InfoHub Logo

Búırek tútikshesiniń ápıtelııi sekresıalyk qyzmet te atqarady: tútikshe qýysyna shýmaq ápıtelııinen ótpegen, alǵashqy nesepte bolmaǵan koloıdty boıaýlar, penısıllın sıaqty dáriler sońǵy nesepte paıda bolady.

Qazirgi ǵylymı ádebıetterde búırektiń qyzmetine toqtaǵanda, sekresıa degen sózge eki túrli mán beredi. Birinshi túsinik - sekresıa - qandaǵy zattardyń búırek tútikshelerine ózgermegen kúıde enýi. Olar ár túrli konsentrasıalyq jáne elektrohımıalyq kórsetkishterine qaramastan, belgili bir «tasymaldaýshylardyń» kómegimen ótedi. Mundaı jaǵdaıda olardyń ótý jyldamdyǵy artady. Ekinshi túsinik boıynsha, búırek tútiksheleriniń jasýshalary organıkalyq qyshqyldar men negizderdi sekresıalap qana qoımaıdy, olar keıbir beıorganıkalyq zattardy sıntezdep shyǵarady. Máselen, sý jáne kalıı ıony ınterstısıadan tútikshelerge jaı ótedi (sekresıalanady). Búırektiń shýmaqtyq bóliminen súzilgen kalıı ıony nefrondyq proksımaldyq bóliminde qaıta sińedi. Eger organızmde kalıı ıonynyń mólsheri shamadan tys kóp bolsa, búırek tútiksheleriniń dıstaldyq bólimi men nesep jınaıtyn tútikteriniń ishine qaraı ótedi (sekresıalanady), nátıjesinde sońǵy neseptiń kuramymen syrtqa shyǵarylady. Búırekte kreatının sıntezdelip, fosfattar qaıta paıda bola bastaıdy.

Akademık L.P.Orbelıdiń zerthanasynda alynǵan derekterge qaraǵanda, búırek tútiksheleri qanda mochevına mólsheri kóbeıse, osy mochevınany syrtqa bólip shyǵara alatyny anyqtaldy. Búırekte munymen qatar, qanda joq keıbir zattar túziledi. Máselen, qanda bar glıkol men benzoı qyshqylynan tútiksheler epıtelııinde gıppýr qyshqyly túziledi, al amonı tuzdary amıaktan sıntezdeledi. Búırek silti-qyshqyl tepe-teńdigin (gomeostazasyn) birqalypty saqtaıdy. Silti-qyshqyl gomeostazasy, negizinen, organızmde júretin óte kúrdeli sekretorlyq jáne sıntezdeý úderisterine baılanysty. Neseptiń belsendi reaksıasy (rN ortasy) adamda ár ýaqyt ózgerip otyrady. Ol adamnyń ishken tamaǵynyń kuramyna, qasıetine, mólsherine, qyzmetine, qımylyna, ortanyń temperatýrasyna t.b. jaǵdaılarǵa baılanysty. Keıde neseptiń reaksıasy (rN) 4,5-ke deıin tómendeýi ne- mese 0,8-ge deıin joǵarylaýy múmkin (basqasha aıtqanda, neseptiń rN reaksıasy qyshqyl nemese siltili bolady). Biraq qannyń rN reaksıasy ár ýaqytta salystyrmaly turaqty 7,36-7,40 (sál siltili) deńgeıde bolady. Óıtkeni búırek artyq silti jáne qyshqyl zattardy neseppen birge syrtqa shyǵaryp turady.

Búırek qannyń (rN) reaksıasyn turaqty saqtaýǵa da qatysady. Bul jaǵdaı búırek tútiksheleriniń jasýshasynda júretin asıdogenez jáne ammonıegenez úderisterimen óte tyǵyz baılanysty.

Asıdogenez - kúrdeli ıondardyń almasý reaksıasy arqyly karboangıdraza, fosfataza jáne basqa fermentterdiń qatysýymen, búırek tútikshelerinde bos sý ıony, qyshqyldy jáne siltili fosfor qyshkylynyń tuzdary paıda bolyp ári shyǵarylatyn úderis.

Ammonıegenez - glýtamın, glýtamınaza fermentter júıesiniń qatysýymen tútiksheler jasýshasynda amıaktan jáne amonı tuzynan sıntezdelip shyǵarylatyn óte kúrdeli.

Búırek qyzmetin zertteıtin ártúrli ádister onyń jumysynyń sapasyn, sanyn tolyq qarastyrady.

Qazirgi kezde nefrologıa ádisteri kóp ári san-qıly. Bul ádister adamnyń búırek qyzmetin tolyq jáne jan- jaqty zertteýge múmkindik beredi. Tájirıbe júzinde de, klınıkada da ár túrli gemorenaldyq (búırek qanyndaǵy tosqaýyl) ındekster arqyly búırektiń atqaratyn qyzmetiniń jaıyn jáne neseptiń túzilýin, mehanızmin zertteýge bolady. Búırektegi qan aınalysynyń deńgeıin, shýmaqtaǵy súzilý shamasyn, tútikshelerdegi qaıta sińý jáne sekresıa dárejesin, búırektiń konsentrasıalaý, nesep jasaý qyzmetin zertteýge bolady. Búırektiń túrli qyzmetin zertteý ádisteriniń kóbiniń negizinde Malpıgı shýmaqtarynda erkin súziletin, al tútikshelerde túrli ózgeristerge ushyramaıtyn jáne qannan nesepke sekresıalanbaı, túgelimen nesepke ótetin zattardy engizý jatyr. Qan plazmasyna engizilgen túrli súziletin zattardan tazalaný koefısıentin anyqtaıtyn ádis - klırens tásili. Tazartylý koefısıentin nemese klırens dep búırektegi súzilý úderisi kezinde belgili bir ýaqyt ishinde qanǵa engizilgen zattan tazartylǵan plazma mólsherin aıtady. Klırens ádisimen búırektiń súzilý dárejesin anyqtaıdy.

Búırektegi qan aınalym shamasyn anyqtaý úshin qanǵa paraamınogıppýrly qyshqyl (PAG) nemese dıodrastty engizedi. Qaıta sińý shamasy qanǵa bir zatty (glúkoza, mochevına) engizý, ol zattyń qandaǵy, neseptegi konsentrasıasyn anyqtaý jáne shyǵarylatyn nesep mólsherin ólsheý jolymen anyqtalady. Tútikshelerdiń sekretorlyq qyzmeti dıodrast, fenoldy qyzyl, paraamınogıppýr qyshqylynyń natrıı tuzy t.b. qanǵa engizý arqyly tekseriledi. Bul ádisterdiń negizinde engizilgen zattardyń qandaǵy, neseptegi mólsherin ólshep, salystyrý jatyr.

H. Sátpaeva, medısına ǵylymdarynyń doktory, profesor

---