InfoHub Logo

Álemdegi sanaly jaratylys – adam ekenin eskersek, adam balasy týylǵannan bastap, dúnıeni tanýmen ómir tizbegin quraıdy. Sana-qulyq qalyptasýy adamnyń qabiletimen qosa, ortasyna, aınalasyndaǵy adamdarmen qadaǵalanady. Obektıvti dúnıeniń sýbektıvti beınesi dep uǵynsaq sana tek adam mıynyń jemisi ekenin kóremiz. Adamnyń rýhanı dúnıesin quraıtyn sana-sezim, túısik arqyly jumys jasap, aınaladaǵy jaǵdaıattardy qabyldaý arqyly, keri baılanys ornatady. Sana qabyldaýy ár janda ózgeshiligimen kórinedi, ol qalaı, ómirdi tanýy men adamnyń minez-qulqy, qabyldaý deńgeıi, ózindik prınsıpteri, aqyl-parasaty, ózin-ózi ustaı bilýi, jasaǵan is-áreketteri. Sana-máńgilik aqıqat, al dinı sana sol aqıqattyń quramdas bóligi, adamzat balasyna ortaq qundylyq. Álemde bir-birimen baılanysyp jatqan qanshama qoǵamdyq máseleler bar. Solardyń biri, ári kúrdelisi, qoǵammen tyǵyz baılanysta ári adamzatpen birge jasasyp kele jatqan qoǵamdyq sananyń bir formasy - «din».

Dinı sana negizin senim quraıdy. Dinı senim – adamnyń qulshylyǵynan, senim júıelerinen bastaý alady. Qudiretke sený, dinı dogmalarǵa, kıeli zat, kitaptarǵa sený. Adam boıyndaǵy dinı ıdeologıany oıatady, oı-sanasyn dinı kózqarasqa negizdeıdi. Dinı sana adam ómirinde ártúrli kezeńde qalyptasýy múmkin. Adamzat paıda bolyp, damý ǵasyrlarynda birge damyp, ár qıly kezeńderdi bastan ótkizdi. Adam dúnıe esigin ashqanda otbasy, ortasyna baılanysty ómir kózqarastary túziledi. Dinı sanasy da adamnyń qabyldaýymen , kórip, bilip, izdenisimen qalyptasady. Senim - dinı sananyń túp tamyry. Sol arqyly dindi qabyldaý, uǵyný, ustaný júıelenedi. Dinı ıdeıalar, dinı qundylyqtar, dinı emosıalar men adamnyń jasaǵan is-áreketi men minez-qulqyn rettep otyrýshy faktor – «sana», «dinı sana».

Dinı sana adamnyń ómirine, tikeleı ómir súrý zańdylyqtary men prınsıpterine jalpy alǵanda adamnyń «menine» (ındıvıdke) áser etedi. Qazaq qoǵamynda dástúrli qazaqı ádep-ǵuryp, salt-sana, qundylyqtar qalyptasqan. Qazaq halqy degende óz bitim-júıesi bar, birtutas memleket kóz aldymyzǵa elesteıdi. Dili men dini, ómirlik ustanymy qalyptasyp, tynys-tirshiligi dini men salt-dástúrimen astasyp jatqan memleketimiz urpaq tárıesin ulttyq-adamı qundylyqtarmen ushtastyrǵan. Dindi tárbıe kózi dep esepteımiz sebebi dinı sana qalyptasýy arqyly adamdy «din» tárbıelikke, ımandyqqa, jaqsylyqqa úıretedi. Din adamdy senim júıesin qalyptastyra otyryp, durys ómir súrýge baýlyıQdy, dinı senimin nyǵaıtyp, adammen Qudaı arasyndaǵy kópir ornyqtyrady. Dinı sanasy durys qalyptasqan adam tek jaqsy jaqtarǵa umtylyp, ómirin durys ótkizýge tyrysary anyq. Sol sebepti dinı sananyń da qalyptasý zańdylyqtary bar, adamǵa ómirdi túsinýge, túsindirýge jáne belgili bir jaǵdaıda rettestirýge kómek beretin senimdi qamtıdy.

Qoǵamdyq qajettilik bolǵasyn din erkin qubylys. Din uǵymy- meılinshe aýmaqty, kóp nárselerdi qamtıtyn keń uǵym. Dinı sana adamdarda ár aýqymmen qalyptasady, dindi qabyldaý men ony ómirde qoldanysqa shyǵarý ekeýi baılanysta bolýy kerek. Adasqan, destrýktıvti aǵymdar, din atyn jamylyp ekstremıstik is-áreket uıymdastyrýshy uıymdar qaıdan paıda bolady: dinı sananyń ýlanýynan, dindi durys túsinbeı, kertartpa uǵymdardyń paıda bolyp, sananyń buzylýynan. «Iman saqtaýǵa - qoryqpas júrek, aınymas kóńil, bosamas býyn kerek»,-dep Abaı atamyz aıtyp ketkendeı, din adamǵa uıalamastan buryn, qalaı ornyqqany mańyzdy. Ol degenimiz, dindi túsinip, dinı qundylyqtardy qabyldaý, durys bilimniń qalyptasýy. Din tazasy, sana tazalyǵynda jatyr. Sana qozǵalysy, oı-tolǵamy, adamnyń qabileti men bilim júıesinde jatyr, ómirge kózqarasy, ómirlik ustanymy, ǵalamǵa, adamdarǵa qarym-qatynasy sol sanasymen kórinis tabady. Sana qalyptpsýy kórgenimizdeı adamnyń ózi men qorshaǵan ortasyna baılanysty, dinı sana da sananyń bir ólshemi. Dinı sana qoǵamdyq qundylyq, sol úshin qoǵamdyq júıeni rettep, qadaǵalap otyrý mindet. Dinı sana ol adamdar birden paıda bola salmaıtyn bolǵandyqtan, adam kóre-bile kelip qalyptastyrady. Dinı bilim beretin tulǵa, dinı jazbalar, oqý-quraldary, ınternet jelisindegi jazbalar, vıdeorolıkter ár kez qadaǵalanýda bolý kerek. Nege? Qazirgi 21 ǵasyr dinı máselelerdiń ýshyǵyp turǵan kezi, dinı adasýshylyqqa shaqyryp, adamdardyń sanasyn ýlap júrgen bilimi joq, bilimi taıaz adamdar men adamdar tobynyń qarasy kóp. Sol sebepti, ár adam ózi men qoǵam ıgiligi úshin kózi ashyq, kókiregi oıaý bolýy mańyzdy.

Sanamyzdyń ýlanyp, dinı qaqtyǵystar men, kereǵar uǵymdardyń qoǵam arasynda bolý-bolmaýy árbirimizge baılanysty ekenin uǵynyp el-qoǵam tynyshtyǵy úshin jumys atqarýymyz kerek. Dinı saýatty arttyrarda sapaly baǵyt-baǵdar ala bilýde bir beles. Sol sebepti, sarqylmas danalyq kózin: ımandylyqtyń, ádildiktiń, sypaıylyqtyń, parasattylyqtyń, kópshildiktiń, tózimdiliktiń kepili retinde paıdalanýymyz qajet. Dini, tili joq halyqtyń – bolashaǵy joq.

---