InfoHub Logo

Kóptegen balalar súıip jeıtin gematogen elimizdegi dárihanalar sórelerinde samsap turǵanymen, ony Germanıa, Avstrıa syndy eýropalyq memleketterden kezdestire almaımyz. Dese de gematogen alǵash ret Shveısarıada jasalǵan. Bastapqy kezde ógiz qanynyń negizinde jasalǵan Hämatogen des Dr. Hommel suıyq kúıde bolǵan eken.

İri qara maldyń qanynan bólek, gematogen quramyna jumyrtqanyń sarýyzy kiredi. Gommel gematogeni HH ǵasyrdyń basynda úlken tanymaldyqqa ıe bolǵan. Biraq ýaqyt óte kele gematogen óndirisi tómendeı túsedi. Al búginde nemis jáne shveısarıalyq dárigerler «táttiniń» bul túrinen saqtandyryp otyr. Onyń sebebi de joq emes.

Gematogen Keńes Odaǵy kezinde

KSRO ózine tıesili gematogen óndirisin 20-jyldary qolǵa alǵan. Al 1925-1926 jyldary qarqyndy túrde óndirile bastaıdy. Oǵan sebep, bul ýaqytta memlekettegi azyq-túlik jetkizilimi asa kúrdelengen edi. Durys tamaqtanatyn múmkindik bolmaǵandyqtan, gematogen temir jetispeýshiligimen kúresýge kómektesken. Qıyn kezeńderde atalǵan qunarly ónim táttini de, dárini de almastyrǵan-dy. Al Keńes Odaǵy úshin gematogenniń osynaý qasıeti asa mańyzdy edi.

Eýropa men AQSH-ta taǵamdyq ónimderge baılanysty aıtarlyqtaı qıyndyqtar bolmaǵan. Sondyqtan shet eldik balalarda gematogenniń kómegine degen muqtajdyq týyndaı qoımaǵan. Al KSRO-da ony balalarǵa ǵana emes, qyzyl áskerge de bergen edi. 20-jyldardyń sońynda gematogen ónidirisi boıynsha kásiporyndar Qazaqstan, Oral, Armenıa, Ózbekstan jáne Sibirde ashyla bastaǵan.

Gematogen nesimen qaýipti? 

Ógiz qanynyń negizinde jasalǵan tátti tekshelerdi Qazaqstan, Reseı memleketterinde álige deıin tutynýda. Reseılik dárigerlerdiń pikirinshe, temir jetispeýshiliginiń saldarynan týyndaıtyn qanazdyq kezinde, durys tamaqtanbaǵanda gematogenniń kómegi zor. Alaıda shet eldik dárigerler atalǵan táttiniń birneshe zıandy tustaryn aıtyp otyr.

Gematogen – óte qunarly ónim (354 Kkal/100 gram). Onyń dámin jaqsartý úshin, quramyna sirne, bal, qant, shokolad, qoıyltylǵan sút jáne basqa da qunarly ónimder qosady. Eger bala artyq salmaq qosýǵa beıim bolsa, gematogenniń saldarynan semizdikke ushyraýy múmkin. Al sýsamyr dertine shaldyqqan adamdar úshin gematogenniń qaýpi múldem joǵary.

Quramynda temir bar tekshelerdi óndirgende, baýyzdar aldynda ólim qaterinen shoshynǵan janýarlardyń qany qoldanylady. Janýar mundaı kúıge túsken ýaqytta kortızol, noradrenalın, adrenalın syndy kúızelis gormondary qanǵa kóptegen mólsherde túsedi. Oǵan qosa mal ustaýshylar iri qara maldy jyldam ósirip, kóp aýyrmasy úshin jemge túrli antıbıotıekter men gormondar qosyp beredi.

Atalǵandardyń barlyǵynyń bala aǵzasyna qajet emestigi anyq. Tipti densaýlyǵyna zıan. Kortızol este saqtaý qabiletiniń nasharlaýyna, zeıindiliktiń tómendeýine, ashýshańdyqqa alyp keledi. Al janýarlarǵa arnalǵan antıbıotıkter balanyń ımýndyq júıesin buzady. Osy sebepti shet eldik dárigerler gematogenmen «emdeýdiń» qaýiptiligin eskertip, saqtandyrýda. Bárinen abzaly, balany durys tamaqtandyryp, «durys» taǵamdarmen qamtamasyz etý qajet.

---