InfoHub Logo

QR ǵylym jáne bilim mınıstirligi “Týran ýnıversıteti”
Avtorlar: F.ǵ.k.,qaýymdastyrylǵan profesor Týlekova G.H
Kandıdat pedagogıcheskıh naýk, assosıırovannyı profesor Kýanova Saýle Baıtúreevna
Asqarov Nurjan Birjanuly

Ańdatpa:

Blokcheın tehnologıasy, krıptovalútalardyń qaýipsizdiginen bastap, josparlaý, densaýlyq saqtaý, bilim berý men memlekettik salalarda qoldanylatyn ınovasıalyq ózgeristerdi saqtaý jáne tranzaksıalardy jasaý aspektinde sholý jasaıdy. Ashyqtyq, senimdilik jáne bılikti ortalyqsyzdandyrý tehnologıanyń basqa aspektterin damytý men jasaý bolyp tabylady. Blokcheındi júıelerdi tıimdilikpen arttyrý, bılikti qoldaný, memlekettik qyzmetterde paıdalaný jáne densaýlyq saqtaý salasynda máselelerdi sheshý múmkindigin kórsetedi.

Anotasıa:

Tehnologıa blokcheın daet obzor ınnovasıonnyh ızmenenıı, kotorye ıspolzýıýtsá v sferah planırovanıa, zdravoohranenıa, obrazovanıa ı gosýdarstvennogo ýpravlenıa, ot bezopasnostı krıptovalút do hranenıa ı obrabotkı tranzaksıı. Otkrytost doverıe ı desentralızasıa — eto razvıtıe ı sozdanıe drýgıh aspektov tehnologıı. Pokazan potensıal blokcheın-sıstem dlá povyshenıa effektıvnostı, ıspolzovanıa vlastı, ıspolzovanıa v gosýdarstvennyh ýslýgah ı reshenıa problem v sfere zdravoohranenıa.

Annotation:

Blockchain technology provides an overview of the innovative changes that are used in the fields of planning, healthcare, education and government, from the security of cryptocurrencies to the storage and processing of transactions. Openness, trust and decentralization are the development and creation of other aspects of technology. Shows the potential of blockchain systems to increase efficiency, use of power, use in public services and solve problems in the field of healthcare.

Kilt sózder: blokcheın tehnologıa, krıptografıa, aqparattyq júıe, qaýipsizdik,shıfrlaý

Qazirgi aqparattyq álemde blokcheın tehnologıasyınnovasıalyq ózgeristerdiń ajyramas bóligineaınalýda. Bastapqyda krıptovalúta tranzaksıalarynyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý úshinjasalǵan bul derekterdi saqtaý jáne berý ádisi qarjy, densaýlyq saqtaý, bilim berý jáne tipti úkimet sıaqtyártúrli salalarda keńinen qoldanylady.

Blokcheın tehnologıasynyń basty erekshelikteriniń biri-onyń joǵary qaýipsizdik deńgeıi. Bul qaýipsizdikke blokcheındegi derekterdi ortalyqtandyrylmaǵan saqtaýarqyly qol jetkiziledi. Ár blokta aldyńǵy Blok týralyaqparat jáne shıfrlanǵan qoltańba bar, sondyqtan siz ózderekterińizdi basqara almaısyz. Qaýipsizdiktiń bul tásilitek qarjy sektorynda ǵana emes, sonymen qatarqupıalylyq pen syrtqy qaýipterden qorǵaýdyń joǵarydeńgeıin talap etetin basqa salalarda da nazar aýdardy.

Ashyqtyq pen senimdilik blokcheın tehnologıasynyń basqada mańyzdy aspektileri bolyp tabylady. Tranzaksıalartýraly barlyq aqparatty tekserýge bolady, bul júıenińjumysynda ashyqtyqty týdyrady. Bul ásirese senimdilikmańyzdy qarjy jáne logıstıka sıaqty salalarda mańyzdy. Paıdalanýshylar aktıvterdiń qozǵalysyn ońaı baqylaıalady nemese ónimniń shyǵý tegin teksere alady, bul búkiljúıeniń senimdiligin arttyrady.

Blokcheın tehnologıasynyń negizgi elementteriniń biri-aqyldy kelisimsharttar. Bul belgili bir jaǵdaılarda jeli músheleri arasyndaǵy kelisimsharttardy avtomattandyratyn jáne oryndaıtyn baǵdarlamalyq kod. Aqyldy kelisimsharttar qateler men alaıaqtyq qaýpin azaıtyp qana qoımaı, bıznes-prosesterdiń tıimdiligin arttyrady. Mysaly, jyljymaıtyn múlik salasynda aqyldy kelisimsharttar tólengennen keıin menshik quqyǵyn avtomatty túrde bere alady.
 
Blokcheın tehnologıasy kontrafaksıaǵa qarsy kúreste jańa perspektıvalar ashady. Ózgermeıtin tabıǵatynyń arqasynda blokcheın tranzaksıalardyń ózgermeıtin tarıhyn usynady. Bul ásirese ónimder men qujattardyń senimdiligin tekserý mańyzdy jerlerde paıdaly. Mysaly, tamaq ónerkásibi óndirýshiden tutynýshyǵa azyq-túlikti baqylaý úshin blokcheındi qoldana alady, osylaısha azyq-túlik básekelestiginiń aldyn alady jáne tutynýshylardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etedi.

Bılikti ortalyqsyzdandyrý-blokcheın tehnologıasynyńtaǵy bir mańyzdy artyqshylyǵy. Dástúrli aqparattyq júıelerde bılik kóbinese ortalyqtandyrylǵan jáne monopolıa men teris paıdalaný qaýpi bar. Blokcheın bıliktijeliniń barlyq músheleri arasynda bóledi jáne ádil jáne turaqty basqarýǵa yqpal etedi. Bul, ásirese, blokcheındi saılaýdyń ashyqtyǵyn qamtamasyz etý, memlekettik shyǵyndardy esepke alý jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsykúres úshin paıdalanýǵa bolatyn basqarý salalaryna qatysty.

Taǵy bir perspektıvaly aspekt-memlekettik qyzmetterdi usynýda blokcheın tehnologıasyn qoldaný. Blokcheınniń kómegimen memlekettik organdar qyzmet kórsetý prosesin edáýir jaqsarta alady, búrokratıalyq júktemeni azaıtady jáne tıimdilikti arttyrady. Sonymen qatar, blokcheın memlekettik qarajatty paıdalanýda ashyqtyqty qamtamasyz ete alady, bul azamattardyń óz úkimetine degen senimin nyǵaıtady.

Densaýlyq saqtaý salasynda blokcheın medısınalyq aqparatty saqtaý jáne bólisý tásilin ózgerte alady. Blokcheınge negizdelgen júıeler medısınalyq derekterdiń qaýipsiz jáne qupıa saqtalýyn qamtamasyz etedi. Bul ásirese densaýlyq saqtaýdy sıfrlandyrý damyǵan saıyn mańyzdy. Medısına salasyndaǵy Blokcheın derekterdi jınaý men taldaýda tóńkeris jasaýǵa ýáde beredi. Blokcheınge salynǵan júıe medısınalyq derekterdiń qaýipsiz jáne qupıa saqtalýyn qamtamasyz etedi jáne qupıalylyq buzylýy múmkin degen alańdaýshylyqty joıady. Biraq basty másele-blokcheınniń úlken kólemdegi aqparatty basqarý qabileti. Medısınalyq zertteýler kóbinese aýqymdy derekterdi qajet etedi, al blokcheın bul proseske ashyqtyq pen senimdilik ákeledi. Bul zertteýshilerge naqty jáne dáleldengen aqparatqa qol jetkizýge múmkindik beretin ózgermeıtin derekter tarıhyn jasaıdy. Bul tásil medısınalyq zertteýlerdi jedeldete alady, jańa bilim beredi, emdeý ádisterin jaqsartady jáne saıyp kelgende, qoǵamdyq densaýlyqqa paıda ákeledi.

Osylaısha, blokcheın tehnologıasy ártúrli salalardaǵy ınovasıalardyń negizgi katalızatory bolyp tabylady. Olardyń qaýipsizdiktiń, ashyqtyqtyń jáne ortalyqsyzdandyrýdyń joǵary deńgeıin qamtamasyz etý qabileti qazirgi qoǵam úshin jańa kókjıekter ashady. Derekterdi saqtaýdyń bul tásili qarjy júıesiniń evolúsıasyn, basqarýdyń jaqsarýyn jáne densaýlyq saqtaýdyń ózgerýin kórsetedi. Aqyldy kelisimsharttar men kontrafaksıaǵa qarsy kúres bıznes-prosesterde standartqa aınalýda. Blokcheın arqyly bılikti ortalyqsyzdandyrý basqarýǵa ádilettilik elementin ákeledi jáne ony memlekettik qyzmetterge qoldaný memlekettik apparattyń tıimdiligi men ashyqtyǵyn arttyrady. Blokcheın tehnologıasy alǵashqy krıptovalúta sheshiminen bastap qazirgi álemdegi ınovasıalardyń negizine deıingi bolashaqty anyqtaýdy jalǵastyrýda.

Qoldanylǵan ádebıetter:

1. Incorporating blockchain technology in information systems research: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0268401222001074

2. A Survey on Blockchain for Information Systems Management and Security: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S030645732030892X

3. Blokcheın: https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D1%87%D0%B5%D0%B9%D0%BD

4. Krıpta: https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%80%D0%B8%D0%BF%D1%82%D0%B0

---