InfoHub Logo

SHQO, Óskemen qalasy
Oralhan Bókeı atyndaǵy №44 lıseıiniń
8 synyp oqýshysy: Beıbit Botagóz Beıbitqyzy
Jetekshisi: Qajybaeva Jadyra Kenjehanqyzy

 

Táýelsizdik! Iá, bul keýdeńdi kótere, maqtana aıta alatyn qasıetti uǵym. Jáı ǵana uǵym emes, asa qadirli uǵym. «Táýelsizdik» degende ár adamnyń boıyn maqtanysh kerneıdi. Meniń boıymdy osynaý qasıetti uǵym jaıly sóz bolǵanda qýanysh pen qaıǵy, maqtanysh pen qasiret sezimi bıleıdi.

San ǵasyrlar boıy nebir qasiretti bastan keshse de, aqyn J.Moldaǵalıev jyr­la­ǵandaı, myń ólip, myń tirilse de moıymaǵan qazaq halqy urpaǵynyń bas bos­tan­dyǵy, táýelsizdigi úshin jan aıamaı kúresti. Osy jolda ulty­myzdyń aıaýly tul­ǵalary, qaıt­pas qaısar ba­tyrlary janyn qıdy. Árı­ne, olar bul kúnge jete almasa da, ózderiniń kúres­ker­lik rýhyn, asqaq armanyn bo­lashaq ur­paq júregine jal­ǵap, alǵy kún­ge úmit art­ty. Mine, sol ata-babala­ry­myzdyń ǵasyr­lar boıy kók­se­gen armanyna, aıaý­ly mu­ratyna HH ǵa­syrdyń sońy­na qaraı qolymyz jetti desek, sol aq túıeniń qarny jarylǵan aq jarylqap arman­nyń júzege asqanyna da búginde 25 jyl tolyp otyr. 25 jyl – tarıh úshin qas-qaǵymdaı ǵana ýaqyt bolǵanymen, táýel­siz Qazaq eli úshin ǵasyrdyń júgin ar­qalaǵan kezeń boldy. Iá, nebári 20 jyl ishinde qazaq halqy buryn-sońdy kóz kórip, qulaq estimegen jetistikterge jetti. Árıne, onyń bári bizge op-ońaı kele salǵan joq. Ta­rıh­tyń tańǵajaıyp syıy – Táýelsizdikti baıandy etýdi bas­ty maqsat sanaǵan qazaq­stan­dyq­tardyń eńbeginiń, mańdaı teriniń arqasynda eren qıyn­dyq eńserildi.

Búginde biz tolaıym tabystarymyzdy sa­ralaıtyn, aldaǵy baǵyn­dyrar bıigimizdi mejeleıtin kezeńge kelip otyrmyz. El Táýelsizdiginiń 25 jyl­dyq mereıli merekesi, sóz joq, búkilhalyqtyq uly mereke, uly toı jáne solaı bolýy zańdy da.

Jerimiz qanshama qas batyrlar qanymen shaıylyp, qanshama aıaýly analarymyz, asyl ájelerimiz, asqar taýdaı ákelerimiz ózderiniń baýyr eti – balalarynan aıyrylyp, ter tógilip, ereń eńbekpen qol jetkizgen Táýelsizdik-aı! Elimizdegi ardaqty da mándi, qundylyǵy mol sózdiń bastysy bolyp tabylatyn osy - «Táýelsizdik». Azattyq jolyndaǵy kúreste zorlyq-zombylyqty, ádilsizdikti, asharshylyqty táýir kórgen jurtym úshin egemendik asyl qazyna bolyp tabylady.

Tarıhqa bir úńilip qarasaq, jurtymyz Táýelsizdik alarǵa deıin basynan kóp qıyndyq ótkerdi. Sonaý 1465 jyldaǵy Kereı men Jánibek syndy basshylarymyzdan bastaý alǵan tamyrymyzda soǵystan bet almappyz. Jońǵarlarmen de, qytaılarmen de, mońǵoldarmen de soǵysqanda qazaq jurty óziniń talaı azamattarynan aıyrylǵan. Osy soǵystarda keń baıtaq dalamyzda qan-tógis bolyp, batyrlarymyz ózin qurbandyqqa shalǵan. Erlerimizdiń otbasylarynyń jasy tógilip, muńy shyqqan. Jaqyndaryn joǵaltqan halyq kúızeliske de ushyraǵan.

Derbes handyq quryp, álemniń basqa handyqtaryn jaýlap, óziniń myqty saıasatyn engizgen, halyqty bir ortalyqqa biriktirip, beıbitshilikti ustaı bilgen handar talaı boldy. Al, Reseıge qosylý sebebimiz : qansha bolsa da myqty hannyń, amalsyzdan Reseı Patshalyǵyna qosylýy durys bolatyn-dy dep sanaýy bolyp tabylady. Reseı Patshalyǵyna qosylǵannan keıin kóptegen kóterilister oryn aldy. Syrym Datuly, Mahambet Ótemisuly men Isataı Taımanuly, Keńesary Qasymuly bastaǵan kóterilister Reseı patshalyǵynyń zorlyq-zombylyǵyna qarsy bolyp tabylady. Bul jerden taǵy da azap kórgen jurtymyzdyń halin baıqaı alamyz.

Uly Otan Soǵysynan kórgen qaıǵymyz – eń basty qaıǵy bolyp tabylady. Shybyn janyn shúberekke túıgen qaıran jurtym, qıyndyqtyn bárin delik osy soǵystan  kórdi. Osy soǵysqa qatysqan 1,5 mıllıon qazaqtyn 126 myńnan astamy qaza tapqan. Asharshylyqtan, soǵysqa ketken jaqyndaryn kútýmen qınalǵan el de bar. Al eń qıyny-olardyń soǵystan oralmaýy.

Nemisterdiń qatigezdigine, tas júrektigine kóz juma qaraý múmkin emes qoı. Mysalǵa aıtatatyn bolsam, meniń ájem – tyl ardageri. Árbir 7-mamyr saıyn, keıde árbir aı saıyn aıtyp otyratyn nemisterdiń júreksizdigi tyńdap otyrǵan bizdiń janymyzdy túrshiktirip jiberedi. Ájemniń áńgimeni  bastar sózi de, aıaqtar sózi de bir:  «Aıamady ǵoı, aıamady ... Ár kúnimiz jylǵa, kóz jasymyzdy kól qylyp ótkeretin túnimiz ǵasyrǵa tatıtyn edi. Jer júzin tumshalaǵan zilmaýyr qara bulttyń etegi túrilip, tań atpastaı kórinetin. Biraq, úmitimizdi úzgen joqpyz. Osy kúni el aman, jurt tynyshta óz-ózine qol kóteretinder kóbeıip ketti dep estımin. Bálkim osaldyq, bálkim júıke aýrýy, áıtpese, adam balasy jaryq dúnıeni qıa alar ma edi. Bizdiń kórgenimiz, arqalaǵan azabymyz adam balasy tózetin jaǵdaı emes edi ǵoı» dep ájem soǵys týraly, konslager týraly kóz-jasyn jasyrmaı aıtady. 

Jasy on segizde, tipti on segizge de jetpegen, keler urpaq beıbit ómir súrsin degen jastar soǵysqa qatysqan adamdardyń negizin quraıdy. Mysal keltiretin bolsam, qazaǵymnyń erke de batyl qyzy – Álıa apaıymyz.

On segiz jasynda boıy alasalaý kelgen, túr-kelbeti súıkimdi qyz soǵysqa qatysatyn  adamdardy irikteýge keledi. Jas kezinen suńqardaı mergen bolǵan apaıymyz elin qorǵaý úshin, jurty úshin, jeri úshin janyn berýge daıyn bolǵan apaıymyz soǵysqa asa daıyndyqpen keledi eken. Sapqa turǵanda basyn tik ustap, «Moldagýlova Alıa» dep shaqyrǵanda «Ia!» dep senimdi jaýap bergen eken. «Sen be? Áı, sen qyz ózi kartop arshýǵa kelmediń be?» dep kúle qarap, qyzyqtap qoıǵan general suraǵyna Álıa: «joq, men kartop arshýǵa emes, soǵysqa qatysýǵa keldim. Azattyq úshin kúreske keldim» – dep erkin jaýap beredi eken. «l, kórset onda ónerińdi» - dep áli senbeı turǵan general Álıaǵa myltyqty laqtyryp jiberedi. Myltyqty alyp, on mıshenniń onyna da tıip, Álıa óziniń alǵyrlyǵyn dáleldep shyǵyp, generaldy tań qaldyrady. Soǵysqa qatysar aldynda bir kún buryn, Álıaǵa óz esimi oıylyp jazylǵan myltyq syıǵa tartylady. Al, kelesi kúni, soǵysta, Álıa apaıymyz óz erligin kórsetedi.

Apamnyń maıyn tamyzyp aıtatyn áńgimelerdi tyńdap otyrsań, qalaı jylap ketetinińdi ańǵarmaı da qalasyń.

Al anam maǵan, tar jol, taıǵaq keshýdegi Jeltoqsan oqıǵasyn baıandap beredi.

Qara halyqtyń qamyn oılaǵan, KSRO úkimetiniń ádiletsizdigine narazy bolǵan stýdentter Almaty qalasyndaǵy L.I.Brejnev atyndaǵy alańǵa  shyǵyp, Kolbınniń ádiletsizdigine qarsy kóterilis bastaıdy. KSRO ony barlyq tásildermen baspaqshy bolady. Qaqaǵan aıazda alańǵa shyqqan jastardyń ústine muzdaı sýyq sý tógip qınaıdy. Al jeltoqsaqnnyń yzǵary oǵan «gúl ústine gúl» boldy. Osy sebepten de bul oqıǵany «Jeltoqsan yzǵary» dep ataǵan shyǵar, bálkim. Mundaı azap kórgen jastardyń kóterilisin aqyr aıaǵynda basyp, keıbirin qamap, keıbirin atý jazasyn kesti. Kóteriliste óziniń erekshe erligimen kózge túsken Lázzat Asanova, Qaırat Rysqulbekov, Erbol Sypataev, Sabıra Muhamedjanova syndy azamattarymyz bar.

Kúnadan taza basym bar,

Jıyrma birde jasym bar,

Qasqaldaqtaı qanym bar,

Boztorǵaıdaı janym bar,

Alam deseń alyńdar!

Qaırat degen atym bar,

Qazaq degen zatym bar,

«Erkek toqty – qurbandyq»,

Atam deseń atyńdar! - dep jyrlaıdy Qaırat Rysqulbekov.

Meniń osymen ne aıtqym keldi? Birinshiden, Táýelsiz Qazaqstan Respýblıkasynda turatyn árbir azamat osy azattyq úshin kúresterdi, soǵystardy, iri de mańyzdy tulaǵalardy bilýi kerek, bilýi mindet. Táýelsizdiktiń dámi qandaı tátti ekenin sezinýi kerek. Ekinshiden, qazirgi tańda kóptegen memleketter basqa elderdiń bodany bolyp, Táýelsizdikke zar bolyp otyr. Osy sebepten, biz Táýelsizdik qadirin bilýimiz kerek, túsinýimiz kerek, sezinýimiz kerek jáne eń bastysy – saqtaýymyz kerek.

Bolashaq – jastardyń qolynda dep beker aıtpaǵan ǵoı. Táýelsizdikti ustap qalý da ózimizge baılanysty. Eger biz bir-birimizben tatý bolsaq, beıbitshilik, yntymaqtastyqty ustaı alsaq, Táýelsizdigimiz de máńgi bolmaq. Sonaý ata-babalarymyzdyń, aǵa-apaılarymyzdyń rýhyn taptamas úshin, keıingi urpaq tynysh elde meken etsin dep saqtap qalǵan jer úshin, eńbekterin, tókken terlerin zaıa ketirmes úshin biz óz Táýelsizdigimizdi myqty ári berik etip saqtaýymyz biz úshin mindet.

Men qazirgi kezde keń baıtaq jerde, tynysh memlekette turyp, sabaǵymdy tynyshtyqta oqyp, beıbit elde turyp jatqanyma qýnashtymyn. Osy úshin ata-baba rýhyna bas ıemin jáne elimniń baqytyn terbetken erkindigimizdi saqtap, ony uzartý úshin at salysatyn bolamyn!

---