InfoHub Logo

Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti
Fılosofıa jáne saıasattaný fakúlteti Dintaný mamandyǵynyń 3 kýrs stýdenti Joldyqara. M
Jetekshi QazUÝ aǵa oqytýshysy Týngatova. Ý

Qazaq halqynyń Islam dinimen tanys bolǵanyna myń eki júz jyldan astam ýaqyt ótti. Sodan beri salt-sanasy, ádet-ǵuryptary, mádenıeti men ádebıetteri musylmandyqqa beıimdelip, ıslam dini halyq dilimen bite qaınasyp, ulttyq bolmystyń ajyramas bóligine aınaldy. Halyq ustanǵan ádet-ǵuryptary ıslam sharıǵatyna sáıkes quqyqtyq normalardyń bastaýlarynyń biri bolyp sanalady. Qasıtti Quranda: ”Ǵafý jolyn usta, ǵuryppen ámńr et jáne nadandardan teris aınal” dep buıyrǵan.

Qazaq halqynda qalyptasqan ulttyq dástúrderdiń dildegi uǵymdardyń basym kópshiligi Islam dinimen birge órildi. Árbir halyqtyń mádeneıtin tanymdyq tuǵyryn aıqyndap beretin tarazy sol halyq ustanǵan ıdeologıalyq rýhanı joly, ıaǵnı dini.

Din men dástúr ult bolashaǵynyń jáne birliginiń kepili. Din men dástúr qashanda bir -birin qýattap, qoǵamda yntymaq pen birliktiń, babalarymyzdan qalǵan asyl qundylyqtardyń joǵalyp ketpeýine úndep, keıingi urpaqyń bolashaǵy jarqyn bolýyna, ótkendi umytpaı saralap ulttyq ar-ojdanynyń joǵalmaýyna shaqyrady.

Din men dástúr úlkenge qurmet, olarǵa daýys kóterip sóıleý bylaı tursyn, jolda ótip bara jatsa aldyn kesip  ótpeýge úndeıdi. Hadıste ”Bereke senderdiń úlkenderińmen birge keledi delinse, halqymyzda” Qarıa adamdardy tórge shyǵaramyz, syılaımyz. Úlkendi qurmetteý bizde burynnan boldy. Islam engennen keıin  dástúrli qundyly bolyp qalyptasty. Islam dinidegi qundylyqtar bizdiń salt-dástúrimizde bolǵandyqtan, ol tez sińip halqymyzdyń tynys-tirshiliginde tez qalyptasyp ketti.

Allah Taǵala “Hýjýrat súresinde “Eı adamdar men senderdi bir erkek, bir áıelden jarattym jáne senderde bir-birlerińdi tanysyn dep, bir -birlerińdi bilsin dep senderdi ulttar men ulystar etip jarattyq” deıdi. Halqymyzdyń ulttardy belgili bir násilge bólmeı, qandaı ult násil bolmasyn dastarhanynda bar nanymen bólisip, qaltasynda baryn bere alýy, kómek qolyn sozyp árqashan keń bolyp ıaǵnı halqvmyzdyń keńshiligi men sharıǵattan tereń sýsyndaǵanyn bir belgisi ekendigin kóre alamyz.

Ata-babalarymyzdyń kúndelikti turmys tirshiliginde qoldanǵan sharıǵatqa sáıkes zańdarǵa qarsy kelmeıtin dástúrlerimizdiń biri kórshińmen tatý bolý jáne qarym qatynas úzilmeıtin dástúrge aınalǵan. Halqymyzda “Kórshi aqysy-Táńir aqysy degen qanatty sózder qalǵan. Halqymyzda kórshimen qarym qatynasqa baılanysty jurtqa shetten jańa qonystanǵan úı ıelerig “erýlikkn shaqyrý degen jaqsy dástúrimiz bar. Iaǵnı jańa kórshilermen tanysyp, dastarhan jaıylyp dámge shaqyryp, syılastyǵyn bildirý. Bul izgi dástúrimiz halqymyzdyń boıynda kórshilermen tatý bolý tipti kórshileriniń Sharıǵattaǵy dástúrimizge engen ádetter men sózderdiń barlyǵy da ońtaıly jáne ult sanasyna kirip ketken soń, onyń jaqsysy men jamanyn aıyryp alý sanaly bilimmen keletini, onyń barlyǵyn izdenip, durysyn tandaý kimniń bolsa da mindeti bolyp tabylatyny anyq. aıaqqa turýyna járdem etý sekildi asyl qasıtterimiz sana sezimderine sińip ketti.

Dinimizdegi kórshige degen qurmetti paıǵambarymyz Muhammedtiń (s. ǵ. s. ) múbarák hadısinen bilýge bolady: «Alla elshisiniń kórshi týrasynda kóp aıtqany sondaı, keıin olar bizdin mırasqorymyz bola ma dep oıladym», - degen. Shyndyǵynda, mırasqorlyqqa bala - shaǵa, jaqyndary ǵana ıelik etedi. Bul hadısten kórshiniń jaqyndyǵy mırasqor balalaryndaı tym jakyn bolatyndyǵyn ańǵarý qıyn emes.

Qazaq halqynyń ádebıeti men sóz ónerinde keletin danalyk sózderimizde kóbisi sharıǵatpen maǵynalas keledi. Qazaq halqynyń arystary bolǵan Abaı men Ybyraı, Shákárim men Maǵjan jáne t. b. arystar osy bir sharıǵattyń mánisin jetkizsem dep ózderiniń kókeılerindegi jyrlaryn oılaryn kara óleń men shyǵarmalary arqyly halykka jetkizip otyrǵan. Qazaqtyń danasy bolǵan Abaı atamyzdyn 10 - shy kara sózinde bylaı dep kelgen: «. . . Artymnan balam Quran oqysyn desen, tirlikte ózińniń jaqsylyq qylǵan kisin kѳp bolsa, kim Quran okymaıdy? Eger jamanshylyqty kóp qylǵan bolsan, balannyń oqyǵan Qurany seni nege jetkizedi? Tirlikte ózine-ózin kylmaǵan isti ólgen son sagan balan kásip kylyp bere ala ma? Ahıret úshin bala tilegeniń - balam jasynda ólsin degeniń. Egerde erjetsin deseń, ózi erjetip, ata-anasyn tuzaqtan qutqararlyq bala qazaqtan týa ma eken? Ondaı balany sendeı áke, seniń elińdeı el asyrap ósirmek pe eken?. . . » - degeniniń ózi Paıǵambarymyzdyń (s. ǵ. s ): «Ata-ananyn balasyna úıretetin eń kundy nársesi kórkem minez» -degenimen sáıkes keletinin kóremiz Balanyń ózi árdaıym áke - anasynan kórgenin isteıdi. Balanyń tárbıesi tikeleı ata anasynyń qolynda.  

Halqymyz qaıyrymdylyqtyń qadirine jete bilgen, árqashan jaqsylyq jasap, sol jasaǵan jaqsylyǵyna laıyqty alǵysn aıta bilgen jurt. Ultymyzdyń muralaryna zer salsaq qaıyr qylǵan janǵa “Qudaı jarylqasyn”, ”Jolyńdy ashsyn” degen sekildi ıgi tilekterin jaýydyryp óziniń tárbıeliligin kórsete bilgen. Hadısterimiz de de bir-birine alǵys bildirý shynaıy musylmannyń belgisi ekendigin aıtady.

Ábý hýraıradan (r. a) jetken rıýaıatta Alla elshisi(s. a. s) “Adamdarǵa alǵys bildirmeıtin adam Allaǵa shúkir etip jarytpaıdy”-deıdi.

Din men dástúr sabaqtastyǵy eldigi birligi men yntymaqtastyǵynyń berik bolýyna jáne dinı birtutastyqty saqtaýyna úlken septigin tıgizedi.

---