búkil sanaly ómiri “halyq jaýynyń uly” degen tańbalyq belginiń astynda, al shyǵarmashylyq taǵdyry — búkil halyqtyń oǵan degen qurmeti men mahabbatynyń qanaty astynda ótti.

---