InfoHub Logo

Qalmaq erin qara súr jigit bizben saýdalasqysy kelip, yntyǵy quryp barady. Biz aýdan ortalyǵynan Esil boıyndaǵy elge barmaqshymyz.

— Ara qonyp jetkizemin, elý som beresińder, — deıdi qara sur jigit. Taýtan otyzdan aspaı otyryp aldy.

Kóteremniń az-aq aldyndaǵy eki aryq atty jegip alyp keldi. Qara tondardy nyǵyzdap arbaǵa tıep jatyrmyz. Ápirel ishi bolǵanmen aspannyń shyraıy qatań: ókpek jel uıtqyp, ushpaly aq bult tóbege kele berip, mamyqtaı aq qaryn burqyratyp shashyp kelip jiberdi. Jaz belgisi bar ǵoı dep jalań kıimmen júreıin deseń, ishi-baýyryń qaltyrap sala beredi.

Syrymbet taýynyń salasy qalyń aǵash. Túbi ustasqan kúrtik qar. Aýyl sharýasyna aǵash paıdaly-aq shyǵar, biraq aryq atpen jol júrgenderge onsha qol emes eken. Arbanyń tegirshigi belshesinen qarǵa shombysa, kúreń at pen tory at myqshıa tartyp baryp, tórt taǵandap turady. Ne arba emes, ne shana emes — osy kezde júrgennen jeksuryn ne bar deısiń.

Kún bata kúmisteı jaltyrap kóktiń jıeginen arqan boıy aı kóterildi. Jel qulaqqa urǵan tanadaı tyndy. Shytqyl aıaz deneniń ár jerin bir shymshyp ótip, mazany ala tústi. Aǵash-aǵashtyń qoınyndaǵy aýyl. Anadaıdan japyraıyp, manaýratyp, kókshil tútini kólbeı ushyp jatqan az ǵana úılerdi kóresiń. Syǵyraıǵan terezeden sham jaryǵy jyltyldaıdy. Sonaý úılerdiń árqaısysyna da osy kúni kirip barsań, maıly dastarqandy qorshaı, tórt taǵandaı otyrysyp, mańdaılary tership, shaıǵa bas qoıǵandaryn kórer ediń.

Kóshir men Taýtannyń arasynda shálkem-shalys sóz kúsheıdi.

— Atyń jaramaıtyn bolǵan soń áýre qylyp neń bar edi? — dep Taýtan keıidi.

— Men qaıdan bileıin, ishine kirip shyǵyppyn ba, — dep kóshir kúmiljip jaýap qaıtardy.

Kóshirdiń sóziniń de jany bar. "Men jolda boldyramyn" dep at shynyn aıtty bulaýdaı deısiń be? Aqsha úshin emes, birer jeıtin tamaǵy úshin-aq atyn bulaýdaı ter qylyp, el qydyratyn qazekeń emes pe?!

Aıazdy túnde búlkildep jaıaý jortqannan ádemi ne bar?! Boıyń qyj-qyj qaınaıdy, aýyzdaǵy demiń býdaq-býdaǵymen shyǵady. Taza aýany erkinshe jutyp, boıyń kóterilip, óziń múlde qýnap qalasyń. Áldeqaıdaǵylar eske túsedi. Jastyq ómir, balalyq shaq elesteıdi. Kóterile-kóterile, kókirekti bir kenep alyp, "Jańa aýyl" degen ánge basyp jiberesiń.

— Iá...á! — deıdi kóshir tynyq túndi jańǵyrtyp, shybyrtqy sart-surt. Aıaǵyn shalystanyp basyp kele jatqan aryq attar bóksesin zorǵa kóterip, búlkildep jortqan bolady. Biraq jaıaýdan ozar dármeni joq. Semiz at bolyp esip ketse, aptama belden kem bolmas edi-aý dep keıde keıip te alasyń.

Túngi saǵat toǵyzda keńse turǵan aýylǵa keldik. Keńse hatshysy, tóraǵa orynbasary biz túsetin úı qarastyryp, bir shaldaý kisiniń úıine alyp keldi. Shym úıdiń tarlaý bir bólmesi, esik aldy tar, adam aıaq alyp júrgisiz, shashylǵan, quman, shelek, shashylǵan tezek, tógilgen sý. Mı bolyp jatqan keń, qazyq basyna tańylǵan bir ýys shópti maldanyp jatqan qozy-laq, buzaý.

Tór aldynda teńkıip jatqan shal "belim-aıǵa" basyp, tóńkerilip basyn kóterdi. Jalań aıaǵyn kórpeden shyǵaryp soza kósildi.

— Ýa, qaıdaǵy balalarsyńdar? — dep kireýkelengen kózin syǵyraıtyp qaraı qaldy.

— Dúris, dúris... solaı edi deseńizshi. Bárekeldi-aı, mezgilsiz kelteńderińdi qarashy. Kempir, turyp baq! — dep irge jaǵynda jatqan kempirin bir nuqyp qaldy.

Qara kempir búksheńdep shaı qoıyp júr. Enshisi basqa kelini bar eken, o da kelip qolǵabys tıgizgen bolyp jatyr.

— Tamaq istetip áýre qylmaı-aq qoıyńyz, — desek.

— O ne degenińiz, qonaqty ash jatqyzý masqara emes pe? — dep shal órshelene tústi.

Shaldyń aty Bısembaı bolyp shyqty. Alpystyń úsheýine kelipti. Qoly epsekti eken: tigin de tigedi, aǵash ta shabady, temir de isteıdi.

— Balalar, bıyl jańa jumys istep jatyrmyz. "Kómegińizdi tıgiz" degen soń, kárilikke qaramaı "Alǵabas" qalqozynyń barlyq soqa-saımanyn bir ózim istep shyqtym, — dep Bısekeń shal qýtyń-qýtyń etedi.

Aýyl adamdary birtindep jınalyp quralyp jatyr. Komsomoldar, keńes músheleri, aýyl belsendileri ony-muny surap, pikir alysyp otyr. Sózdiń deni — egis jaıy: tuqym dárilengen be, soqa-saıman ázir me, kólik baǵýly ma?

— Shyraǵym, egisińdi qoıa turshy. Baıaǵydan beri salyp kele jatqan eginimiz ǵoı. Qudaı bereıin dese, kódeli jerge seksen de shyǵa salady. Osy kúni ortashany kámpeskeleý, qalqozǵa eriksiz kirgizý durys emes eken degendi aıtysyp júr. Qalqoz qylǵan da "jyryq etekter", kánpeske qylǵan da "jyryq etekter". "Qatadan kánpeskelegen ekemiz" dep malymyzdy qaıtaryp bergen de sol "jyryq etekter". Qarańǵymyz, qarsy kelýge qaımyǵamyz. Sizderdiń aldyńyzda shynymdy aıtaıynshy: malǵa ıe bolǵan qurly ózim qysylyp, sorlap júr edim, kánpeskelep malymdy alǵan kúni kóńilim jaılanyp, semirip sala berdim.

Muny aıtyp otyrǵan myna bir at jaqty sary kisi. Aýzy jyp-jyp etedi. Sózi salalanyp, shýmaqtalyp túsedi. Bısekeńe qaraǵanda myna bir eldi múlt etkizbeı meńgerip alyp keterlik.

— Oseke, áńgimeńizdi keıin aıta jatarsyz, bul kisiler ázir munda ǵoı, búgin jatyp tynyqsyn, — dep bizge taıaý otyrǵan tyrtyq bet qara jigit Osekeńdi bir qaıyryp tastaǵan sıaqty boldy.

— Áne, kórdińiz be? Osylardyń ózi sol "jyryq etektermen" tamyrlas, — dep Osekeń kekete kúlip, ala kózimen oǵan bir qarap qoıdy.

— Bolsa, qaıtedi? — dedi ana jigit.

— Qaıtsin, búldire ber. Álde de alynbaǵan óshiń bolsa, ana maldy qaıtyp al. Áıteýir basyma erik beresińder ǵoı, sonsyn kóremin da... — dep Osekeń sózin qoıyrtpaqtatyp, zildendirip jiberdi.

Tyrtyq bet qara — Taıyr deıtin jigit eken, komsomol, aýyldyq keńes hatshysy.

— Ospan ketti ǵoı, endi aıtaıynshy, — dep Taıyr sóz bastady. — Baıǵa shabýyl jasaımyz, baı tabyn qurtamyz deımiz, bul úkimet urany. Osy urandy oryndaý úshin biz ne istedik? Kedeılerdiń jalpy jınalysyna salyp otyryp biz álgi Ospandy kánpeskeledik. Kánpeleskelegen dálelderimiz: 1) Ospan jeti atasynan ýyzy arylmaǵan baı, 2) Nekálaı tusynda alty jyl baı bolǵan kisi, 3) aýyl-aımaqty sirideı búrip, quldanǵan kisi, 4) Keńes qurylysyna, jańa jurtshylyq jumysyna astyrtyn ósekpen, sybyrmen orasan kedergi keltirgen kisi, 5) el kállektipke jumylǵan kezde júzden asa qarasy bar edi, birer aıdyń ishinde sýdaı sapyryp, sonsha maldyń kózin joıyp otyrǵan kisi. Biz osyǵan súıenip kánpeskelep edik. Biraq, bilmeımin, aýdannyń qandaı oıy boldy eken? Áıteýir osy kisini bosatyp jiberipti, — dep Taıyr kúrsindi.

— Yrys, solaı boldy, — dep Bısekeń de kúrsindi.

Aýdannyń Ospandy qandaı jolmen bosatqandyǵy bizge de qarańǵy. Taıyrdyń, Bısekeńniń, osy úıde otyrǵandardyń qynjylýyna, bet álpetterine qarap otyrsań, "Ospan tegi qaradan bosatylǵan-aý!" deısiń.

Bısekeńniń yqylaspen bergen shaıy bizge sary qazynadan beter boldy. Jaıaý júrip alqynǵandyq bar ǵoı, mańdaıdan ter sorǵalap aqqansha ishtik.

— Bárekelde-aı, bul kisilerdiń keletinin bilgende kúndiz izdestirip, qant taýyp qoıatyn edim ǵoı, — deıdi Bısekeń.

Munysy ras, shyny, Bısekeń úıi — buryn qonaq túsetin emes. Qonaq túspeıtin úı, qantsyz, salaq keledi. Ony Bısekeńniń ózi aıtpaı-aq, úıi aıtyp tur.

— Ýa, quryp qal, Zeınep. Ana kúldi tóktiń. Sen quntty, pysyq bolsań, kúnine bir kelip, osy kempir-shaldyń úıin jınap berer ediń-aý, — dep Taıyr samaýyryn janyndaǵy jas áıeldi qaǵytyp ótti.

Zeınep — qabaǵy qalyń, túksıgendeý adam eken, beti kúreńdenip uıalys tabý oıyna da kelmeıdi, bes saýsaǵyn malyp shyny aıaqtardy shaqyrlatyp jýyp, bes batpan kir oramalmen jýǵan shyny aıaǵyn "tazalap" súrtip jatty.

Bısekeńniń úı turmysynda, syrttan qaraǵanda, eshbir ózgeris joq sıaqty. Biraq tereńge boılasań, tamyryn tartsań, ózgeris kúshti: osy turmysqa myqty narazy. Osy turmystan qutylǵansha asyq bolyp otyrǵan túri bar. Olaı bolsa, Taıyr jańa jurtshylyq iskeri. Taıyrdyń álgi aıtqany ázil emes, shyny. "Zeınep kelin, ana kóńdi kúreı sal, aıaq-tabaqty jınap qoı, tazalyqqa úıren, salaqtyq-eskiliktiń murasy". Taıyr aıtsa, osy jaǵyn oılap aıtyp otyr.

---