InfoHub Logo

"Tısa" zıratynyń kári dırektory bári daıyn boldy ma, joq pa, kóreıin dep, aqyryn aıańdap úıden shyqty.

Ol óziniń qaraýyndaǵy osynaý qaraly jerdiń qoınyna talaı máıitti shyǵaryp salǵan, olardyń kópshiligin tanymaıtyn da; biraq tanysyn-tanymasyn, aldynan ótken kimge de bolsa bas ıip, taǵzym etip turatyn ádetinen bir jańylǵan emes. Dırektor úshin ólim jóneltý kúndelikti, úırenshikti jaǵdaı edi, solaı bola tura árbir jerleý rásimi oǵan myna jalǵannyń turaqsyz da turlaýsyzdyǵyn eske salyp, nege ekeni belgisiz, qatty tolqytatyny bar.

Onyń eń jaqyn dosy dáriger Septımýs Godvınniń dúnıe salǵanyna jıyrma jyldaı ýaqyt ótken, ol ózi tirliginde arsyzdaý, sonymen qatar armanshyl, jelókpeleý adam bolatyn, onyń aqyly naqylǵa aınalǵany, adamdy birden baýrap áketetin erekshe qasıeti týraly da áńgime kóp-tuǵyn. Endi mine, onyń balasyn jerlegeli jatyr.

Dáriger Godvın ólgennen beri dırektor onyń jesirin birde-bir ret kórmegen, óıtkeni ol áıel bul qaladan birden ketip qalǵan, biraq qoıý qara shashty, ushqyn atyp turatyn qońyr kózdi, uzyn boıly sol áıel bunyń esinde jaqsy qalyp edi. Ol Septımýs Godvın ólerden bir jarym jyl buryn ǵana oǵan turmysqa shyqqan, kúıeýinen birshama jastaý bolatyn. Kúıeýin jerlep jatqanda, onyń beıit basynda qalaı turǵany, sondaǵy bet-álpetiniń kórinisi buny qatty tańǵaldyrǵan. Sol kórinis, sondaǵy bet-álpet talaı syrdy... ıá, ol bir tańǵalarlyq kórinis edi ǵoı.

Dırektor jalǵyz aıaq soqpaqpen eski dosynyń qabirine ketip bara jatyp, qazir de sony oılaǵan. Úıinen syryq siltem jerdegi osy bir dóń ústi zırat tóńiregindegi eń ádemi jer edi, sonaý tustaǵy jotanyń aqshyldaý baýraıy da, tómendegi móldir bulaq ta osy jerden jarqyrap kórinedi. Ol qalyń beıit arasyndaǵy jańa ǵana syrlanǵan temir qashamen qorshalǵan toqymdaı jerdiń janyna kelip toqtady. Kóz aldynda — qushaq-qushaq gúl. Qaqpaǵa súıep qoıǵan qara taspaly sheńber-gúlder jańa máıitti kútip tur. Bári de daıyn!

Kári dırektor óz kiltimen saǵanany ashty. Qalyńdaý etip tósegen shyny edenniń astynan áke Godvınniń tabyty kórinedi. Onyń janynda endi balasy jatatyn bolady.

— Keshirińiz, ser, meniń baıaǵy dárigerimniń qabirin ne istegeli jatyrsyzdar? — dep surady onyń jelke tusynan bir bıazy daýys.

Kári dırektor art jaǵyna burylǵanda egdeleý bir áıeldi kórdi. Buryn kórmegen adamy... biraq túri ımandylaý eken: betiniń óńi sola bastaǵan raıhan gúliniń japyraqshasyn eske túsiredi. Keń jıekti qalpaǵynyń astynan býryl shashy kúmisteı jyltyraıdy.

— Búgin bul jerde bireýdi jerleıdi, madam.

— Solaı ma edi! Shynymen-aq onyń áıeli me?

— Balasy, madam. Jıyrma jastaǵy jigit.

— Balasy? Jerleý saǵat neshede?

— Tústen keıin, saǵat ekide.

— Raqmet sizge. Peıilińizge rızamyn!

Dırektor qalpaǵyn kótere túsip, áıeldiń sońynan qarady. Ony mazalaǵan nárse — bul jerden tanymaıtyn adamdy keziktirgeni edi.

Jerleý rásimi óte saltanatty ótti jáne... sol kúni keshkisin ol óziniń eski tanysy, dáriger dosynyń úıinde otyryp:

— Siz búgin osy jerde júrgen bir býryl shashty áıeldi baıqaı aldyńyz ba? — dep surady.

Uzyn boıly, jıren saqaldy dáriger qonaǵyna oryndyqty otqa taman jyljytyp qoıyp:

— Iá, kórdim, — dedi.

— Al siz onyń kózqarasyna nazar aýdara aldyńyz ba? Óte qyzyq qaras. Beınebir... qalaı desem eken? Qalaı desem de óte qyzyq! Kim ol? Men ony beıit basynan tipti tańerteń kórgem.

Dáriger basyn shaıqady.

— Menińshe, onyń kózqarasynda bálendeı qyzyq eshteńe joq.

— Bunymen ne aıtqyńyz keledi? Túsindirip berińizshi sony.

Dáriger áýeli eki oıly bolyp turǵandaı kórindi. Sosyn shyny qutyny qolyna alyp, qonaǵynyń bokalyna sharap quıdy da:

— Jaqsy. Siz Godvınge óte jaqyn adam boldyńyz ǵoı ser, sondyqtan ol óler aldyndaǵy bir jaıdy sizge aıtyp-aq bereıin. Siz ol kezde saparda bolǵanyńyz esińizde shyǵar.

— Aıta berińiz, bári de osy jerde qalady.

— Septımýs Godvın, — dep jalǵady áńgimesin dáriger asyqpaı, — beısenbi kúni saǵat tórtte kóz jumdy, al meni oǵan ekide shaqyrǵan. Men kelgen kezde, ol óte aýyrlap qalǵan eken, biraq keı sátte esi kirip jatty. Onyń úıinde... Jaraıdy, sizge bári de jaqsy tanys qoı, sondyqtan olar týraly taǵy ejiktep jatpaımyn. Bólmede menen basqa onyń áıeli boldy, aýrýdyń aıaq jaǵynda onyń súıikti tereri jatty. Siz biletin shyǵarsyz, ol bir taza qandy, tekti ıt edi ǵoı. Meniń kelgenime on mınýttaı bolǵanda, kútýshi qyz kirdi de, Godvınniń áıeline áldeneni sybyrlap aıta bastady. Mıssıs Godvın:

— Ony kórgisi keledi? Baryńyz da aıtyńyz, mundaı sátte onyń kelýiniń múlde jóni joq, — dep, ashýlana til qatty.

Kútýshi qyz shyǵyp ketti de, sálden soń qaıta oraldy: syrtta turǵan áıel bolmaǵanda bir mınýtqa mıssıs Godvındi kórgisi keledi eken. Biraq mıssıs Godvın kúıeýin tastap eshqaıda shyǵa almaıtynyn aıtty. Kútýshi qyz ne isterin bilmeı abdyrap qalǵandaı boldy da, shyǵyp ketti, alaıda birer mınýttan keıin taǵy da qaıtyp kelgen.

— Bıkesh qandaı jaǵdaıda da dáriger Godvındi kórýim kerek. Bul — máseleniń ne ómir, ne ólimge tirelgen jeri dep tur.

— Ólim deıdi? Qandaı arsyzdyq! — dedi mıssıs Godvın tistenip. — Aıtyńyz oǵan, eger bul jerden ol dereý joǵalmasa, men qazir polısıa shaqyramyn.

Beıshara qyz jaýtańdap maǵan qaraǵan. Men kelgen adammen ózim sóıleseıin dep tómenge tústim. Ol asqanada otyr eken, kórgen jerden birden tanydym. Atyn atamaı-aq qoıaıyn, tek aıtarym: ol osy aradan júz mıldeı jerde turatyn belgili áýletten shyqqan áıel edi. Kelisti, sulý áıel bolatyn. Biraq sol kúni qatty abyrjyp turǵandyqtan ba, óńi sál synyqtaý kóringen.

— Qudaı úshin, dáriger, aıtyńyzshy, áldeqandaı bir úmit bar ma? — dedi ol.

Men eshqandaı úmit joq ekenin aıtýǵa májbúr boldym.

— Ondaı jaǵdaıda men ony ólsem de kórýim kerek, — dep, ol alǵa umsyna tústi.

Men oǵan raıyńyzdan qaıtyńyz, oılanyńyz dep jalyna ótinish jasadym. Alaıda ol kútpegen jerden maǵan bederli jalpaq saqınany jarq etkizip, qolyma ustata qoıdy. Baıqaǵan shyǵarsyz, Godvındik tásil emes pe bul? Qandaı Baıronızm deseńshi!

— Ol maǵan bul saqınany bir saǵat buryn ǵana berip jiberipti, — dedi áıel — Bizdiń baıaǵyda-aq kelisken mynadaı shartymyz bar edi: eger ol buny maǵan jiberse, men oǵan mindetti túrde kelýim kerek. O, eger másele tek jalǵyz maǵan tirelip tursa, men eshteńe demesten kete berer edim. Áıel adam ne demeıdi, ne istegisi kelmeıdi. Biraq ol ólip bara jatyp: "Meni kórgisi kelmedi, oǵan báribir eken" dep ketedi ǵoı bul ómirden. Joq, men ol úshin óz ómirimde berýge daıynmyn..!

Al, ózińiz bilesiz, maqshar aldyndaǵy ótinish — qasıetti nárse. Men oǵan:

— Kóresiz ony. Qalaıda kórsetemin, — dedim. Sosyn onyń sońymnan erýin, biraq Godvın esin jınaǵansha esik syrtynda kúte turýyn ótindim. Ómirimde eshkim maǵan dál sol áıeldeı alǵysyn jaýdyrmaǵan shyǵar. Men demalys bólmesine kirdim. Godvın áli essiz jatyr eken. Aıaq jaǵyndaǵy terer aqyryn ǵana qyńsylap qoıady. Kórshi bólmeden balanyń jylaǵany estiledi, anaý álgi, búgin biz jerlegen jigit... Mıssıs Godvın ólgeli jatqan kúıeýiniń tósegi janynda áli de melshıip tur.

— Siz odan bólmeden shyǵa turýyn ótindińiz be?

— Joq, men oǵan: "Godvın ol áıeldi shynynda kórgisi kelgen eken" dedim. Biraq mıssıs Godvın: "Jo-joq, ol saldaqyny bul jerden kórgim kelmeıdi!" dep aıqaılap jiberdi. Men onyń sabyrǵa kelýin jalyna suradym, kúıeýi ólgeli jatqanda bunysy ábestik bolatynyn da eskertken boldym.

— Alaıda onyń áıeli myna men edim ǵoı! — dep ol tulan tutyp, bólmeden shyǵa berdi.

Dáriger otqa oılana qarap otyryp, bir sát únsiz qaldy. Sosyn ıyǵyn bir qozǵap qoıyp, áńgimesin qaıta jalǵap edi.

— Eger reti kelse, men onyń ashýyn basatyn da edim, biraq óler adammen kim daýlasady! Qaıǵy-qasiret degen — tipti myna sizge de, dárigerlerge de qasıetti bolyp tabylady. Esik syrtynan eki áıeldiń daýsy shyǵyp jatty. Olardyń bir-birine qandaı kesek laqtyra bastaǵanyn bir qudaıdyń ózi biledi. Al munda qozǵalyssyz, qybyrsyz, sulyq túsip Godvın jatyr, qashanǵydaı ádemi, onyń qara kómir shashy bozarǵan óńin tipti aıqyndaı túsken. Birazdan soń azdap es jıǵany sezildi. Osy mezette áıelderdiń daýysy taǵy estile bastap edi, aldymen onyń áıeliniki — ashshy, ashýly; sosyn basqa daýys — aqyryn, úzik-úzik. Godvın qolyn kóterip, esik jaqty nusqady. Men syrtqa shyǵyp, áıelderge: "Dáriger Godvın sizderdi kórgisi keledi. Ótinem, ózderińizdi ustańyzdar", — dedim.

Biz bólmege kirdik. Áıeli janymyzda. Biraq Godvın taǵy da esinen aıyrylyp qaldy. Eki áıel tize búgip otyrdy.

Sondaǵy kórinis dál qazirgideı kóz aldymda: olar betterin qoldarymen jaýyp, tósektiń eki jaǵynda otyr. Ekeýi de únsiz. Sol únsiz qalpy olar kúndestiktiń otyna kúıe otyryp, árqaısysy óz mahabbatyn aqyryna deıin qorǵap qalǵysy keletindeı. Oı, dúnıe-aı, sol sáttegi olardyń kúızelisterin aýyzben aıtyp jetkizý múmkin emes shyǵar tegi. Al qabyrǵanyń arǵy jaǵynda shyr-shyr jylap bala jatyr — bulardyń bireýiniki. Ol tipti basqa bir áıelden týýy da múmkin edi ǵoı.

Dáriger únsiz qaldy. Kári dırektor quddy tas qarańǵyda sıpalap jol izdegendeı keıippen óziniń aq saqaldy, qyzyl shyraıly júzin oǵan burdy.

— Dál osy ýaqytta, — dep, dáriger áńgimesin ári jalǵady. Taıaý jerdegi shirkeý qońyraýy nekelesý rásiminiń aıaqtalǵanyn bildirip, kúmbirlep qoıa berdi. Osy oqys daýys Godvınniń esin qaıta jıǵyzyp edi. Júrek tebirentkendeı aıanyshty da qyzyq bir jymıyspen ol eki áıelge alma-kezek kóz tastady. Al eki áıeldiń kózi jalǵyz erkekte — Godvınde. Áıeliniń júzi — beıshara-aı deseńshi! — yzǵarly, beıne bir tastan qashap jasalǵandaı sýyq kórinedi, ózi de tastaı qatyp, qybyrsyz otyr. Al ekinshisine keler bolsaq... onyń betine qaraýǵa meniń dátim jetpegen.

Godvın maǵan ymdap, birdeńe dep sybyrlaǵan boldy. Biraq onyń sózin qaıta soǵylǵan qońyraý úni qumyqtyryp jibergen. Arada bir mınýttaı ótkende... Ol máńgilikke kóz jumyp edi.

Ómir degen — osy! Tańerteń eki aıaǵyńdy nyq basyp turasyń, sosyn — kútpegen jerde silkinis, butyń kókten bir-aq keledi. Shyraq qalaı sónse, adam ómiri de solaı sónedi. Eger sizdiń sol ómirińiz tek bir áıeldiń ómirimen birge sónse — baqyt degen sol ǵoı...

Áıelder jylaǵan joq. Mıssıs Godvın máıit janynda qaldy da, ekinshisin ekıpajǵa deıin shyǵaryp saldym. Búgingi jerleý kezinde osynda bolǵan áıel — sol áıel.. Onyń kózindegi jumbaq syr sizge endi túsinikti boldy-aý dep oılaımyn.

Dáriger oılana otyryp qaldy. Dırektor únsiz bas ızep qoıdy. Iá, endi oǵan beıtanys áıeldiń tereń syrly, jumbaq ta qyzyq kózqarasy túsinikti bolǵan edi. Sondaı-aq endi oǵan jıyrma jyl buryn Godvındi jerlegen kezdegi onyń áıeliniń de kózqarasy túsinikti bolǵan! Otqa muńaıa qarap otyryp ol:

— Olardyń ekeýi de quddy saltanat qurǵandaı edi, — dedi. Dedi de kári adamdardyń ádeti boıynsha sýı bastaǵan tizesin qoldarymen aqyryn sıpalaı berdi.

Orys tilinen aýdarǵan D. Áshimhanuly

---