InfoHub Logo

Ataqty Atymtaı jomart alǵashqy kezde bir jumada óńkeı bilgish sheshenderdi qonaq qylyp, keler jumada jastardy qonaq qylyp, endigi jumada qarip-qaserlerdi qonaq qylady eken. Bir kúni óńkeı sheshenderdi qonaq qylyp, ár qaısysy bir maǵynaly kúlkili sóz aıtyp otyrǵanda, bir kedeı kirip úndemeı otyrypty. Sonda qonaqtyń bireýi álgi kedeıge: «Siz de bir sóz aıtýyńyz jón ǵoı»,— degende: «Men sizderdeı maǵynaly sóz bilmeımin, bir az ǵana jyr bilýshi edim. Soǵan razy bolsańyz aıtaıyn»,— depti. Sonda qonaq bolyp otyrǵan jaqsylardyń bári de «aıtyńyz, aıtyńyz» degen soń, álgi kedeı aıtypty:
      «Men sıaqty bir kedeı
      Neshe kúndeı ash edi.
      Aryn saqtap úndemeı,
      Kózinde móldir jas edi.
      Ashyǵyp, tońyp, sharshaǵan,
      Shyǵýǵa taıap shybyn jan,
      Aldynda turǵan dastarqan
      Ústi tolǵan as edi,
      Nan alyp je demeıdi,
      Kelemej qyldy kedeıdi,
      Toq kisi ne demeıdi,
      Iesi óńkeı mas edi.
      Sonda kedeı sóıleıdi,
      Sóılegende ne deıdi:
      Qanaǵat edi kómegim,
      Eńbegim edi qoregim,
      Tilenip nandy jemegim,
      As emes, maǵan tas edi.
      Biriń jomart, biriń han,
      Báriń de sheshen danyshpan.
      Habarsyz bizdeı ǵaryptan
      Ne qylǵan qýys bas edi?
      Kólge jaýsa kóp nóser,
      Kógere me taý men qyr.
      Shólirkegen ǵaripter
      Shól dalada qańǵyp júr.
      Kedeıdi nanǵa telmirtip,
      Ashtyqqa júrek kemirtip,
      Tamam baıdy semirtip,
      Jomarttyq pa osy túr?
      Aqsaq, soqyr, sholaq bar,
      Jetim, jesir, olaq bar,
      Solar ma osy qonaqtar,
      Aqylǵa salyp oıla bir!» — depti de kedeı úıden shyǵyp ketipti. Atymtaı sodan keıin ylǵı ǵarip-qaserlerdi qonaq qylyp, solardy kútetuǵyn bolypty.

      * * *
      Jıi toqylǵan jibek buıymdaı qulaqqa jumsaq, tátti pisirilgen sińimdi tamaqtaı júrekke jaıly tıetin, jaqsy úndi, sulý sózdi aqyndar maı aıynyń qyzyl gúlindeı qyrshyn jastardyń qyzyqty, qymbat ómirleriniń qıyn syryn sıpattasa, keıde qys aıynyń dekabrindeı jaınaǵan jasyl gúldi qýartatuǵyn, talaı-talaı júrekterdiń tamyryn júziniń nurymen bılep soqtyratyn sulýlardy solǵan jemisteı sýaltatyn baıansyz ómirdiń baqytsyzdyq muńdaryn sıpattasa, sol aıtylǵan sóz, salǵan án qýanyshtyń da, qaıǵynyń da ózine laıyqty sóz unaýly únmen aıtylsa, dúnıede osydan jaqsy janǵa jaıly ádemilik, jarasymdyq bar ma eken? Bet sulýlyǵy — tán syıy bolsa, daýys pen sóz sulýlyǵy — jan syıy ǵoı, árıne, tán syıynan jan syıy artyq ekenine daý joq, biraq bet sulýlyǵyn árkim-aq tanıdy. Sóz ben án sulýlyǵyn tanýshy az.
      Bir tuzaqshy bir bulbul, bir ala qarǵany ustap alyp, ekeýin bir sharbaqqa qamap qoıǵanyn qus jaıyn biletin bir adam kóripti de: «Saıraıtyn bulbul men baqyratyn qarǵany nege birge qamaısyń?» — dese, tuzaqshy: «Bulbul qaıtsem saıraıdy? Qarǵa qaıtsem baqyrady?»—depti. Ol adam: «Bulbuldy úlken jaqsy sharbaqqa qoıyp, qonýyna gúldengen tal ornatyp, aldyna ádemi ıisti gúlder qoı, qarǵanyń qonýyna ólekseniń qý basyn qoı da, aldyna sasyǵan jemtik tasta»,— depti. Tuzaqshy sol aıtqanyn qylsa, bulbul gúldi kórgen soń, jas ómirdiń jaınaǵan túrin, ótetuǵyn baıansyz kári ómirdiń muńly syryn neshe túrli naqysty daýyspen saırapty. Al qarǵa qý basty kórisimen qarǵyp ústine qonyp, aldyndaǵy jemtikke qarap, óńeshin sozyp: «Qarq-qarq» dep eki shaqyryp, jemtikti shoqı bastapty. Sonda álgi tuzaqshy: «Ana kishkentaı torǵaıdan myna qara-ala qusym jaqsy eken, bul tamaǵyn kórisimen qýanyp, maǵan: «Rahmet, rahmet»,— dedi de, tamaǵyn jedi. Ana, shirkin, tamaq ta jemeı, rahmet te demeı, qury qıqyldap-shıqyldap azapqa túsip, ólgenshe myljyńdady jáne mynanyń daýysy shyqqanda, onyń jińishke daýysyn estýge de bolmaıdy. Árıne, daýysy zordyń paıdasy zor, máselen, esek adamnyń kóp jumysyn bitiredi», — depti. Bylǵanysh nadannan taza ǵalym qandaı jırense, taza ǵalymnan bylǵanysh nadandar sondaı jırenetini anyq.
     
      ***
      Ótken bir zamanda Meke, Mádınege Qujaj degen adam patsa bolǵan. Elge meıirimsiz, qatty júrektiginen Qujaj zalym atanǵan. Sol Baǵdat shaharynda duǵasy qabyl bolatyn bir áýlıe bar dep esitip, soǵan baryp: «Maǵan bir jaqsy bata berińiz!»— dese, áýlıe: «Qolyńdy jaı da, «a qudaı, osy kisiniń batasyn qabyl qyl» dep tile»,— depti. Qujaj áýlıeniń aıtqanyn aıtyp qolyn jaısa, áýlıe: «A, qudaı! Myna Qujajdyń janyn al!»—depti. Qujaj: «Munyń qalaı?»—dep ashýlansa, áýlıe aıtypty: «Shyraǵym, bul eki jaqqa birdeı paıdaly bata. Sen ólseń, zulymdyq qylýdan tyıylasyń. El seniń zulymdyǵyńnan qutylady. Alǵashqy týys — bir týys, ádet — ekinshi týys. Alǵashqy týysyńnan túzelýge bolady. Ádetti tastap túzelý — sendeı jýannyń qolynan kelýi qıyn is. Biraq, shyraǵym, men saǵan bir áńgime aıtaıyn, sony uǵyp alsań, sen de túzeler ediń»,— depti de, aıtypty: «Burynǵy zamanda áli jetkenge kúshpen, áli jetpegenge aılamen zorlyq qylyp, el qaqsatqan bir zalym uıyqtap jatsa, qasynan ótip bara jatqan úsh adamnyń biri: «Myna zalym keshke deıin oıanbasa, talaı momyn zulymdyǵynan aman bolar edi»,— depti. Onda taǵy bireýi: «Tipti, erteń de oıanbasa ıgi edi»,— degende, qalǵan bireýi: «Shynynda, munyń osy uıqydan oıanbaı ólgeni artyq, sóıtse tamam adam zulymdyǵynan qutylar edi»—depti. Álgi zalym uıqyly-oıaý jatyp, sózdiń bárin estipti de, ózine-ózi: «Úsh kisi qaýym deýshi edi. Mynanyń bári menen bezer boldy. Oılap qarasam, tamam adam balasy bir baýyr, bir dene sıaqty, ár adam sol deneniń bir múshesi, bir múshe aýrýly, zıandy bolsa, tamam deneni tynyshsyzdandyrady. Men aýrýly múshe ekenmin de, tamam adamdy tynyshsyzdandyrǵan ekemin. Men ne bul adamdardyń ortasynan ketýim kerek, ne bolmasa barsha janǵa tynyshsyz bolatyn zalymdyqty qoıýym kerek eken ǵoı»,— dep, burynǵy minezin tastap, túzelip ketipti.
      Shyraǵym! Men keremetti áýlıe emespin. Áýlıelik degen túzý jolmen júrip, túzý aqyl aıtý bolady. Meniń saǵan sońǵy bergen batam — osy áńgimem. Muny qabyl kórseń, sen de túzelersiń»,— depti. Nasıhatty tyńdaǵan adamnyń qulaǵynda qyraǵy kózi bolsa, júreginde ádil tezi bolsa, sáti kelgen dárideı em bolyp, jaman minezdi jazady. Eger ondaı bolmaı, qury ǵana qýys qulaqpen tyńdasa, qumǵa sińgen sýmen bir esep bolyp, jalǵyz tal jasyl shóp shyqpaıdy.
     
      ***
      Arabtyń bir patsasyna bir ýáziri Láıli men Májnúnniń jaıyn áńgime qylypty. Májnúnniń Láıliden basqa dúnıeni kerek qylmaı, daladaǵy ańdarmen birge júrgen halin adamnyń jany ashyrlyq áserli sózben aıtqandyqtan álgi patsa Májnúndi kórýge qumar bolyp, izdep taýypty da, Májnúnge aıtypty: «Adamshylyqtyń qasıetin aıaǵyńa basyp, ańmen qosylyp, dýana bolǵandaı adamdyqtan ne zalal kórdiń?» — degende, Májnún aıtypty: «Shyn taza asyqtyqqa aqyl qarsy tura almaıdy. Taza asyqtyqtyń syryn bilmegendikten, meni sógip otyrsyz. Tym bolmasa Láıliniń nurly júzi qandaı sıqyrmen meniń aqylymdy tuzaqqa túsirgenin kórgen joqsyz», — degen soń, patsa izdep baryp Láılini kórse, júzi qansyz qara surlaý, ótkir qara kózdi, názik qana áıel eken. Patsa Májnúnge qaıta kelip: «Láılide onsha qyzyǵarlyq sulýlyq joq qoı? Shyn sulý bolsa, oǵan jannyń bári qumar bolmas pa edi?» —degende, Májnún aıtypty: «Ár aqyldy adam álemniń qıyn syryn túgel asha almaıdy. Árbir kóz shyn mahabbat nuryn kóre almaıdy. Láılige asyq bolǵan kóz de, júrek te sizdiki emes – meniki. Láıliniń anyq nuryn kórem deseńiz, meniń kózimmen qarap, meniń júregimmen oılasańyz, Júsiptiń sulýlyǵyna tań qalyp, kespe ornyna qolyn týraǵan áıelderge usar edińiz de, meniń Láılige mahabbatymnyń qandaı dárejede ekenin biler edińiz. Dertti kóńilde ne bar ekenin saý kóńil bilmeıdi. Meniń jarama sebilgen ashshy tuzdy siz saý qolyńyzǵa sepkenmen ashyta ma? Júregińizdi asyqtyq qanjarymen jarala da, asyqtyqtyń ýly tuzyn júregińizge seýip qarańyz. Ómirinde ara shaqpaǵan kisige «myna aranyń shaqqany ashshy bolady» dep, arany kórsetkenmen, shaqqan ýyn uǵa ala ma? Ash kisiniń ishin órtep turǵan ashtyq pálesin toq kisi eskerip bile ala ma? Bizdiń basymyzdaǵy is sizde joq bolǵan soń, bul týraly qansha aıtsaq ta, sizge bir myljyń ótirik ertegi sıaqtanady»,— depti. Sol aıtqandaı, nashardyń muńyn, jýannyń zulymdyǵyn qansha aıtsaq ta uǵýshy az.

---