InfoHub Logo

Ómir - adamǵa tabıǵatpen berilgen eń qymbat dúnıe. Adamnyń uzaq, mándi de sándi ómir súrýiniń negizi - onyń densaýlyǵy. Densaýlyq adamnyń eń qasıetti de qundy, qaıtalanbas, joǵalsa qaıta ornyna qıyndyqpen keletin, orny tolmas asyl qazynasy. Qazirgi tańda búkil álemdi tolǵandyryp otyrǵan máselelerdiń biri - adamnyń densaýlyǵy. Adam ómirine qaýip tóndiretin jaǵdaılarǵa soǵys, asharshylyq, ekologıalyq jaǵdaı jáne adam aǵzasyn ýlaıtyn zıandy áreketter jatady. Osy jaǵdaılar ishindegi adam aǵzasyn ýlaıtyn zıandy áreketter dep otyrǵanymyz: shylymqorlyq, ishimdik, nashaqorlyq, esirtki jáne taǵy basqa.

Jas jetkinshek talshybyq sekildi ıilgish, jel qaıda soqsa sol jaqqa qaraı beıimdeledi.
«Densaýlyq - zor baılyq», «Deni saýdyń jany saý» dep halqymyz beker aıtpasa kerek. Ókinishke qaraı adamzatpen HHİ ǵasyrǵa aýzyn arandaı ashqan ajdahadaı «nashaqorlyq», «ishimdik», «temeki», «esirtki» birge aıaq basty. Qanshama beıkúná adamdar osylardyń quryǵyna túsip, dúnıe salyp, talaı aýrýlarǵa ushyrady. Sondyqtan da elimizde salaýatty dabyl qaǵyp, ártúrli sharalar uıymdastyrylyp jatyr.

Ár adam óz densaýlyǵyn saqtaýǵa jáne ǵumyryn uzartýǵa jaýapty. Densaýlyqtyń jaqsy deńgeıine jetý jáne jaıly bolýyna jetý - bul naqty ómirlik ustanym men tártipten turatyn úzilissiz úderis. Densaýlyq - baqytty bolýdyń alǵy sharty. Adamdar kezdesken shaqta áýeli bir - birinen densaýlyǵy týraly suraıdy jáne deniniń saýlyǵyna tilek bildiredi. Bul - shyn máninde adam baqytynyń bastaýy. İshimdik ishý, esirtki zattardy qoldaný, temeki shegý bos ýaqytyn tıimdi ótkizýge, belsendilik tanytýyna, durystap tamaqtanýyna jáne salaýatty ómir saltynyń basqa da jaqtaryna áserin tıgizedi. Zıandy ádetter kóptegen aýrýlardyń paıda bolýyna, adam densaýlyǵyna orasan zor zıankestik ákeletin faktorlar bolyp tabylady. Bizdiń elimizde balalar men jastar arasynda ishimdik ishý, temeki shegý, esirtki zattardy qoldanýdyń órshýi kókeıkesti másele bolyp tur.

Alǵash bolyp «narkotık» degen anyqtamany sezgishtikti joǵaltýǵa alyp keletin zattardy sıpattaý úshin grek emshisi Gıppokrat qoldanǵan. Bul anyqtamany dáriger bolǵan Klavdıı Galen da qoldanǵan. Narkotıkti sıpattaý úshin Klavdıı Galen kóbinese mandragor, semena eklaty ı maka tamyryn nemese eklat tuqymdaryn jáne kóknárdi tereń zerttegen.

Grek tilinde «uıqy» maǵynasyn bildiretin «narke» sózi aǵylshyn tilinde «narkotik» degen sózge aınalyp, uıyqtatý, jansyzdandyrý, sezimsizdendirý degen maǵynany beredi. Jalpy aıtqanda esirtki zattary dep jansyzdandyrý ereksheligine ıe bolatyn zattardy aıtamyz. Biraq dúnıe júzinde kúndelikti qoldanysta stımýlátorlar da esirtki retinde qabyldanýda. Óıtkeni olardyń da quramynda mastandyratyn, ashýlandyratyn, tynyshtandyratyn, sergitetin zattar bar.

Esirtki - bul adamnyń kóńil - kúıin, sana - sezimin, minez - qulqyn buzatyn qaýipti, tyıym salynǵan hımıalyq zat. Ol adamnyń esin alyp, qumarlyq jeligine ushyratady, nashaqor esirtkisiz ómir súre almaıtyn beıshara halge jetedi. Esirtkiniń negizgi túrlerine apıyn, kokaın, kóknár, marıhýana, ǵashısh jáne taǵy basqalar jatady. Barlyǵy da adam aǵzasy men psıhıkasyna áser etip zaqymdaıdy.

Sana – sezimi ýlanǵan adamnyń minez - qulqy kúrt ózgeredi. Buryn momyn, tuıyq, ótirik aıtpaıtyn adam ózgerip, ótirik aıtady, tóbelesýge daıyn turady. Nashaqordyń belgisi - qajetti dozasyn qabyldaǵan kúni murnynan sý aǵa bastaıdy. Esirtkiniń qazir kóp taraǵan túri - geroın, aq untaq zat. Odan adam sanasy tez ýlanady. Birinshi ret kórgende lázzat alady, sosyn aǵzasy tez táýeldi bolyp izdeýmen ótedi. Qoldanbasa uıqysy buzylady, býyn - býyny syrqyraıdy. Sóıtip bara - bara tek aýyrmaý úshin izdeıdi.

Qyzylorda oblysy, Qarmaqshy aýdanynyń
Sh. Ýálıhanov atyndaǵy №26 orta mektebiniń
8 klass oqýshysy Sháltikova Arýjan
Jetekshisi: Degenbaeva Jańagúl