InfoHub Logo

Qyzylorda qalasy
Qorqyt Ata atyndaǵy QMÝ
Skakova Gýljamal Abdıkanıevna
Almagambetova Aıgýl Aldajarovna

2020 jylǵa deıingi elimizdi damytýdyń Strategıalyq josparynyń joǵary basymdylyǵy retinde adam resýrstaryn damytý boldy. Ekonomıkalyq paıda bolashaqta jumysshy kúshiniń ónimdiligi men sapasyn edáýir kóteretin bilim berýdegi ınvestısıalarǵa baılanysta bolady. Sondyqtan da aldaǵy ýaqytta bilim berý qyzmetiniń sapasyn jaqsartýǵa basa nazar aýdarylatyn bolady.    

Qazaqstandyqtardyń bilimniń qundylyǵyn túsinýi, bilimge, jańa bilýge umtylýy, damýǵa jáne shyńdalýǵa daıyndyǵy mańyzdy resýrs bolyp tabylady.

Jeke tulǵanyń damýynyń, mádenıaralyq almasýlardyń, pikirin erkin bildirýdiń, jańashyl jobalardy, shyǵarmashylyq oılardy iske asyrýdyń túpqazyǵy retinde Qazaqstanda qolaıly orta qalyptasqan. Bul, óz kezeginde, jas ulttyń talaptary men qyzyǵýshylyǵyna barynsha jaýap beretin bilim berýdiń progresıvti júıesin qalyptastyrýmen anyqtalady. Osylaısha Qazaqstannyń qazirgi damý kezeńde bilim berý negizgi rol atqarady. 

Elimizdiń qazirgi álemdegi orny adam kapıtalynyń sapasymen, bilim berýdiń jaı-kúıimen jáne ónidiriste tehnıka men ǵylymdy paıdalaný deńgeıimen anyqtalady. Tehnologıanyń damýy jahandanýdyń katalızatory jáne elimizdiń básekelestik basymdylyǵy damýynyń mańyzdy faktory bolyp tabylady. Qazirgi bilim men tehnologıalarǵa negizdelgen ekonomıka joǵary tehnologıaly qoǵam qurýdaǵy sapaly jańa ózgeristerge jetýdegi tabystyń kepili bolyp tabylady.

Baǵdarlama bilim berý júıesindegi memlekettik saıasattyń uıymdastyrýshy negizi retinde bilim berýdiń, basqarý júıesiniń, bilim berý qyzmeti sýbektileriniń quqyqtyq-uıymdastyrýshylyq formalarynyń jáne ekonomıkalyq-qarjylyq mehanızmderiniń qurylymyndaǵy, mazmuny men tehnologıalaryndaǵy ózgeristerdi quraıtyn resýrstary men merzimi boıynsha bir-birimen baılanystaǵy sharalar kesheni bolyp tabylatyndyǵyn árbir azamat túsinedi.

Qazaqstanǵa bilim berýdi túbegeıli modernızasıalaý qajet: aýqymdy jáne turaqty bilim berýdi jáne onyń sapasyn jaqsartýdy ınvestısıalaý kólemin arttyrý. 

Ekonomıkalyq tabystarmen qatar bilim berý basqa da áleýmettik tabystardy qalyptastyrady.  Azamattyq qatysýdyń úlken úlesin, joǵary áleýmettik tyǵyzdylyq jáne ıntegrasıany, tómengi deńgeıdegi quqyq buzýshylyqty qamtıtyn qoǵamnyń – áleýmettik kapıtaldyń qalyptasýyna yqpal  etedi. Eń erte jastaǵy bilim berý áleýmettik, emosıonaldy jáne basqa da ómirge qajetti bilikterdiń qalyptasýynda mańyzdy ról atqarady.

Bilim berý qyzmetiniń barlyq spektorynyń aldaǵy damýy paıdasynyń dáleldi argýmentteri osynda.  

Qazaqstandyq bilim berýdi jańǵyrtýdy jalǵastyrýdy qamtamasyz etetin Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy bilim berýdi damytýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy (budan keıin – Baǵdarlama) Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik saıasatyn júzege asyrýdyń uıymdastyrýshylyq negizi bolýy tıis.

Baǵdarlama bilim berý júıesindegi memlekettik saıasattyń uıymdastyrýshy negizi retinde bilim berýdiń, basqarý júıesiniń, bilim berý qyzmeti sýbektileriniń quqyqtyq-uıymdastyrýshylyq formalarynyń jáne ekonomıkalyq-qarjylyq mehanızmderiniń qurylymyndaǵy, mazmuny men tehnologıalaryndaǵy ózgeristerdi quraıtyn resýrstary men merzimi boıynsha bir-birimen baılanystaǵy sharalar kesheni bolyp tabylady.

Bilim  berý jáne oqytý teorıasynyń ádisnamalyq negizi- tanym  teorıasy,  oqýshy tulǵasyn jan-jaqty jáne  úılesimdi qalyptastyrý týraly ilim bolyp tabylady. Bul teorıa bilim berý jáne  oqytýdy arnaıy uıymdastyrylatyn is-áreket retinde qarastyrady. Bilim berý jáne  oqytý teorıasynyń oqýshylardy oqytý máselesindegi talaptarynyń biri - tanymdyq belsendilik pen sanalylyq.

Bul talaptyń oryndalýy oqýshylardyń oqý materıalyn túsinýge, ótkendi jańamen baılanystyrýǵa, negizgisi men qosymshasyn anyqtaýǵa, alǵan bilimderin tájirıbede paıdalanýǵa, óz pikirlerinde olarǵa súıenýge umtylysynan kórinedi. Bilimdi sanaly meńgerý óz betimen jańa bilim alýǵa múmkindik beretin aqyl-oı eńbeginiń ózindik tásilderin ıgermeıinshe iske aspaıdy. Oqýshylardyń belsendilik tanymdyq is-áreketiniń kózdeıtin múddesi - bilimniń qoǵamdyq mánin uǵyný, qoǵamǵa qyzmet etý qarqynyn údetý qajettigi negizinde damıdy. Belsendiliktiń eń joǵarǵy kórinisi oqýshylardyń alǵan bilimderin ómirde, tájirıbede nátıjeli paıdalana bilýi bolyp tabylady. Osydan kelip, oqytý barysynda oqýshynyń is-áreketinde tanymdyq belsendilikti qalyptastyrý talaby týyndaıdy.

Tanymdyq árekettiń negizinde oqýshylarda tanymdyq belsendilik qalyptasady. Tanymdyq belsendilik - oqýshynyń oqýǵa, bilýge degen ynta-yqylasynyń, qushtarlyǵynyń erekshe kórinisi. Mysaly: muǵalimniń baıandap turǵan jańa materıalyn túsiný úshin, oqýshynyń ony zeıin qoıyp tyńdaýy, alǵan bilimin keńeıtý úshin ózdiginen kitap oqyp, baqylaý tájirıbe jasaý sıaqty jumystar jasaýy qajet. Óıtkeni ótilgen materıaldardy sanaly qaıtalaýda, jańadan bilim alýda, onyń joldary men daǵdylaryna úırenýde belsendiliksiz múmkin emes. Iaǵnı oqýshynyń belsendiligi oqý úrdisiniń barlyq kezeńinde oryn alýy qajet. Sabaq barysynda oqýshynyń boıynda tanymdyq belsendilik paıda bolsa, oqýshylardyń aqyl-oı qabiletteriniń mynadaı elementteri damıdy: zerektilik, baıqaǵyshtyq, oılaý jáne  sóıleý derbestigi t.b. Oqýshylardyń tanymdyq belsendiligin damytý jáne qalyptastyrý máselesine zertteýshiler, pedagogtardyń, ádiskerlerdiń kóptegen   eńbekteri arnalǵan.

Qazirgi kezde mektep tájirıbesinde sabaqtyń qalyptasqan dástúrli túrlerinen basqa, dástúrsiz túrleri de paıda bolýda.Ol, árıne qoǵamnyń jańarý, jetildirý jaǵdaıynda bilim berý salasyn reformalaýmen tyǵyz baılanysta iske asýda. Oqytý jumysyn uıymdastyrýdyń mundaı dástúrsiz túrleri kóbinese onyń jeke ádisterine negizdelip qurylýda.

Oqytý jumysyn tek sabaq arqyly uıymdastyrý múmkin emes. Synyptyq sabaq júıesiniń negizgi kemshiligi - oqýshylardyń dara erekshelikterin damytýǵa jetkilikti múmkindikterdiń bolmaýy - oqytýdy uıymdastyrýdyń basqa joldaryn izdestirýge sebep boldy.Sondyqtan oqýshylardyń synyptyq-sabaqtaǵy tanymdyq áreketin damytý, tolyqtyrý jáne oqýshylardyń ózindik shyǵarmashylyq belsendilikterin, qabiletterin arttyrý maqsatynda oqytý jumysyn uıymdastyrýdyń qosymsha túrleri qoldanylady.Olardyń qataryna semınar, ekskýrsıa, fakýltatatıvtik, qosymsha, konferensıa sabaqtary, úıdegi oqý júmysy, tájirıbelik-zerthanalyq jáne pándik úıirme jumystary, olımpıada, synaq jáne emtıhan, ózindik júmys túrlerin jatqyzýǵa bolady.

Oqý jumysyn uıymdastyrýda muǵalimniń taǵy bir mindeti - oqýshylardyń sabaqtan tys kezderinde tanymdyq áreketterin tereńdetý, úlgermeýshilikti boldyrmaý. Sondyqtan keıbir oqýshylardyń daryn-talaptaryn, ǵylymǵa beıimdiligin nemese suranysyn sabaq barysynda tolyq qamtamasyz etip,jaǵdaılar jasaýǵa ár kezde múmkindik bola bermeıdi. Ózindik jumysty muǵalimniń durys basqara bilýi jáne  oqýshynyń derbestik áreketiniń deńgeıiniń artyp otyrýy - osy jumysty uıymdastyrýdyń negizgi belgileri bolyp tabylady. Oqýshynyń ózindik áreketiniń nátıjesinde onyń boıynda mynadaı qasıetter qalyptasady:

1. Ózbetinshe oılaný bilikteri men izdenimpazdyǵy.
2. Oqýǵa degen qabiletiniń artýy.
3. Berilgen bilimdi ıgerý ǵana emes, ony jańalap  jáne  tıimdi ıgerý.     
4. Basqa oqýshylardyń túsindirmelerine syn kózben qaraý.
5. Óz oıynyń derbestigi.

Ol oqýdyń joǵary ǵylymı deńgeıin qamtamasyz etip, oqýshylardyń ózindik bilim alýy men shyǵarmashylyq damýyna da yqpal etedi. Oqýshylardyń fakúltatıvtik oqýda alǵan bilimderi men daǵdylary sabaqtarda belsendi qoldanyp, olardyń mindetteri, mazmuny men ádisteri arasyndaǵy ózara baılanys logıkalyq turǵyda iske assa, onda oqý júıesiniń nátıjesi anaǵurlym artady. Konferensıa retinde ótkiziletin sabaq túri keıbir taqyryptardy meńgertý, onyń ǵylymı dárejesin kóterý maqsatyn kózdeıdi

Ǵylymı pedagogıkalyq zertteýlerde "ózindik jumys" uǵymyna birneshe anyqtamalar berilgen:

-    oqytý úrdisinde engizilgen oqýshylardyń ózindik jumysy muǵalimniń tikeleı  qatysýynsyz oryndalatyn jumys; bul jaǵdaıda oqýshylar sanaly túrde tapsyrmanyń maqsatyna qol jetkizýge ózderiniń kúshterin paıdalaný jáne tanymdyq is-áreketteriniń nátıjeleri arqyly iske asady (B.P.Esıpov);
-    oqýshylardyń tapsyrmalardy esh kómeksiz, muǵalimniń baqylaýynsyz oryndaýy (R.M.Mıkelson);
-    ózindik oqý is-áreketi degenimiz - bul dıdaktıkalyq  uǵym, ǵylymı praktıkalyq mindetterdi óz betimen qoıý, onyń sheshimin tabýdyń ózindik
tásilderin boljaý jáne anyqtaý, jeke tulǵanyń ózin-ózi baqylaýy, ózin-ózi baǵalaýy negizinde pedagogıkalyq úrdiske qatynasýshylardyń ózara is-áreketinde qalyptasqan jeke tulǵanyń ıntegratıvti bilimi (A.H.Arenova);

Ózindik jumysqa beıimdeý - oqýshyny ózin-ózi damytatyn belsendi tulǵa retinde ózin tanýǵa,ózindik damýǵa, ózin baqylap baǵalaýǵa qabiletti,muǵalimmen teń dıalogtyq qarym-qatynasqa túse alatyn tulǵa retinde qalyptastyrýshy faktor. Bizdiń pikirimizshe oqýshylardy ózindik jumysqa beıimdeý tıimdi bolý úshin mynadaı sharttar kerek:

-    ózindik jumystyń máni men qyzmetteri naqtylanyp ashylýy;
-    ózindik jumysqa beıimdeýge arnalǵan arnaıy dıdaktıkalyq júıe jasalynýy;
-    tıimdi qyzmet etetin jáne  damytýǵa qabiletti arnaıy júıe anyqtalyp tájirıbelik synaqtan ótilýi

Ózindik jumystyń túpki maqsaty oqýshynyń oqý-tanymdyq tapsyrmalardy óz betinshe oryndaýy arqyly óziniń oqý prosesin jetildirýi. Biz anyqtaǵan júıeniń ózindik jumys blogyna: ózindik áreket, ózindik basqarý jáne  ózindik baǵalaý komponentteri jatady.

Paıdalanylǵan ádebıetter:

1. Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy bilim berýdi damytýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy.
2. Esıpov B.P. Samostoıatelnaıa rabota ýchashıhsá na ýrokah. – M.: Ýchpedgız, 1961. — 239 s.
3. Mıkelson R.M. O samostoıatelnoı rabote ýchashıhsá v prosese obýchenıa. – M.: Ýchpedgız, 1940.
4. Arenova A.H. Ýchet prepodavatelem osobennosteı prosesa adaptasıı stýdentov v ýslovıah kredıtnoı tehnologıı //Vestnık Akademıı Pedagogıcheskıh naýk. - 2010. -  5 .- S. 41-47. - S. 2010

---