InfoHub Logo

Nursultan Ábishuly Nazarbaev Qazaqstan respýblıkasynyń alǵashqy prezıdenti retinde 1991 jyly 1 jeltoqsanda  saılandy. Nazarbaevtyń jetekshiligimen 16 jeltoqsan kúni Qazaqstan óz táýelsizdigine ıe boldy. Elbasymyz elimizdiń qalyptasýyna, damýyna jáne órkendeýine orasan úlken eńbekgin sińirdi. 

Nazarbaevtyń otyz jyldyq basqarý tarıhynda onyń basqarý qabiletin kóptegen partıalar moıyndady. Ol kisiniń arqasynda Qazaqstan Ortalyq Azıadaǵy eń turaqty jáne ekonomıkasy damyǵan elderdiń birine aınaldy. Táýelsizdik alǵannan keıin Qazaqstan prezıdenti retinde Nazarbaev zań sarapshylaryn jeke ózi basqaryp, jańa konstıtýsıany qurdy, parlament pen úkimet arasyndaǵy janjaldy sheshti. Reseı men Qytaı sıaqty kórshiles eldermen sátti demarkasıa júrgizdi. Sondaı-aq bizdiń áleýmettik- ekonomıkalyq jaǵdaıymyz birshama jyl boıy turaqty boldy. Biraq elimiz táýelsizdigin alǵan soń, burynǵydaı odaqtas memleket bolyp bir-birimizge kómektese almaǵannan keıin  birte-birte baryp quldyrap kettik. Bul másele elimizdegi halyqtardy ashtyqqa taıaý jaǵdaıǵa deıin jetkizdi. Sol kezderi Qazaqstanda óziniń damýyn jalǵastyrýǵa jeterlikteı qarajat bolmady, azyq-túlik jetispedi, halaq arasynda devıantty qylyqtar baıqalyndy. Sonymen qosa kásip oryndar da toqtaldy, shıkizattarymyz kórshi elderge ótpeı qaldy. Sondaı-aq elimiz ınflásıa sekildi túrli-túrli máselelerge tap boldy.  Osy táýelsizdigimizdi alǵannan keıingi ushyraǵan eń qıyn shaqtan, ekonomıka ol búkil memlekettiń áleýmettik jaǵdaıymen tyǵyz baılanysty, eger halyqtyń ál-aýqaty nashar bolsa, onda qandaı saıasatta júzege aspaıtyndy tolyǵymen túsingen elbasymyz óziniń «eń aldymen ekonomıka sosyn saıasat» degen ıdeıasyna súıenip otyryp elimizdiń jaǵdaıyn qalypyna alyp kelýge jan salysty. Sóıtip bul qıynshylyqtartan shyǵý úshin elimiz jańa ekonomıkalyq saıasatty júrgizý, ıaǵnı naryqtyq ekonomıkaǵa kóshýge májbúr boldy. Ol úsh kezeńnen turady. Birinshi kezeń - 1991-1992 jyldar, ekinshi kezeń - 1993-1995 jyldar , úshinshi kezeń - 1996-1998 jyldar aralyǵyn qamtıdy. Elimizdegi halyqtar osyndaıda saıasattyń arqasynda tolyqtaı saýda jasaýǵa degen erkindigi boldy. Sóıtip eldegi ınflásıanyń ósý qarqyny tómendedi, baǵanyń ósýi biraz tejeldi. Ulttyq banktiń nesıege alatyn paıyzy da azaıdy. Biraq bul áreketter eń sońynda eshqandaı nátıje bermedi. Sondyqtan biz daǵdarystan shyǵar basqa jolyn izdestirip jekeshelendirýge kóshtik. Bul jaǵdaı jaıly Elbasymyz óziniń Qazaqstannyń qazirgi tarıhynyń asa kúrdeli de jarqyn sátterin beıneleıtin toǵyz taraýdan turatyn «Qazaqstan joly» atty eńbeginen kóp málimetter qaldyrdy. Eń aldymen bundaǵy aıtarlyqtaı bir nárse ol jekeshelendirý jańa ekonomıkalyq - qoǵamdyq qatynastardy týyndatatyndyǵy edi. Ony jaqsy nátıjege jetkizemiz degen maqsatpen jumysqa kirisken «múshkil jekeshelendirý» úmitti aqtala almady, oǵan sebepshi retinde jekeshelendirý qorlarynyń barlyq azamattar arasynda menshikti ádiletti túrde bólise almaýyn esepteımiz. Sonyń barysynda jekeshelendirý qoǵamdy bólýge apardy. Biraq sonymen qatar ol orta taptyń qalyptasýyna negiz qalady. Al orta tap dep otyrǵanymyz eńbek seriktestigimen, alǵyrlyǵymen, bastamashyldyǵymen erekshelenetinder. Olar dál sol elimizdiń damýyna eń kóp kúshin sińirgender. Sodan soń bizdiń áleýmettik jaǵdaıdymyzdy jaqsartý úshin elbasymyz ulttyq valútamyzdy engizýge kóp nazaryn aýdardy. Sonaý qıyn shaqta úkimet basshylarymyz elimizdiń táýelsizdigin nyǵaıtý úshin bul sheshimdi qabyldaýǵa májbúr boldy. Jalpy elimizde 1992 jyldan bastap aq ulttyq valútany engizýdi daıyndaý  boıynsha kupıa komısıa quryldy. Sóıtip 1993 jylynyń 15-shi qarashada teńge aınalymǵa engizildi. Ol óz aldyna derbes valúta qarjy júıesin, salyq jáne keden komıtetterin qurdy. Sóıtip elimizdegi ınflásıa jaǵdaı jaqsardy, elimiz shet elder kózinshe turaqty degen ataqqa ıe bola bastady. Áli kúnge deıin teńge ol óz turaqtylyǵyn jaqsy ustap kele jatyr. Jalpy ekonomıka salasyn damytýda bizdiń tuńǵysh prezıdentimiz kóp tájirıbeni praktıka júzinde ózine jınaıdy. Sóıtip Nazarbaev iri sharýashylyq sýbektilerin, sonyń ishinde taý-ken, hımıa jáne metalýrgıa kásiporyndaryn basqarýdy tájirıbeli sheteldik kompanıalarǵa berýdi júzege asyrady, sodan keıin bul kásiporyndardy jekemenshikke aınaldyrdy. Bul is-áreketine kóptegen halyqtar qarsy shyqty. Alaıda, sheteldik kapıtaldyń kóp mólsherli ınvestısıany engizilýi jalǵasqan kezde, aldyńǵy qatarly tehnologıalar keńinen qoldanylyp, jumys aýqymy keńeıe bergen kezde- bizdiń ekonomıkalyq tirshilik ornyqty qalpyna keltirildi, áleýmettik tártip turaqtylyqqa ótti.  Ulttyq kúsh-qýattyń ósýimen Qazaqstan ulttyq ekonomıka men halyqtyń ómir súrý salasyna qatysty negizgi salalardyń sheteldik baqylaý úlesin birtindep ózimizdiń qolymyzǵa qaıtyp aldy. 1993 jyly Qazaqstannyń jan basyna shaqqandaǵy jalpy ishki ónimi shamamen 1500 AQSH dollaryn qurasa, 2013 jyly ol 13000 AQSH dollarynan asty. TMD-da ekinshi orynǵa ıe boldy. Mundaı ekonomıkalyq jetistikter kóbinese munaı-gaz jáne mıneraldy resýrstardy ıgerýge baılanysty. Osy sebepti, ótken ǵasyrdan bastap, Nazarbaev ulttyq ekonomıkalyq strategıanyń basty baǵytyn shıkizattyq emes salasyna qaraı ózgerte bastady. Qazaqstannyń soltústigindegi keıbir reseılikterdiń separatıstik tendensıasyn toqtatý úshin Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń memlekettiń jańa astanasyn ornalastyrýǵa ońtaıly qalany anyqtaý maqsatymen respýblıkanyń búkil aýmaǵy muqıat zertteý jumystaryn júrgizý týraly tapsyrmalardy oryndaýǵa talap etti. Taldaý qorytyndylary barlyq nusqalardyń ishinen eń qolaılysy Aqmola qalasy ekendigin kórsetti. Respýblıkanyń Joǵarǵy Keńesi el Prezıdentiniń aıqyn dálelderimen kelisip, onyń astanany Aqmolaǵa kóshirý týraly usynysyn maquldady. 1995 jyly 15 qyrkúıekte Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń “Qazaqstan Respýblıkasynyń astanasy týraly” Zań kúshi bar Jarlyǵy jarıalandy. Osy ýaqyttan bastap Respýblıkanyń Prezıdenti rezıdensıasynyń turatyn jeri Aqmola jáne Almaty qalalary bolyp belgilendi. Joǵary memlekettik organdardy Aqmola qalasynda ornalastyrý jónindegi jumysty uıymdastyrý úshin Qazaqstan Respýblıkasynyń memleketik komısıasy qurylyp, oǵan ortalyq jáne jergilikti atqarýshy organdardyń bul maqsattaǵy atqaratyn qyzmetin úılestirý quqyǵy berildi. 1997 jyly 3 jeltoqsanda Qazaqstan Respýblıkasynyń Premer-Mınıstriniń keńsesi Aqmolaǵa kóshti. Sol jylǵy 9 jeltoqsanda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Aqmolaǵa resmı túrde attandy. 1998 jyly 6 mamyr kúni Prezıdent Jarlyǵymen Aqmola qalasynyń aty Astana bolyp ataldy. Sóıtip 2019 jyly Astananyń resmı ataýy jáne de ózgeriske kezigip, Nur- Sultan dep atalady. Buryn astanada halqynyń 70% -dan astamy orys halqy bolyp tabylady, Astananyń kóshirgenen keıin ǵana bul jaǵdaı jaqsardy. Sonymen birge, Soltústik Qazaqstan munaı jáne gaz resýrstaryna baı, sondyqtan qonys aýdarý osyndaı strategıalyq resýrstardy damytý men paıdalanýdy nyǵaıtýǵa yqpal etedi. Odan basqa Nazarbaev óz tarıhymyz, mádenıetimiz, tilimizdi óte joǵary orynǵa qoıady. Jáná halyqtyń qaýipsizdigi men qoǵamnyń turaqtylyǵyna erekshe mán beredi. Qazaqstan beıbitshilik, halyqaralyq jáne óńirlik qaýipsizdik pen turaqtylyqty nyǵaıtý maqsatynda 2002 jyly qurylǵan UQSHU- na múshe retinde qatysady. Qazirgi kezde elimizdegi 140 etnıkalyq jáne 40 konfesıalyq top ókilderiniń tatýlyq pen túsinistikte ómir súrý sáltin jalǵastyrý úshin dinniń qoǵamdaǵy mánin Nazarbaev tolyqtaı túsinedi de, prezıdentimiz Nur- Sultan qalasynda álemdik jáne dástúrli dinder forýmyn ótkizý bastamasyn kóteredi. Aýqymdy sharanyń tabysy I Sıeziń dinaralyq forýmdy ár úsh jylda bir retten kem emes turaqty negizde ótkizip týraly sheshim qabyldandy. Tipti bul arnaıy forýmdy ótkizý úshin Nur- Sultan qalasynda «Beıbitshilik jáne kelisim saraıy» salyndy.
Qazirgi Qazaqstan túrli-túrli jaqsy bastaýlar, baǵdarlamalar jáne jobalardyń aıasynda turaqty damýda. Nazarbaev negizgin qalaǵan kúshti strategıa jáne maqsattylyqtyń arqasynda biz jolymyzda turǵan ár kedergini jeńip, bolashaqta elimizdi osyndaı jolmen tipti jaqsy nátıjege qol jetkizip, qazaq atyn jaqsy jaǵynan búkil álemge áıgili etip tanytta alaıtynymyzǵa tolyqtaı senimdimiz!

F.Qozybaqova, Ál-Farabı at. QazUÝ tarıh kafedrasynyń dosenti

Jarqyn Adyrına 1-kýrs stýdenti

---