InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Basaıaqty ulýlar klasy. Segizaıaqtar, kálmar, karakatısa.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Ulýlardyń qurlysy men tirshilik jaǵdaıy, tabıǵattaǵy jáne adam ómirindegi róli týraly túsinik berý
Damytýshylyq: Oqýshylardyń dúnıetanymdaryn keńeıtý, logıkalyq jáne analıtıkalyq oılaý qabiletin damytý óz betimen izdenýge, pánge qyzyǵýshylyǵyn arttyrý
Tárbıelik: Uqyptylyqqa tárbıe, tabıǵatqa degen súıispenshiligin arttyrý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: túsindirme, suraq - jaýap, kestemen jumys
Sabaqtyń kórnekiligi: basaıaqty ulýlardyń sýretteri, prezentasıa, sózjumbaq

Sabaqtyń barysy: İ Uıymdastyrý
• oqýshylarmen amandasý
• oqýshylardy túgendeý
• sabaqqa daıarlyqtaryn tekserý

İİ Úı tapsyrmasyn suraý
1. Kim jyldam? Suraq - jaýap
1. Túrlenip damý degen ne?
2. Baqalshaq saqtalǵan ulýlar?
4. Ulýlar tıpine jatatyn jándikterdiń negizgi erekshelikteri?
5. Tulǵadan erekshe qatparly qabat?
6. Ulýlardyń asqorytý júıesindegi erekshe bez?
7. Qosjaqtaýly ulýlar?
8. Taǵam retinde paıdalanatyn ulýlar?
2. Slaıd. Sýrettegi qosjaqtaýly aıqulaqtyń qurylysyn eske túsirip, atańdar.

İİİ Jańa sabaq
Basaıaqty ulýlar klasy. Olar - eń joǵary qurylymdy jándikter. Bularda baqalshaq joıylyp ketken. Sýy tuzdy jáne ońtústiktegi teńizderde, muhıttarda ǵana ómir súreli. Basaıaqty ulýlar - óte iri jándikter. Mysaly, tereńsý kálmarynyń uzyndyǵy - 18 m, munyń 10 metri qarmalaýysh. Qarmalaýyshtyń jýandyǵy 20 m. Basaıaqtylardyń denesi bastan jáne tulǵadan quralady. Aýyz tóńireginde óte kúshti 8 - 10 qarmalaýyshtar bolady. Qarmalaýyshtardyń ishki jaǵynda birneshe qatar saqınalanǵan sorǵyshtar bar. Segizaıaqtar qarmalaýyshtardyń járdemimen sý túbinde júrip, qoregin aýdandy. Sóıtip bulardyń basyndaǵy qarmalaýyshtar aıaq qyzmetin de atqarady. Karakatına jáne kálmar óte baıaý júrý úshin qarmalaýyshy men basyn aldyǵa qaratyl júzedi. Óte shapshań qozǵalý qajet bolǵan jaǵdaıda denesiniń artqy bóligimen reaktıvti qozǵalady. Aıaǵy (qarmalaýyshtary) basynda bolǵandyqtan, bul jándikter basaıaqty ulýlar klasyna jatqyzylady. Basaıaqtylardyń qazirgi kezde 800 - ge jýyq túrleri bar. Basaıaqty ulýlardyń bir ókili - kálmar. Shemirshekti bassúıeginde mı ornalasady. Bul - onyń basy. Bastyń eki jaǵynda úlken kózderi bar. Onyń qurylymy adam kóziniń qurylysyna uqsas. Bir qyzyǵy: kózdiń bireýi bir zatty, ekinshisi ekinshi zatty jeke - jeke kóre alady. Kálmarlar sý tereńinde saǵatyna 50 shaqyrymdyq jyldamdyqpen júzip, qoregin aýlaıdy.

Karakatısa da - basaıaqty ulý. Ol sý túbin ala tirshilik etedi. Qumda jasyrynyp jatqan asshaıandy aýlaıdy. Jemin aýlaý úshin qumǵa bas bóligindegi oıystan sý atqylatady. Qum jan - jaqqa ushyp, asshaıan kórinip qalady. Endi ony ustap jeý karakatınaǵa qıyndyq keltirmeıdi.

Segizaıaq sý túbinde baıaý qozǵalady. Ózge basaıaqtylar tárizdi segizaıaq jaýynan sıaly suıyqtyǵyn shashyp, qutylyp ketedi. Bir qyzyǵy segizaıaqty «sıqyrlan» uıyqtatýǵa bolady. Ol úshin segizaıaqtyń aýzyn joǵary qaratyl, qarmalaýyshtaryn tómen salbyratsa boldy. Ol dereý uıqyǵa bataly. Endi oǵan ne jasasa da sezbeı, uıyqtaı beredi. Bular jyrtqysh bolǵandyqtan, teńizdegi balyqtardy, shaıantárizdesterdi, ózge ulýlardy, t. b. qorek etedi. Kásiptik balyq úıiriniń shyrqyn buzyp, olardy qurtady (mysaly, qıyrshyǵystyq kálmar). Sondaı - aq basaıaqty ulýlardy tisti kıtter, akýlalar, eskekaıaqtylar (teńizmysyq), t. b. qoregine jaratady. Keıbir elderdegi turǵyndar karakatısany jáne segizaıaqty taǵam retinde paıdalanady. Kóptegen elderde karakatısa men kálmar kásiptik maqsatta aýlanady. ulýlar - túrler sany boıynsha býnaqdenelilerden keıingi ekinshi oryndaǵy jándikter. Olardyń qazirgi kezde 80 myń túri bar dep esepteledi. Ulýlar tıpine jatatyn jándikterdiń denesi jumsaq, úsh qabatty, ekijaqty sımmetrıalyq kópjasýshaly, qurylysy uqsas bolyp keledi. Olardyń denesi bastan, tulǵalan, aıaqtan (qarmalaýyshtardan), baqalshaqtan jáne baqalshaq qaldyǵynan turady. Denesi býnaqqa bólinbegen. Asqorytý júıesi edáýir kúrdeli. Tis ornyna - úkki, asqa qatysty bez - baýyr músheleri bar. Qantaratý júıesi - ashyq. «Júregi» - eki qulaqsha, bir qarynshadan turady. Tabıǵatta qosjynysty jáne dara jynysty ulýlar kezdesedi. Júıke jasýshalar jınaqtalyp, túıinge aınalady. Tynysalý ókpe jáne jelbezek arqyly júzege asady. Bizge ulýlardyń úsh klasy kóbirek tanys. Olar, baýyraıaqty ulýlar, qosjaqtaýly ulýlar jáne basaıaqty ulýlar

İÚ Sabaqty bekitý
1 - Slaıd. Sýrettegi ulýlardyń attaryn jazyp, olardy klastarǵa ból
Keste men jumys. Durysyna (+) belgisin, durys kelmegenine (-) tańbasyn qoıyńdar