InfoHub Logo

MUǴALİM  SHYǴARMASHYLYǴY:

Dıfferensıalap oqytý  degenimiz  ne? Osy  suraqqa  jaýap  berer  bolsaq, oqýshy  qabiletiniń   túrli  deńgeıde  júıeli  jumys  júrgize,  alǵa  qaraı  jyljýy, obektıvten  sýbektıvti  jaǵdaıda bala  ózin-ózi damyta, óz  biliktiligin  alǵa qaraı  jeteleýshi,ózine-ózin  jetekshi  retinde  qarastyrylýyn-dıfferensıalap oqytý dep aıta  alamyz. Munda-  oqýshymen  toptyq  jumys  júrgizý  jumysy  qarastyryla otyryp,  jeke  tulǵanyń   topty  jara,  túrli  tásilderdi  qoldana  sózdik  qoryn  damytý  men  oı turǵysyn  ilgeriletý, óz  tanymyn  tek  óz  ana  tilinde  ǵana  emes, ózge  de  tildermen  leksıkalyq, gramatıkalyq  jaǵynan  baılanysyn  damyta,  oqytý  tásilderin dıfferensıaly jumysqa   túrlendirý júıelengen. Iaǵnı, dıfferensıaly oqytý degenimiz-birlesken jumysta oqýshy jetistigin qalyptastyrýda nemese damytýda sýbektıvti daǵdysyn jetildirý maqsatynda  jumys nátıjesin júıeli júrgizý.

Bul  jumysty sabaq berý barysynda  júrgizýde  balalardyń  barshasyna  birdeı  talap qoımaı, onyń  óz  múmkindigin ashýǵa  jaǵdaı  jasaý kerek. Túrli  kórnekilikter men túrli  ádisterdi  qoldaný  barysynda  dıfferensıaly  júıeni  ár  qyrymen  qoldanýǵa  bolady. Tek  bala  nazaryn jeke tulǵada  da, toptyq  tulǵada  da   jańa  sabaq  barysyna nazar  aýdarta:  tyńdalymyn,oqylymyn,jazylymyn jáne aıtylymy men tildik normalaryn ulttyq jáne úshtuǵyrlylyq aıasynda  damytýǵa is-áreketter úılestire, alǵa qaraı  umtyldyrý  qajet.

Ár  bala óz tobynyń  úzdik  bolýyna  atsalysa otyryp, ózin  ózgeler  aldynda  moıyndata  bilý,sondaı-aq, óziniń ózgelermen teń dáreje bilikti ekendigin moıyndaý,  osy - dıfferensıalap  oqytýdaǵy  basty  shart  bolý  tıis.

Biz,  HHİ ǵasyrdyń  jańartylǵan baǵdarlamasy aıasynda balany «oqytý men oqýdy baǵalaý» baǵytynda bilimge degen izdenisin ózindik is-áreketterge ıtermeleı qalyptastyrýdaǵy dıfferensıalyq oqytý áreketi  pán muǵalimderi úshin oqýshylarǵa deskrıptor jasaýǵa óte tıimdi. Osy maqsatta, árbir jańa tásildi  sabaqta  qoldanar aldynda,  belgili  maqsat pen  mindet  kerek. Sol   baǵdarly  baǵyttardy  aldaǵy  ótetin  sabaqtyń barysymen júıeleı otyryp, oqýshynyń  múmkindigin  keshegiden    búginge  jańa qyrda engizý,  muǵalimniń alǵa  qoıǵan  talabynyń basty mindeti  bolyp  tabylady.

Evropa men qazaq ultynyń  tanymdyq  uǵymyn eskere otyryp,túrli  tásilderdi etnıkalyq deńgeıde úılestire, ulttyń erteńin ulttyq tanymda jańasha qalyptastyrý qajet-aq. Óz tarıhyna tereń boılatyp «ózin-ózi tanytý»,búgingi zamanaýı oqytý tehnologıasynyń  erteńgi tulǵa qalyptastyrýdaǵy  basty qaǵıdaty bolyp tabylý kerek.

Búgingi  tańdaǵy  memleketimizde  júrgizilip  otyrǵan  «Tilderdiń úsh tuǵyrlylyǵy»  baǵytyndaǵy  saıasattyń  damı  óris  alýyna,  osy  dıfferensıalap  oqytý ádisin de,ózge ádistermen qatar   keń   kólemdi  júrgizilýi  tıimdirek  bolady.

«Úzdik», «jaqsy», «qanaǵattandyrarlyq»  dep baǵalamaı, jańasha oqytý ádisinde «qalyptastyrýshy baǵalaý», «jıyntyqty baǵalaý» ádisterin tıimdi qoldana otyryp, bir  sabaq  tóńireginde  oqýshy «men» degen ózindik umtylysyn negizdeı  alatyndaı, oqýshylar  arasynda jekelegen tulǵany ilgeriletetin  túrlishe ádis-tásilderdi qoldaný: sabaq  barysynda bala sanasyn sol sabaq  barysyndaǵy  problemaly máselelerden   tys  qaldyryp, tek  alǵa  qaraı   jetelep, belgili bir baǵa ataýy úshin emes, óz  boıyndaǵy jaqsy qasıetterin arttyrý  úshin  bilim  qalyptastyratyndaı etý kerek.

Qazaq  tili sabaǵynda  ǵana  emes, jalpy pánderdi oqytý baǵdarlamasynda  «Dıfferensıalyq  ádistiń»  berer  tıimdiligin  qarapaıym  mysaldar jaǵynan sıpattap ótsem.

Aqyn  portretin kórsetip  qana  qoımaı, oqýshylardan onyń  ómirdereginen  málimet alyp, kartamen  jumys  júrgizdirtý,ıaǵnı oraǵa Qazaqstan Respýblıkasynyń kartasyn qoıa otyryp, aqynnyń týyp-ósken jerine silteme jasaý, sondaı-aq, sol aqyn  ósken eldiń  erekshe jaqsy qasıetterin atap ótkizdirte otyryp,pánaralyq baılanysqa jeteleý. Eger de, osy tapsyrmada oqýshy  hronologıalyq derekter keltirse, tanymy  keńeıip  qana  qoımaıdy,  ózindik izdenisiniń nátıjesinde óz biliktiligin, zertteýshilik qabiletin baǵalaı  alady.Ózgelermen birlese otyryp, óz bilimin almasý barysynda, oqýshyǵa ózindik ıntellektisin baǵalata  alý múmkindigin muǵalim týrli ádistemelýterdi qoldana otyryp  «qabilet pen tanymyn» baǵalatýdy eskerý qajet.

Aqyn ómiri men týyp ósken elimen  shektelip qana  qoımaı, onyń óleńderin  mánerlete  oqytyp,  sózdik  jumys  júrgize, kónergen  sózder  men kirme sózderge toqtala, sınonımdi tizbekteri  arqyly  damyta  túsindirip, sózdik  dápterge  jazdyrtyp otyrý  da  oqýshynyń ana tiline tereń enýine áser etedi. Óleńde nemese jyrda, áńgimede keltirilgen dástúrli oıyndar, ádet-ǵuryptar, t.b.  keltirilgen  etnostyq  dúnıetanym negizderin jan-jaqty saralata, sol ózine jaqyn kúndelikti turmystyq tylsymda áńgime aıtqyza otyryp oqýshynyń  pánge degen kózqarasyn  jetildirip jáne de ózdik jumysy  retinde ózine jaqyn taqyryppen pándik taqyrypty baılanystyra ,úı tapsyrmasyn bekitemiz. Ondaı tapsyrma oqýshynyń mektepten tys otbasylyq birlesken yntymaqtastyq jumysyna ıtermelep, ata-ájesimen, ata-anasymen ózindik izdeniste erkin taqyrypta jumys júrgizýine áser etedi. Ortaq taqyryp tabylyp, sony birge saralaı, kóne  dástúrlerdi jańǵyrta otbasylyq taqyrypta qarap, bala  tanymyn ǵana emes, ata-ana óz tanym dúnıelerin de  qalyptastyrady. Sabaq barysynda dop oınap nemese tamaqtanyp keshigip  kelgen balaǵa da sol ózi etken áreketke baılanystyra tapsyrma berseńiz, bala erkin qozǵalady jáne de belsendiligi artady, tek sońynan ǵana ekinshi ret keshikpeýin jeke shaqyryp eskertseńiz, tártipke de júıelenedi. Eresek adamdardaı bala da ózin qurmetteýdi, ózin syılaýdy qajet etedi. Sondyqtan da top aldynda oqýshyny sókpeńiz jáne kemshiligin baspańyz, jeke ǵana olaı etýge bolmaıdy degen ısharamen tıym bildirseńiz de, balanyń sizge ǵana emes, ózine de qurmeti artady. Dıfferensıaly jumystyń basty shartynyń biri- balanyń ózin-ózi qurmetteýge úıretý. Óz boıyndaǵy qasıetterdi kórmegen bala, ózin de ózgeni de kórmeıdi, ıaǵnı, bul- qurmetteý uǵymyn túsinbeıdi degen sóz.Ózin-ózi qurmetteýge daǵdylanǵan bala ǵana ózge qundylyqtardy da qurmetteı qaraıdy. Sonda  ǵana  bala boıynda óz tiline, óz eline,óz jeri men tarıhyna, ata-anasy men dostaryna,ustazaryna degen qurmeti oıanady.

Bul  jerde eskerte ketetin jaıt, men  oqýshylarǵa «sózdik  dápter», «ózdik dápter» jumystyq dápterlerin únemi arnatyp otyramyn, sonyń tolymdylyǵyn  kónergen sózder men  kóne dástúr negizderinde  júrgizip,  oqýshynyń qabiletine  qaraı, zertteýshilikke   jeteleımin.Ol taqyryptar bala tanymyn ózine degen qurmetke jeteleý qajet. 5-synyp oqýshysy  eń áýeli ózdik jumysy arqyly ózin baǵalaı alyp, óz múmkindigin ashyp, ózin qurmetpen baǵalap, ózgelerge qurmet nazaryn salýǵa beıimdelý qajet. Bala «baǵasy» osy. Pán muǵalimi oqýlyq materıalymen ǵana shektelmeı, oqýshynyń qıal tanymyna da psıhologıalyq zer sala, soǵan yqpaldastyra 40mınóttik   sabaq barysyndaǵy  taqyrypty bala tanymyna júıeleı josparlaǵan durys. Toptyq jumysty «S»deńgeıli balaǵa jeke dara bermeı(namysyna tımeı), sol «S» deńgeıli bala tanymymen topqa baǵyttaǵan jaqsy.Keıde osyndaı dıfferensıaly tapsyralarda úzdik oqýshynyń  qorshaǵan ortaǵa degen tanymy tek kitappen shektelgendigin, al ómirlik tájirıbesi «S» deńgeıli baladan keıin ekendigin bile alasyz. Dıfferensıalyq oqytýdyń tıimdiligi , qarapaıym ómir mysaldary arqyly synyptaǵy ár deńgeıli babalarǵa ortaq tanymdyq suraqtardy týyndatyp, sol tanym arqyly «A» deńgeıli  balanyń ózine problema jasaı alasyz. Bul «S» deńgeıli balanyń ózine senim qalyptastyrýyna, pánge degen qyzyǵýshylyǵynyń ashylýyna, al «A» deńgeıli balanyń qorshaǵan ortaǵa zertteýshilik baǵyttaǵy izdenisiniń damýyna  yqpal etedi.

Osylaısha sabaq túsindirip bolǵannan  soń, oqýshyǵa  Venn dıogrammasy men  syn  turǵyda  ózderi qabyldaǵan túısikpen  syzba  syzdyrtsańyz da bolady. Oqýshynyń ne bilip, ne bilgisi keletindigin, neni túsinbegendigin BBB ádisi  arqyly  málimet ala, onyń biliktiligi qanshalyqty óskendigin nemese este saqtaý  qabileti  qanshalyqty  joǵary ekendigin bilýge bolady. Bular sońǵy  kezde  jıi  qoldanylyp  júrgen jańa tásilder  bolǵanymen, bala tanymy óz qabilet deńgeıi qanshalyqty qurmetke laıyq ekenin túsinbeı, ata-babalar  dúnıesinen  ne  qabyldaı alǵandyǵyn, ne  túsinip  bilgendigin  uzaq merzimde nemese ómir boıy este saqtaý qıyn bolady.

Dıfferensıalyq ádistiń birlesken jumysta óz biliktiligin qalyptastyrýda,ózine ózi sýektıvti  qaraı otyryp,ózin-ózi  damytý aıasynda áreket ete bastaıtyndyǵyn jáne oqýshynyń ózine degen seniminiń arta bastaǵandyǵyn baıqaısyz. Dıfferensıalyq oqytý ádisi mine osyndaı qarapaıym mysaldar arqyly ár deńgeıli balaǵa  tereń bilim bilý  úshin  óte  tıimdi ádis  bola alady. Men bul ádiske bir ǵana aqyn ómirine ótken ádisterimdi mysal ettim, biraq ta, ár sabaq barysynda dál osylaı qarapaıym mysaldardy óz tájirıbeńizde keltirseńiz, siz de ońdy nátıjesin kóre alasyz!

Ońtústik  Qazaqstan  oblysy, Otyrar  aýdany

                                           M.Shahanov  atyndaǵy  jalpy  orta  mektebiniń

«qazaq tili» men «qazaq ádebıeti»pániniń muǵalimi-

                                                                                 Ozyqbaı  Qalbıbi  Júsipjanqyzy

 

 

P İ K İ R

M.Shahanov  atyndaǵy  jalpy  orta  mektebiniń  «qazaq  tili» men «qazaq ádebıeti»  pániniń  muǵalimi-  Ozyqbaı  Qalbıbiniń   «Dıfferensıalap  oqytýdyń qarapaıym mysaldar arqyly  «qazaq  tili» men «qazaq ádebıeti»  pánin oqytýdaǵy tıimdiligi» atty  taqyrypta júrgizgen  is-tájirıbelik  jumysy  búgingi  ınovasıalyq  jańǵyrýdyń  jańa bir tásildegi jemisti  jańalyǵy desek  bolady.

Muǵalimniń  izdenimpazdyǵy tek  bul  tájirıbesimen  ǵana emes, ózge  de taqyryptardaǵy shyǵarmashylyq  jumystarynyń  jemisimen  de  kórine  bilgen.

Óz shyǵarmashylyqtarynda  sóz  mádenıetiniń  úzdik  baılanysyn, evropa  men  qazaq  sózdiginiń   úndesýin  jańa  qyrlarynan  kórsete  berip, oqýshymen  jańa  talapqa saı  túrli    tájirıbelerimen  jumys  júrgizip,  búgingi   kúni sol  izdenisiniń   nátıjesin   aýdan   kóleminde ádistemelik  nusqaý  etip  taratyp  otyr.

Jańa  is-tájirıbede  muǵalim  dıfferensıalyq  ádisti(birlesken jumysta oqýshy jetistigin qalyptastyrýda nemese damytýda jekelegen jumys nátıjesin júıeli júrgizý) qazaq  tili  men ádebıeti sabaǵynda  qarapaıym mysaldardy keńinen  qoldana, túrli  ádis-tásilderdiń  elementteri arqyly ár deńgeıli  oqýshylarǵa  ortaq maqsatty tapsyrma etip júıeleýine ońdy yqpal etetindigin kórsete aldy.

Muǵalim shyǵarmashylyǵy 2017 jyldyń oblystyq tamyz oqýynda tyńdalynǵan, marapattalǵan.  

Pikir  bildirgen:                 Á/B Japabaeva Aınur

---