InfoHub Logo

Zymyrap kelemiz, zymyrap kelemiz. Aldymyzda asý-asý aqsha taýlar bar. Artymyzda kóktem shýaǵyna, kók japyraqqa bólene bastaǵan Almaty qaldy.

Betimiz — Kegen aýdany.

Osylaı qaraı attanarda osy aýdannyń sýyn sýlap, jerin jaılaǵan, dám-tuzyn tatyp ábden kánikken bir joldastar: Kegen - Qazaqstannyń Shveısarıasy. Abaı aıtqan «shybynsyz jazyń dáp osynda» — dep qyzyqtyryp, júregimizdi lúpildetip qoıǵan.

Biz bul aýdannyń aq basty taýyn, arqyrap jatqan ózenin, gúlsheń dalasyn, myńǵyrǵan malyn aralap kórmekpiz. Eń bastysy, jaqsy adamdarymen kezdesip tanyspaqpyz. Qaıtse de bul bir qyzyqty sapar bolǵaly turǵan sıaqty. Sodan ba, bilmeımin az kúnge bolsa da kúndelik júrgizip, kórgen - bilgenimdi, oılarymdy qaǵaz betine túsirýdi jón sanadym.

* * *

Birinshi kún. Biz aýdan ortalyǵy — Jalańashqa talaı-talaı quz-qıa, qarly taýlardy asyp ińir qarańǵysynda keldik. Bul qystaq ataqty Almaty — Narynqol tas jolynan elý shaqyrym qıas turady eken. Jol mehnatyn osy arada kórdik. Aýyr mashınalar qazyp ketken izge tússeń-aq boldy, avtobýstyń tós tabanyn tirep jatyp alady. Onyń ústine tym bıiktep ketkenimiz de baıqalatyndaı. Ysqaıaq jel turdy. Jalańash taýynyń basyna oralǵan kóktemniń jylaýyq bulty birte-birte aspan álemin orady da, dúnıeni tússiz tunjyr etip jiberdi. Álgindeı bolmaı jańbyr da sabalap ketti. Tipti boransha uıtqı soǵady.

Jalańashqa alty shaqyrym qaldy degende shofer jerge tústi de, jol barlady. Aldymyzda qıraǵan kópir bar eken. Aınalyp júrýge týra keldi.

— Myna kópir byltyr da dál osyndaı edi, tiri pendeniń qoly tımepti Aýdan basshylary olaı ótip, bulaı ótip júrgende baıqamaı ma eken?! — dep qynjyldy mashına júrgizýshi.

Men ótken jyly ortalyq Rossıadaǵy bir aýdan basshysymen tanysqan edim. Sonyń: «Qazaqstanda bári de jaqsy eken. Biraq joldaryń jaman. Ras, buǵan jer shalǵaılyǵynyń kóp áseri bar. Degenmen jolsyz aýyl sharýashylyǵyn órkendetemin, aýyl-selony kórkeıtemin deýden túk te shyqpaıdy. Qıyn bolsa da sharýashylyqty joldan bastaý kerek», - degen sózi esime tústi.

Rasynda, osy bir jol salý degenniń bir ushy quntsyzdyqqa baryp tirele me dep te qalasyń. Áıtpese, myna elý shaqyrym degen nemene, búkil aýdan bolyp kóterilse, on bes-jıyrma kúnniń jumysy emes pe! Tegi, bastaýshy joq bolsa kerek.

* * *

Biz asqananyń aldyna kelip toqtadyq. Jańbyr áli sabalap tur. Bárimizdiń de uzaqty kúngi ıreleń joldan sharshap, qajyǵandyǵymyz baıqalady. Nede bolsa sharýany tamaqtan bastaıyq dep uıǵardyq.

Asqana ishi las eken, qabyrǵalar saltaq-saltaq. Kileń bir darynsyz jasalǵan kartına -sýretter. Tegi, astanada ıyǵy syımaǵandyqtan osyndaı jerlerdi tóńirekteıtin talǵamy joq, mal tapqysh qýlardyń isi bolsa kerek. Bir qyzyǵy, bul Almaty sıaqty respýblıka astanasynyń irgesinde otyrǵan aýdan ǵoı. Eńkeıgen kárisinen bastap eńbektegen balasyna deıin qala saltanatyn kórmegenderi shamaly-aq bolar. Jaqsyny úlgi-ónege ete júrmeı me sonda! Qazir bizde Kenbaev M., Teljanov Q., Sahı sıaqty talantty sýretshilerimiz bar. Solar jazǵan jaqsy - jaqsy kartınalar kópke málim. Almatynyń kórkem sýret galereıasynda jaqsy dep tanylǵan basqa da shyǵarmalar az emes! Sondaı baı muramyz bola tura, qala irgesindegi aýdan asqanasynda myna sıaqty suryqsyz da talǵaýsyz nárseler ilýli turady. Bul — aýdandaǵy saýda qyzmetkerleriniń talǵamsyzdyǵyn tanytatyn bolsa kerek. Qynjylarlyq is.

...Biz kir kleenka jabylǵan stolǵa kelip otyrdyq. Biraq mantydan basqa eshteńe de bolmaı shyqty. Eń aqyry nan da joq. Satýshy áıel:

— Kesh kelgen ózderińizden kórińizder, tamaǵymyzdy iship, nanymyzdy jep qoıdyq, — dedi.

Shetkerirek stolda otyrǵan sýsar bórikti bir mosqal adam sózge aralasty:

— Úı ıesi myrza bolsa, bul sıaqty qadirli artıser kelgende qazanyn qaıta kóterer bolar, - dep ázildedi.

— Biz artıs emespiz.

— Qaıdam, solar ǵana osylaı úıirimen júrýshi edi. Sonsoń aıtamyn da, — dedi jańaǵy kisi.

Biz «Mádenıet jáne turmys» jýrnalynyń kollektıvi ekenimizdi, bul aýdanǵa kelgen maqsatymyzdy aıttyq. Sýsar bórikti bir minezdi adam bolyp shyqty.

— Maqtap jazarlyq bul aýdannyń ne artyqshylyǵy bar eken? — dep surady ol.

— Nege maqtap jazarlyq?

— E, osynsha top bolyp jamanshylyq izdep shyqpaǵan bolarsyzdar?

Ie, bul aýdannyń ne artyqshylyǵy bar?

Men osyndaı oımen qonaq úıge keldim. Kóz tastarlyq onyń da sáni joq. Úı qabyrǵalary durystap sylanbaǵan. Sylaqtary aryq maldyń qabyrǵasyndaı bolyp kórinip tur. Qaı aýdan ortalyǵyna barma, áıteýir osy bir úı sylaǵy degenniń ersiligi kózge shyqqan súıeldeı bolyp oqshyraıady da turady-aý. Meńgere almaıtyndaı ne keremeti bar eken munyń? Álde, burynǵy mal tuıaǵyna baǵynǵan kóshpeli kúıki tirliktiń salqyny ma eken bul da?!

* * *

Ekinshi kún. Ertemen oıansam, bólme ishinde erke kúnniń nury tógilip tur eken. Japyraq jaıa bastaǵan bir báıterektiń terezeden ushar basy kórinedi. Aıqyn ashylǵan aspan zańǵarynyń bir pushpaǵyna ádemi tókken órnekteı tynyp qalypty, selt etpeıdi. Kóńildi bastalǵan kúnge áýendesip uıqy da qanǵan. Sergek basyp dalaǵa shyqtym.

Qystaq Jalańash taýynyń bókterine salynǵan eken. Kósheleri túzý. Jańa turǵyzylyp jatqan úıler de kóp. Biraq aǵash az. Anda-sanda bir úıdiń aldynda selkeý turǵan bir buta bolmasa, qystaq keıpi tym jalańash. Tegi, Jalańash atalǵan sebebi de osy bolsa kerek. Qystaq tym bıikte tur. Tómende ushy-qıyry joq ulanǵaıyr bir jazyq munartady.

Odan ári júlgelenip jatqan taǵy da bir taý jotalary. Keıin bildim. Jazyq Aǵanas jazyǵy, al taý ataqty İlıas aqyn jyrlap ketken Toraıǵyr taýy dep atalady eken. Bul tórt túlik maldyń kókteýi. Al jaz jaılaýy - bul jerden de bıikte bultpen qoıyndasyp jatqan Qarqara jazyǵy.

Tegi, túndegi nóserdiń arty alaqanshyq burqasynǵa aınalsa kerek. Jalańash taýyn japqan aqsha qar uzyn kósheniń joǵarǵy basyna deıin suǵyna jatyr. Aýylda bir tozań joq, taý bulaǵyndaı móp-móldir. Jazdyń basynda qystaq irgesinde qar jatsa shybyn qaıdan bolsyn munda! Shynynda da mal men janǵa jer úıyqpen birdeı bolsa kerekti bul jer.

Úshinshi kún. Biz Lenın atyndaǵy kolhozdamyz. Túnde saǵat birge deıin kún jaltań, aspan qıasynan juldyzdar jymyńdap turǵan edi. Ertemen tursaq jer dúnıeniń bári appaq. Ulpa qar tógip tur. Birer úıdiń murjasynan tútin býdaqtaıdy. Aýyl kórinisi tym tamasha. Kileń bir jańa salynǵan shatyrly aǵash úıler. Elektr, telefon baǵanalary. Ortada eki júz kisilik keń klýb. Áli bite qoımaǵan eńseli kolhoz keńsesi. Bir ǵajaby, budan bir jarym - eki jyl buryn bul jerde eki-úsh úı ǵana bolǵan. Mine, sońǵy bir jyldyń ishinde iri kolhoz ortalyǵyna aınalyp ketken. Kolhozdyń óz taǵdyry da qyzyq. 1956 jyly kórshi kolhozben qosylǵan eken. Bıylǵy jyly enshi alyp qaıta bólinip shyǵypty.

Jyl sanap dáýleti molyǵyp kele jatqan kolhoz. Qazir kókteýde qyryq eki myń qoı jaıylady. 1965 jyly alpys myńǵa jetpekshi. 1953 jyly kolhoz kirisi bir mıllıonǵa da tolmaıdy eken. Mine, endi jyldyq tabys on mıllıondy alqymdap qalǵan. Sol sebepti kolhozshylardyń eńbekkúnin tek aqsha túrinde óteýge múmkindik týǵan. Eńbek uıymdastyrýdyń osy bir jańa tártibinde kóp artyqshylyq bary aıqyn kórinedi.

Álde bul aýdannyń biz izdegen artyqshylyǵy osy ma eken? Biraq Qazaqstannyń qaı aýdanynda úı salynyp, qystaqtar turǵyzylmaı jatyr. Eńbekti aqshadaı tabysqa aınaldyrǵan da jalǵyz osy kolhoz deısiń be?!

* * *

Mine, kesh boldy. Ońasha qalǵan bir sátte kúndelikke úńildim. Ótken kúndi kóz aldyma keltire bastadym. Kóp adamdarmen kezdesippiz. Kóp jerlerde bolyppyz.

Sıyr fermasynda Jaras degen jas jigitpen jolyǵystym. Qapsaǵaı deneli jigit. Ony maǵan saýynshy dep tanystyrdy.

— Sıyrdyń emshegin julyp ala jazdaıdy, — dep ázildedi bireý.

Men áýeli oıyn shyǵar dep oılap edim, Jaras shynynda da sıyr sayady eken.

— Bul jumysqa nege aýystyń? — dep suradym men odan.

— Buryn qoı baǵyp edim, jaman baqpadym. Biraq elegen eshkim bolǵan joq. Atymdy shyǵaraıyn dep keldim munda, — dep jaýap berdi jas jigit.

— M - m... «atyń shyqpasa jer órte» - degen osy ǵoı, tegi, Jaras maǵan bir túrli bolyp kórindi. Ras, bizdiń elde eńbektiń ala-qulasy joq qoı. Sonda da myna Jaras sıaqty tepse temir úzetin soqtaly jigitti áıel joldastardyń qolynan kele bermeıtin aýyryraq jumysqa paıdalanǵan durysyraq sıaqty. Sıyr emshegin julyp ala jazdaıtyndar áıel qaýymynan da tabylady ǵoı. Tegi, aýdan ishinde jigitterdiń saýynshy bolýyn dáripteńkirep júrgen keıbir joldastar olarǵa: «Mehanızator bolyńdar, tehnıkany meńgerińder!» dep úgittese paıdalyraq bolar ma edi álde qaıter edi?! Oılanatyn sharýa.

Búgin kóp adammen kezdestim dedim ǵoı. Solardyń ishinde aıyryqsha kóńilimde qalǵany ekeý eken. Biri osy sıyr fermasynyń bastyǵy Asanova Áýesqan da, ekinshisi - kolhoz predsedateliniń orynbasary Imanbaev Júnisjan. Biri tym ójettigimen, ekinshisi bıazylyǵy, bala minezdiligimen este qalǵan.

Kolhozda jap-jaqsy kitaphana bar eken. Sony kóre baryp edik. Qolynda on bes shaqty kitap salǵan setkasy bar, suńǵaq boıly bir qyz kirip keldi. Kitaphana meńgerýshisi:

— Belsendi oqýshymyzdyń biri — Asanova Áýesqan, — dep tanystyrdy.

— Belsendi oqýshy kitapty bulaı býmasymen ustamaıdy. Bir-birlep oqıdy da, eki-úsh kúnnen keıin ákep tapsyrady. Sodan keıin jańa kitap alar bolar, — dep ázildedi sonda turǵandardyń biri.

Men bul ázildi ishteı quptap qaldym. Kitapty kóp oqıdy eken dep aıtsyn dep, ózin bizge kórsetkisi kelip turǵan adam sıaqty bolyp kórinip ketti ol maǵan.

Joq, bul ushqary pikir bolyp shyqty. Áýesqan fermadan kelgen. Saýynshylar alǵan kitapty ákep ótkizip tur eken. Al óziniń ádebıettiń shyn dosy ekenine pikirlese kele kózim jetti. Qazaq ádebıetinde ol oqymaǵan shyǵarma joqtyń qasy.

Áýesqan eńbekshiler depýtattarynyń oblystyq sovetine depýtat. Ózi Qazaq ýnıversıtetiniń jýrnalısıka fakúltetinde syrttan oqıdy.

— Óziń sondaı jas ekensiń. Sıyr sońyńda júre beremisiń. Ýnıversıtetke túsip nege oqymaısyń? - dedim men oǵan ázil-shynyn aralastyra.

— Onda qaladaǵy sizderdi kim asyraıdy!dep jaýap berdi ol. — Joq, men en dalany, erkin aýany jaqsy kóremin. Ýnıversıtetti syrttan oqyp ta bitiremin.

Sonda Imanbaev Júnisjannyń:

— Qazir el basqarý ońaılandy ǵoı. Buryn joǵary bilimdi adamdy búkil aýdannan izdep tappaýshy ediń, qazir ferma saıyn bilimdi jas bar, — degen sózi esime tústi.

Shynynda da komsomol múshesi Áýesqandar kolhoz bolashaǵynyń tiregi bolsa kerek.

* * *

Al Júnisekeń bolsa múlde basqa minezdiń adamy. Durysynda ol kolhoz qurylysynyń negizin qalasýshylardyń biri. Qyzmet joly da sonaý jıyrmasynshy jyldardyń sońynda moıyn serikten bastalǵan. Saýaty tómen bolsa da sodan beri sharýashylyqtyń ár salasynda adal qyzmet atqaryp keledi eken.

Júnisekeń óziniń ómirbaıanyn aıtyp otyryp:

— Men qazir alpysqa taıandym. Qaǵazǵa qaraýdan qalyp bara jatqan da jaıym bar. Sonda da Lenın tomdaryn oqyp júrmin. «Sovet úkimeti» — dep kóp shapqylap edik. Sonymnyń durysy men burysy qaısy? — osyny bilý úshin oqımyn. Sýdyń da suraýy bar emes pe. Ótken ómirińe esep beretin shaq jetti, - dedi. Birde Júnisekeń aýdannyń bolashaǵy týraly sóılep ketti.

— Ár jyldyń óz aldyna bir saltanaty bolady. Bir kezde kıiz úıdi sándep edik. Tam úıdi dáriptegen de kezimiz bolǵan. Al, endi eńsesi bıik shatyrly qaraǵaı úı salý saltqa kirdi. Keıde shegege de zar bolyp qalatyn jaıymyz bar. Jol qatynasy nashar. Kerek nárseni tasyp jetkize bere almaımyz. Kirpish, sement, ý tas ta (ákti bul jerde osylaı ataıdy eken) jetise bermeıdi. Osylardy alys Almatydan tasymaı-aq, aýdannyń óz múmkinshiligin paıdalanýǵa ábden bolar edi. Kirpish kúıdiretin, sement shyǵaratyn oryndar ashý kerek. Buǵan aýdanda jaǵdaı bar, — dedi.

Aýdan basshylary úshin bul oılanatyn pikir ǵoı deımin.

Endi bir sózinde Júnisekeń:

— Qoıymyz kóp. Biraq júndi az alamyz, — dedi. — Oǵan eki sebep bar. Birinshiden qoıymyz asyl tuqymdy emes. Ekinshiden jaıylymda tobylǵy, qaraǵan kóp. Bul zańsyz jún qoımasy. Arasyna qoı kirse boldy, julyp qalady. Osy buta-shópshekti qurtýdyń bir tásilin tapsa!..

Bul, mine, kolhoz qamyn oılaıtyn adamnyń sózi.

Men Júnisekeńmen bir táýlik boıy birge júrdim. Onyń bul pikirlerin attyń jalynda, túıeniń qomynda degendeıin, shaı ústinde nemese kóshede jaı áńgimelese júrip tyńdadym. Eshteńeni jazyp ta alǵanym joq. Onyń ashyla sóıleýiniń kilti osynda ma deımin. Bir dám ústinde telefon shyldyr etti. Sóz saptasyna qaraǵanda kolhoz predsedateli bolsa kerek (Ol kisi biz barǵanda qatty naýqastanyp jatyr eken).

— Bar málimetti jınap alyp edim. Biraq jaı áńgimelesedi, eshteńeni suramaıdy, — dedi Júnisekeń telefondaǵyǵa.

Áńgime biz týraly ekeni birden túsinikti.

Attanar sátte keńesip otyrdyq ta, Júnisekeńniń aty-jónin durystap jazyp alaıyn dep men qolyma qaryndash aldym. Sol kezde taǵy da telefon shyldyrlady.

Júnisekeń aq kóńildiligine basty:

— Áı, shyraq, qoıa tursań etti. Mine, naǵyz áńgimege endi kirisip edik. Jaraıdy, keıin, keıinirek, — dep trýbkany salyp qoıdy.

Men murtymnan kúlip otyrmyn. Ol aıtqan áńgimeler qaı málimetten bolsa da artyq ekenin Júnisekeń qaıdan bilsin!

Tórtinshi kún. Ózimiz aralap júrgen kolhozdyń Toǵyzbulaq degen ýchastoginde boldyq. Uzaqty kún turmys konferensıasyna daıyndalýmen ýaqytymyz ótti de, kúndelik jazýǵa da qol tımedi.

Besinshi kún. Búgin taǵy da bir taýlardan astyq. Kún tym salqyn. Taý basy bulyńǵyr, burqasyn júrip jatyr. Etekte kók maısa, aıaǵyn jańa ǵana qaz basqan qozylar. Surastyra kelsek, bul atyshýly arqar-merınos násilderi eken.

— Aldymyzda Qyzyltý sovhozy, — dedi Kegen aýdandyq atqarý komıtetiniń predsedateli Urmýrzın Ǵazez. - Syrty jupyny bolsa da ishi maıly sovhoz.

Shynynda da solaı eken. Sovhoz qorasynan seksen myń qoı óredi. Bir ózi memleketke Narynqol, Shelek sıaqty úsh aýdannyń et pen sútin tapsyrady. Az sharýa emes qoı bul. Sovhoz dırektory Ótegenov Nurahmet sharýashylyq jaıyn baıandaı kelip:

— Kesheýlep ósip kele jatqan bir túlik bar edi. Shoshqa sharýashylyǵyn aıtamyn. Byltyrdan beri sony qolǵa aldyq.

Endi «bes túlik malymyz bar, biri shoshqa» — dep maqtan ete alamyz, — dep kúldi.

Ózi aq jarqyn, qonaqjaı adam eken. Bylaısha aıtqanda shylbyrymyzǵa oraldy. Jibermedi.

...Taǵy da dám keldi. Dám bolǵanda kádimgi besbarmaq ta. Onyń ar jaǵynda eki ıininen dem alyp samaýyryn tur.

Búgin biz shyqqaly bes kún. Kórgenimiz et te shaı, shaı da et. Kókónis degenińdi qos attap shapsań da tabar emessiń. Sebebi ne eken munyń?

Imanbaev Júnisjan bir sózinde:

— Qara bulaq degen jerge jemis aǵashtaryn ákep egip edik. Ósirgen eshqaısysymyz bolǵan joq. İshine at arqandap qoıǵan da ýaqytymyz kezdesken, — dep edi. Tegi, bul aýdanda kókónistiń de taǵdyry dál osyndaı bolsa kerek. Áıtpese taýly ólkeniń aýa raıyna qaramastan Kegende kókónis te, óse alatyndyǵyna tolyp jatqan dálelder bar.

Altynshy kún. Biz endi Jalańashtan Uzynbulaq sovhozyna attandyq. Bul jolǵa bizdi aýdandyq partıa komıtetiniń sekretary Ábilǵojınniń ózi bastap júrdi. Ashyq minezdi sózýar adam eken. Aýdan bolashaǵyna aıyryqsha toqtaldy.

— Sý kerek, - sý, sý! — dep qaıtalady ol birneshe ret. — Myna jatqan on bir myń gektar Aǵanas jazyǵy. On myńdaǵan mal kóktemde osynda bolady. Al biz oǵan sýdy qyryq-otyz shaqyrym jerden mashınamen tasyp ákep beremiz. — Sekretar joldas qalaı sóıleýdi jaqsy kóretin bolsa kerek. — Sý joq, sý, sý! — dep taǵy qaıyrdy.

Shynynda da tabıǵattyń sarańdyǵynda shek joq-aý. Basy Qarqara, Kegen, sodan keıin Aqtoǵaı, Sarytoǵaı, Kórtoǵaı bolyp, aqyry Charyn dep atalyp İlege quıatyn aýmaqty ózen osy Aǵanas pen Uzynbulaq jazyǵyn qaq jaryp ótedi eken, biraq paıda ne ózen tabany eki júz, úsh júz metr tómen shyńyraýda jatyr. Ony kóterý úshin talaı mıllıondaǵan qarajat kerek. Sol sebepti sýdyń basqa bir kózin tabý — aýdan aldynda kezek kúttirmeı turǵan mindettiń biri sıaqty. Óıtkeni kegendikter 1965 jyly qoı basyn úsh júz myńǵa jetkizemiz degen mindetteme alyp otyr. Bul negizi bar, oryndalar mindetteme.

* * *

Sekretardyń qalǵan jol boıǵy endigi áńgimesi Jalaýlydaǵy Júsipaqynova Turǵan jaıynda, Turǵannyń fermasy jaıynda boldy.

Turǵan Kegen aýdandyq komsomol komıtetiniń burynǵy birinshi sekretari. Odan buryn Almatynyń qyzdar ınstıtýtynyń fızıka-matematıka fakúltetin bitirgen joǵary bilimdi saýatty muǵalim. Partıanyń shaqyrýyna ún qosqanda, aýdandyq komsomol komıtetiniń búkil quramymen osy Jalaýly fermasyna kelgen. Mine, sizge izdegeniń jańalyq bolsa!

Men Turǵandy kórgenshe asyq boldym.

* * *

Shirkin, Jalaýly, netken jaqsy jer ediń? Aınala aqsha taýlar. At shaptyrsa jetpeıtin oramdy alyp jatqan Kegenniń keń jazyǵy. Myń buralyp jylansha ıreleńdep aǵyp jatqan ózen. Sý syldyry, samal jel — osynyń bári de jastyqty pash etip madaqtap turǵandaı.

...Kók tóbeniń basyna jurt jınaldy. Qoldan qalqaıtqan minbege sábı óńdi jap-jas qyz shyqty. Keýdesin kóktemniń samalyna tosyp sóılep ketti.

...Bas aıaǵy jınalyp qalǵan klýb pen kópirdi tez bitirý kerek. Qoıǵa qora kerek. Mal basyn aman saqtaý kerek. Pishen shabý kerek. Saýynshylardy jańa úıge kóshirgen jón. Shıfr kerek, sement kerek. Stolǵa qyzyl jabý kerek. Osynyń bári de bolady. Tek eńbek tártibi buzylmasyn!

Jas ta, kári de bar. Bári de tyńdap otyr, qostap otyr. Al qyz bolsa sóılep tur. Sharýa isnásin biletin, tóselgen adamsha sóıleıdi.

Mine, biz izdep kelgen muǵalim Turǵan, sekretar Turǵan, ferma bastyǵy Turǵan osy.

Men onymen uzaq áńgimelestim.

Olar tórteý eken: Aýdandyq komsomol komıtetiniń ekinshi sekretari Myrzaqasymbaev Nurbapa — zootehnık, ınstrýktor Ákimbaev Abylaı — agronom, ekinshi ınstrýktor Ysmaıylov Ábdirásil jáne ózi.

Olar ortalyq partıa komıtetiniń Jeltoqsan plenýmynyń qararyn nasıhattaımyz dep elge shyǵypty. Osy sapardan qaıtyp oralǵannan keıin bir búro májilisinde sarań sózdi Abylaı otyryp:

— Pálen iste, túgen iste dep jurtty úgitteımiz. Al ózimiz ne bitirip otyrmyz? Men fermaǵa baramyn, — depti. Osy usynysty qalǵandary kótere qostaǵan.

— Sodan soń ýádemiz bos sóz bolmasyn dep qyzyl tý aldynda tizemizdi búgip turyp ant beristik, — dedi Turǵan.

Bul, mine, biter istiń tamasha bastamasy ǵana. Kóbi qala dástúrinde tárbıelengen joǵary bilimdi jas azamattar jan tynyshtyǵy degennen bezdi de aýylǵa keldi. Osynyń ózi de erlik. Olardyń aldynda úlken-úlken ister tur. Syndar bar. Búgin kótermeshi bolǵan kóp joldastar erteń olarǵa kómekke barýdy da umytpasyn. Jastardyń boıynda jalyn bar. Olardy jyly tósekte jatqyzbaǵan da osy qýat. Sol jalynnyń órbýine, qozdaýyna Kegen komýnıseri túgel jaýapty.

* * *

Jetinshi kún. Biz, mine, arqar-merınos tuqymynyń shyqqan jeri ataqty Uzynbulaq sovhozynyń ortalyǵynda otyrmyz. Ózim úshin kútpegen jańalyq ta osynda týdy. Men eski tanysymdy kezdestirdim. Ol - osy sovhozdyń dırektory Mahmetov Tursyn.

Tursyn ekeýmiz ýnıversıtette birge oqyp, birge bitirgen edik.

Bul 1950 jyly bolatyn. Tursynnyń da sodan keıingi taǵdyry qyzyq. Ol áýeli orta mekteptiń dırektory bolǵan. Sodan otyz myńdyqtyń ishinde osy sovhozǵa kelipti. Ótken aýdandyq partıa konferensıasynda aýpartkomnyń ekinshi sekretari bolyp ta saılanǵan eken. Biraq elý jeti-aq kún qyzmet istepti. Uzynbulaqtyń seksen jumysshysy qol qoıyp Moskvaǵa deıin aryz jazypty da, Tursyndy qaıtaryp alypty.

Sol aryzǵa qol qoıǵannyń birin kezdestirip edim men.

— Ketken Tursyndy qaıtaryp alýlaryńyzǵa ne sebep boldy? — dep suradym.

— Buryn jupyny úılerde turýshy edik. Ony qazir kelekelep Shanhaı dep ataıtyn boldyq. Sońǵy eki-úsh jylda jańadan sovhoz qalasy salyndy. Sonyń bári Tursynnyń basshylyǵy. Tursyn halyq qamyn kóp oılaıdy. Sol sebepti biz de onyń sózin jerge tastap kórgen emespiz, — dedi ol.

Biz sovhozdyń sándi qonaq úıinde jattyq. Ádemi asqanasynan dámdi taǵamdar jedik. Jańa salynǵan aýrýhana qalasyn araladyq. Mamandarǵa arnap eki qabat úı salyp jatyr eken. Bir ortalyqtan jylytylatyn úı. Ony da kórdik. Jańa ósip kele jatqan parkine bardyq. Sondaı bir bıik talǵammen, oıý-órnekter júrgizilgen klýby men keńsesinde boldyq. Bul ana Jalańash asqanasynda ilýli turǵan haltýra emes, shyn kórkemónerdiń jemisi. Bári tamasha. Al jańa ashylǵan sovhoz mýzeıi she! Elý kisilik balalar baqshasy qaıda?

Qysqasy, bul búgingi kúnniń talaby men talǵamyna tolyq saı keletin sovhoz ortalyǵy.

Attanar sátte Tursyn bizdi jańa salynyp jatqan qoı qorasyna alyp bardy. Bul baıaǵydan beri kóp sóz etsek te, júzege asyra almaı júrgen Qulyq taýynyń kóktasynan qashap salynyp jatqan qora. Ózi eki qabat. Astynda qoı, ústinde shopan turady. Kitaphana, qyzyl buryshy da sonda. Bıyl bul sovhoz osyndaı on qora salyp jatyr eken. Júz jylǵa keter is!

Adam tyndyrar istiń qıan - qılysy bar ǵoı. Kúndigi de, jyldyǵy da bolady. Tursyn naýqan dep aıqaılap ketpeıtin, sol ekeýiniń tizginin teń ustaıtyn basshy bolyp kórindi maǵan.

Qysqasy, bul sovhozǵa Tursyn sińirgen eńbekti aýyl sharýashylyǵy jaıyndaǵy poema der edim. Tek myna kúndelikte aıtyp jetkizý múmkin emes. Arnaıy sóz eter taqyryp.

* * *

Zymyrap kelemiz, zymyrap kelemiz. Aldymyzda kók japyraqqa bólengen astana. Artymyzda bıik-bıik taýlar qalyp barady. Sol taýlardyń baýyrynda egin salyp, mal baqqan, memleket taǵdyryn oılaǵan tamasha jandar - bizdiń jańa dostarymyz qalyp barady.

Qosh, saý turyńyzdar, asyl jandar!

1959

---