Elin tanytqan er D. Qonaev
Jambyl oblysy, Shý aýdany, Qonaev aýyly,
Tóle bı atyndaǵy orta mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Maqasheva Nurzıa Saǵyndyqqyzy
Taqyryby: Elin tanytqan er
Maqsaty: Oqýshylarǵa qazaq eliniń birtýar azamaty D. A. Qonaev týraly jan - jaqty túsinik qalyptastyrý, kemeńger tulǵanyń memleketke jáne halqyna sińirgen eńbegin, erligin, qajyrly júrgizgen saıasatyn úlgi etý, oqýshylar boıyna halqymyzdyń qundylyqtaryn sińirip tárbıeleý.
Kórnekiligi: D. A. Qonaevtyń sýretteri, ǵylymı eńbekteri, baspasóz materıaldarynda jarıalanǵan maqalalar, vıdeolar.
Júrisi:
Muǵalim: - Armysyzdar qurmetti ustazdar, oqýshylar! Búgin 12 - qańtar elimizdiń birtýar azamaty, aýylymyzǵa ardaqty aty berilip otyrǵan Dinmuhamed Ahmetuly Qonaev týǵan kúni. Osy ataýly kúnge oraı uıymdastyrylyp otyrǵan
«Elin tanytqan er» atty tárbıe saǵatyna qosh keldińizder!
Ár dáýirge laıyqty kemeńger adamdar ómir súredi. Qazaq halqynyń tarıhynda bolmysy bólek, mineziniń baılyǵymen, tereń bilim, aqyl - parasatymen daralanǵan Dinmuhamed Ahmetuly Qonaev. Babalar árýaǵyna shynaıy berilgen, halqyna súıkimdi, ultqa qadirli, shynydaı móldir, asa bilikti adam. Egemendikti alǵanda halqynyń aldynda balasha qýanyp shyǵyp, adal oıyn bildirgen «Tý jyǵylmasyn, Týdy ustaǵan ul jyǵylmasyn»- dep táńirine syıynyp halyqpen birge qýanyp, keleshekke sengen. «Bolashaq jastardiki, aqıqattan attaýǵa bolmaıdy»- degen oıyn ashyp aıtty. «Taýlar alystaǵan saıyn asqaqtaı beredi»- degen sóz bar. El men jurtyna qadir - qasıetimen tanylǵan adamdar da sondaı. Aılar almasyp, jyldar kóship jyljyǵan saıyn olardyń danalyǵy men daralyǵy erekshelene túsedi. Eli saǵynady, halqy qadir - qasıetin, adamgershiligi men asyl beınesin asqaqtatady. Bul kún bárimizdiń bıik parasat, asyl adamgershilik, halqyna degen qamqorlyqtyń úlgisin tanyta bilgen uly adamdy saǵyna eske alatyn kúnimiz.
Vıdeo №1 («Din aǵa» áni)
1 - júrgizýshi: Uly Dımashty bola ma, umytýǵa,
Ol - kemeńger, ǵajaıyp uly tulǵa!
Jalǵyz ózi jarady qapas kúnde,
Ulan baıtaq dalany kórkeıtýge.
2 - júrgizýshi:
1 - júrgizýshi: «Elim» deıtin er bolmasa,
«Erim» deıtin el qaıdan bolsyn?! Halyqtyń qalaýyna, yǵyna jyǵylǵan basshynyń basty maqsaty da osy bolýy kerek. Dinmuhamed Ahmetuly Qonaev el úshin qyzmet etip, aıanbaı ter tókti. Ol adaldyqty, shyndyqty tý etken, halyq úshin qaltqysyz qyzmet etken perzent. Endeshe elin tanytqan erimizdiń ómir jolyna sholý jasap óteıik.
Ómirbaıany
• 1912 jyly 12 qańtarda Vernyı (qazirgi Almaty) qalasynda, qyzmetkerdiń otbasynda ómirge kelgen.
• Ákesi Meńliahmet Jumabaıuly 1886 jyly týǵan. Almaty oblysynda aýylsharýashylyq, saýda mekemelerinde jumysker bolyp istegen. Qazaq, orys tilderinde jaza, oqı biletin saýatty bolǵan.
• Anasy, Záýre Baırqyzy úı sharýasynda bala tárbıesimen aınalysqan.
• 1930 jyly – Almatydaǵy №14 orta mektepti bitirgennen keıin, 1931 - 1936 jyldary - Qazaqstan Ólkelik komsomol komıteti Qonaevty Máskeýdiń Tústi metal ınstıtýtyna oqýǵa jiberedi.
1 - júrgizýshi: Óshpeıdi ǵoı, ólmeıdi ǵoı uly eńbek,
Eliń barda máńgi baqı elenbek.
El úshin atyram dep jaryq tańdy,
Sińirdi jan aıamaı ol kóp eńbek - dep Dinmuhamed Ahmetuly Qonaevtyń eńbek joly týraly aıtyp óteıik.
Eńbek joldary
1936 jyly - Instıtýtty oıdaǵydaı bitirip, taý - ken ınjeneri mamandyǵyn alǵan D. Qonaev 1937 - 1939 jyldary Balqash mys qorytý kombınatynyń Qońyrat rýdnıgine jumysqa ornalasyp, onda burǵylaý stanoginiń mashınısi, seh bastyǵy, rýdnıktiń bas ınjeneri jáne onyń dırektory boldy.
1939 jyly - Ekinshi dúnıejúzilik soǵysynyń qıyn kúnderinde tyldaǵy jumysty uıymdastyrýda iskerligimen kózge túsip, “Altaıpolımetall” kombınaty bas ınjeneriniń orynbasary, Lenınogor ken basqarmasynyń dırektory qyzmetterin atqardy.
1939 jyly – KOKP músheligine qabyldandy.
1942 - 1952 jyldary - Qazaq KSR Mınıstrler Keńesiniń tóraǵasynyń orynbasary bolyp qyzmet etti. Osynda júrgende Qazaqstan ǵalymdary oǵan zor senim kórsetip, ony Qazaq KSR Ǵylym Akademıasynyń akademıgi jáne onyń prezıdenti etip saılaıdy.
1955 - 1960 jyldary - Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń tóraǵasy boldy.
1960 - 1986 jyldary – Qazaqstan Kompartıasy Ortalyq Komıtetiniń Birinshi hatshysy qyzmetin atqardy.
1 - júrgizýshi: Ǵumyr keshpeı qara bastyń qamy úshin,
Qorǵadyńyz el men jerdiń namysyn.
Tarıh ózi tarazylar, tanytar,
Ulyq qazaq Qonaevtyń san isin.– Dımash Ahmetuly Qonaevtyń el basqarǵan kezeńi 1955 - 1986 jyldary. Osy jyldarda Qazaqstannyń ekonomıkasy 7 ese ósipti. Myńdaǵan eldi mekender paıda bolǵan, 68 jumysshy poselkesi, 43 qala salynypty. Halyqtyń sany ósti, ol respýblıka qýatynyń órkendeýine qol jetkizdi. Osy sińirgen eńbekteri týraly beınesújetti kórip alaıyq.
Vıdeo №2 N. Nazarbaev Qonaev týraly.
1 - júrgizýshi: Ataq - dańqy ańyz bolǵan talaıǵa,
Dımekeńe baǵa berý ońaı ma?
Eshkimnen ol kómegin aıamaǵan,
Búkil halyq sol úshin baǵalaǵan, - dep Qonaev týraly ataqty adamdardyń baǵaly sózderine toqtap óteıik. Onyń jaqsy qasıetteriniń aldynda tek óz elimiz emes, basqa jurttyń tanymal adamdary da bastaryn ıgen.
Oqýshylar:
«D. A. Qonaev esimi Qazaqstan halqymen birge jasary anyq, aqıqat. Ol kisi bárimizge ustaz bolǵan uly adam» N. Á. Nazarbaev
"Jurttyń ishine pyshaq aınalmaıdy, Qonaevtyń ishinde ertteýli at aınalyp júre beredi".
Ybyraı Jaqaev, "Ómir joly" kitabynan
"Men búgin zor tulǵamen qaýyshtym, Ol tereń saıasatker, halyqtar danalyǵyn tolyq meńgergen adam. Ol KSRO - nyń sırek kezdesetin tulǵasy".
Dýaıt Eızenhaýer, AQSH - tyń 34 - prezıdenti, 1960 jyl
"Dinmuhamed — naǵyz dos degen sóz!"
Sháken Aımanov, kınorejısser
"Jaratýshy o bastan - aq bizdiń áýletimizdiń bar baqytyn, bar baılyǵyn, bar bilim - parasatyn, bar bılik - mansabyn, tipti sulý da tip - tik, boıdy da jınap - terip Dımekeńe bergen. Soǵan shúkir deımiz!"
Asqar Qonaev, akademık
"Ónege alar aǵań bolǵany qandaı baqyt. 1947 jyldan beri Dımash aǵany bilemin. Dúldúl eken. Shabysynan jańylyspaıtyn tulpar dersiz. Shirkin, osy kisiniń bar bolmysyn, tabıǵatyn ashyp jazar kún bolsa, sony zerdelep oqyr urpaq bolsa ǵoı!".
Ámze Seńkibaıtegi, Soǵys jáne eńbek ardageri
"Shynyn aıtaıyn, Qonaevqa teń keletin adamdy kórmedim. Oǵan teńizdeı súıkimdilik, jarqyraǵan danalyq, tańqalarlyq sana, shalqyǵan qaıyrymdylyk, kóńildi bolmys tán edi".
Gennadıı Tolmachev, jazýshy, 1997 jyl
"Meıirim - shýaǵy mol, peıili keń halyqtyń perzenti bolýdan asqan baqyt joq. Sol halyq — qazaq halqy. Eliniń ótkenin umytpaı, keleshegi úshin qaltqysyz eńbek etken perzenti bar halyq ta baqytty. Sol perzent – Dinmuhamed Qonaev. Bizde eki uqsastyq bar eken. Biri — qarapaıymdylyqtaryńyz qalaı aýmasa; jasyl jelekke oranǵan Almaty bizdiń Kashmırmen egizdiń syńaryndaı ma dep qaldym. Ǵajap!"
Djavaharlal Nerý
"Qonaev — ulttyń Ary men Namysy! Qonaev — ulttyń rýhy men Imany! Qonaev — qazaqtyń Qanaǵat mektebi, Adaldyqtyń ólshemi"
Temirshe Sarybaıuly, aqyn
"1993 jyldyń 22 tamyzynda bir dáýir kóshkendeı bolyp, dúnıeden Dinmuhamed Ahmetuly Qonaev ótti. Halyqtyń Dımekeńe bergen baǵasy — ol kisiniń máıitin Keńsaıǵa apara jatqan kúlli jolǵa gúl shashýy edi".
Qýanysh Sultanov, saıasattaný ǵylymynyń doktory
1 - júrgizýshi: Kóz sýǵaryp taýlardyń tulǵasyna,
Dinmuhamed dep jazam jyr basyna.
Jyr basyna jazbaıyn nege, aǵaıyn,
Muńdasyma aınalsa, syrlasyma?!
Qalamymdy malyp ap jyr jazamyn,
Dımash degen bulaqtyń tunbasyna.
Dımash desem, janarym nurǵa tolǵan,
Saýyt keýdem patsha óleń, jyrǵa tolǵan - dep Dinmuhamed Ahmetuly Qonaev atamyzǵa úsh júzge tarta jyr arnaǵan Rafael Nıazbek aǵamyz aıtpaqshy, endi kezekti uly tulǵa arnalyp jazylǵan óleń - jyrlarǵa bereıik.
Arnaý óleńder:
1. Marat Ysqaq «Qonaevqa»
2. Lıdıa Karaseva «Tovarıshý D. A. Konaevý»
3. Karımolda Latıpov «Dımash aǵa»
4. Abdyqalyq Mýstafın «Dorogoı Dımash Ahmetovıch»
5. Dildákúl Qýandyqova «Abyz atam»
6. Vladımır Tashnekov «Posváshenıe D. Kýnaevý»
1 - júrgizýshi: Dúnıeniń sumdyǵyn júre kórgen,
Dinmuhammed kisi emes júregi ólgen.
Alataýy bolatyn alty alashtyń,
Ǵasyrlardyń tórinen túregelgen – demekshi zamanymyzdyń zańǵar tulǵasy Dımash Ahmetuly Qonaevtyń halyq úshin, elimiz úshin jasaǵan eńbegi kózi tirisinde de joǵary baǵalandy. Oǵan KSRO - daı alyp derjavanyń eń joǵary – Sosıalısik Eńbek Eri ataǵy úsh ret berildi, eń joǵary ordeni – Lenın ordenimen 8 ret marapattaldy. Sóıte tura onyń sińirgen eńbegin umytyp, bir kúnde bári teris aınalǵan kezderi de boldy. Shyn mánisinde D. A. Qonaev elimizdiń irgesin nyqtap, eńsesin tiktep, búgingideı qýatty memleketke aınaldyryp ketken jan. Týǵan elimizdiń táýelsizdigine bastaý bolǵan Jeltoqsan oqıǵasyna da sebepker bolǵanyn bárimiz de bilemiz.
Osy aıtylǵan jaıttarǵa baılanysty beınesújetke kóńil bólińizder.
Vıdeo №3 (Qonaev - jeltoqsan.)
1 - júrgizýshi: Jeltoqsan oqıǵasyna baılanysty D. Qonaevqa arnaıy jazylǵan «Qarabaýyr qasqaldaq» ánin Arýjannyń oryndaýynda qabyl alyńyzdar.
1 - júrgizýshi: Dımash aǵa! Dıdaryńyz jaryq kún,
Uranysyz qazaq degen halyqtyń.
Saıasattyń daýylyna synbaǵan,
Ózińizsiz ǵoı báıteregi tarıhtyń – deı otyryp, Kremldiń arnaıy tapsyrmasymen D. A. Qonaevti tergeýge kelgen tergeýshi Kalınıchenko ony qansha azapqa salyp qınasa da eshteńe taba almaı, Qonaevtyń tańǵy shyqtaı jany taza, asa uly tulǵa ekenine kózi jetip, aqyrynda ózi tize búgip keshirim surapty. Bul oqıǵany Rafael Nıazbek aqynnyń «Tergeýshi» óleńinen tyńdap kóreıik.
«Tergeýshi»
1 - júrgizýshi: Jesirge pana boldy,
Jetimge jaǵa boldy.
Dinin súıgen dara boldy,
Elý jyl elge aǵa boldy – demekshi, D. A. Qonaevtyń kózi tirisinde jeke adamdarǵa jasaǵan jaqsylyq, rahym, shapaǵatynda shek joq. Abzal azamattyń ómiriniń sońyna deıin jeke úıi, saıajaıy, tipti keıde jelpinip minerge jekemenshik avtomashınasy da bolmapty. Netken qarapaıymdylyq! Netken adamgershilik! Jer júzine áıgili bolǵan Dinmuhamed Ahmetuly Qonaevtyń tarıhtyń tórinen oryn alatyny daýsyz. «Qazaǵym», «Elim» dep ómir súrgen tulǵa Dımekeńdi halyq qyzmet etip júrgen kezde de, dúnıeden ozǵannan keıin de súıedi. Óıtkeni «Jaqsynyń aty ólmeıdi, ǵalymnyń haty ólmeıdi» - demekshi, artyna máńgi ólmes haty qaldy. Kelesi beınesújet osynyń kýási.
Vıdeo №4 (Zamannyń zańǵar tulǵasy)
Ardaqtylar qalar máńgi El esinde,
Ǵasyrlar muhıtynyń belesinde.
Máńgilik Dımekeń de bizben birge,
Máńgilik «Qazaqstan» kemesinde – demekshi, átteń, ómir sholaq, dúnıe kerýen. Eldiń syı qurmetine bólengen kóziniń tirisinde qazaq halqynyń uly tulǵasyna aınalǵan D. A. Qonaev 1993 jyldyń 22 maýsymynda Alakól jaǵasyndaǵy demalys úıinde júrek talmasynan kenetten dúnıe saldy. Biraq Dımash atanyń aty ár qazaqtyń júreginde án bolyp jattalyp qala bermek.
Vıdeo №4 (Jańa án.)
Muǵalim sózi: Halqymyzdyń birtýar azamaty D. A. Qonaevtyń esimi jyldar ótse de, ár qazaqtyń júreginde máńgi saqtalady. Bul kúnderi Qazaqstannyń ár qalasynda Dımekeńniń atymen atalatyn kósheler, mektepter, joǵarǵy oqý oryndary kóptep kezdesedi. Dinmuhamed atymen atalatyn jas urpaq ta jelkildep ósip keledi. Olar, sirá, Dımash atasyn, onyń ǵıbratty ómirin esh ýaqytta umytpaıdy. Iá, qazaq halqy bar jerde Dımekeńniń esimi umytyla qoımas. Eldiń máńgi esindesiz, qazaqtyń asyl perzenti, Dinmuhamed Ahmetuly Qonaev. Búgingi mine myna urpaq, keleshek jastary, óz Otanynyń shynaıy patrıoty bolýdy osy uly tulǵamyzdan úırenip, eliniń adal azamattary bolady dep senemin. Búgingi tárbıe saǵatyn ótkizýimizdiń negizgi maqsaty osy edi. Endeshe Otanym, Atamekenim dep soqqan júrekteriniń qaǵysyn ánmen jetkizýge múmkindik bereıik.
Hor «Atameken»
1 - júrgizýshi: Batyr ul esimderi saqtalady,
Jyr bolyp júrekterge jattalady.
Ǵasyrdan ǵasyrlarǵa ańyz etip,
Urpaǵy máńgi baqı maqtanady. – dep atsalysqan balalarǵa alǵysymyzdy aıta otyryp, búgingi keshimizdi aıaqtaımyz, saý salamatta bolyńyzdar!
Jospary:
1. Alǵy sóz – muǵalim
2. Vıdeo №1 («Din aǵa» áni)
3. Ómirbaıany
4. Eńbek joldary
5. Vıdeo №2 N. Nazarbaev Qonaev týraly.
6. Qonaev týraly ataqty adamdardyń sózderi – oqýshylar
7. Arnaý óleńder:
8. Vıdeo №3 (Qonaev - jeltoqsan.)
9. «Qarabaýyr qasqaldaq» áni -
10. «Tergeýshi»
11. Vıdeo №4 (Zamannyń zańǵar tulǵasy)
12. Vıdeo №5 (Jańa án.)
13. Hor «Atameken»
Tóle bı atyndaǵy orta mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Maqasheva Nurzıa Saǵyndyqqyzy
Taqyryby: Elin tanytqan er
Maqsaty: Oqýshylarǵa qazaq eliniń birtýar azamaty D. A. Qonaev týraly jan - jaqty túsinik qalyptastyrý, kemeńger tulǵanyń memleketke jáne halqyna sińirgen eńbegin, erligin, qajyrly júrgizgen saıasatyn úlgi etý, oqýshylar boıyna halqymyzdyń qundylyqtaryn sińirip tárbıeleý.
Kórnekiligi: D. A. Qonaevtyń sýretteri, ǵylymı eńbekteri, baspasóz materıaldarynda jarıalanǵan maqalalar, vıdeolar.
Júrisi:
Muǵalim: - Armysyzdar qurmetti ustazdar, oqýshylar! Búgin 12 - qańtar elimizdiń birtýar azamaty, aýylymyzǵa ardaqty aty berilip otyrǵan Dinmuhamed Ahmetuly Qonaev týǵan kúni. Osy ataýly kúnge oraı uıymdastyrylyp otyrǵan
«Elin tanytqan er» atty tárbıe saǵatyna qosh keldińizder!
Ár dáýirge laıyqty kemeńger adamdar ómir súredi. Qazaq halqynyń tarıhynda bolmysy bólek, mineziniń baılyǵymen, tereń bilim, aqyl - parasatymen daralanǵan Dinmuhamed Ahmetuly Qonaev. Babalar árýaǵyna shynaıy berilgen, halqyna súıkimdi, ultqa qadirli, shynydaı móldir, asa bilikti adam. Egemendikti alǵanda halqynyń aldynda balasha qýanyp shyǵyp, adal oıyn bildirgen «Tý jyǵylmasyn, Týdy ustaǵan ul jyǵylmasyn»- dep táńirine syıynyp halyqpen birge qýanyp, keleshekke sengen. «Bolashaq jastardiki, aqıqattan attaýǵa bolmaıdy»- degen oıyn ashyp aıtty. «Taýlar alystaǵan saıyn asqaqtaı beredi»- degen sóz bar. El men jurtyna qadir - qasıetimen tanylǵan adamdar da sondaı. Aılar almasyp, jyldar kóship jyljyǵan saıyn olardyń danalyǵy men daralyǵy erekshelene túsedi. Eli saǵynady, halqy qadir - qasıetin, adamgershiligi men asyl beınesin asqaqtatady. Bul kún bárimizdiń bıik parasat, asyl adamgershilik, halqyna degen qamqorlyqtyń úlgisin tanyta bilgen uly adamdy saǵyna eske alatyn kúnimiz.
Vıdeo №1 («Din aǵa» áni)
1 - júrgizýshi: Uly Dımashty bola ma, umytýǵa,
Ol - kemeńger, ǵajaıyp uly tulǵa!
Jalǵyz ózi jarady qapas kúnde,
Ulan baıtaq dalany kórkeıtýge.
2 - júrgizýshi:
1 - júrgizýshi: «Elim» deıtin er bolmasa,
«Erim» deıtin el qaıdan bolsyn?! Halyqtyń qalaýyna, yǵyna jyǵylǵan basshynyń basty maqsaty da osy bolýy kerek. Dinmuhamed Ahmetuly Qonaev el úshin qyzmet etip, aıanbaı ter tókti. Ol adaldyqty, shyndyqty tý etken, halyq úshin qaltqysyz qyzmet etken perzent. Endeshe elin tanytqan erimizdiń ómir jolyna sholý jasap óteıik.
Ómirbaıany
• 1912 jyly 12 qańtarda Vernyı (qazirgi Almaty) qalasynda, qyzmetkerdiń otbasynda ómirge kelgen.
• Ákesi Meńliahmet Jumabaıuly 1886 jyly týǵan. Almaty oblysynda aýylsharýashylyq, saýda mekemelerinde jumysker bolyp istegen. Qazaq, orys tilderinde jaza, oqı biletin saýatty bolǵan.
• Anasy, Záýre Baırqyzy úı sharýasynda bala tárbıesimen aınalysqan.
• 1930 jyly – Almatydaǵy №14 orta mektepti bitirgennen keıin, 1931 - 1936 jyldary - Qazaqstan Ólkelik komsomol komıteti Qonaevty Máskeýdiń Tústi metal ınstıtýtyna oqýǵa jiberedi.
1 - júrgizýshi: Óshpeıdi ǵoı, ólmeıdi ǵoı uly eńbek,
Eliń barda máńgi baqı elenbek.
El úshin atyram dep jaryq tańdy,
Sińirdi jan aıamaı ol kóp eńbek - dep Dinmuhamed Ahmetuly Qonaevtyń eńbek joly týraly aıtyp óteıik.
Eńbek joldary
1936 jyly - Instıtýtty oıdaǵydaı bitirip, taý - ken ınjeneri mamandyǵyn alǵan D. Qonaev 1937 - 1939 jyldary Balqash mys qorytý kombınatynyń Qońyrat rýdnıgine jumysqa ornalasyp, onda burǵylaý stanoginiń mashınısi, seh bastyǵy, rýdnıktiń bas ınjeneri jáne onyń dırektory boldy.
1939 jyly - Ekinshi dúnıejúzilik soǵysynyń qıyn kúnderinde tyldaǵy jumysty uıymdastyrýda iskerligimen kózge túsip, “Altaıpolımetall” kombınaty bas ınjeneriniń orynbasary, Lenınogor ken basqarmasynyń dırektory qyzmetterin atqardy.
1939 jyly – KOKP músheligine qabyldandy.
1942 - 1952 jyldary - Qazaq KSR Mınıstrler Keńesiniń tóraǵasynyń orynbasary bolyp qyzmet etti. Osynda júrgende Qazaqstan ǵalymdary oǵan zor senim kórsetip, ony Qazaq KSR Ǵylym Akademıasynyń akademıgi jáne onyń prezıdenti etip saılaıdy.
1955 - 1960 jyldary - Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń tóraǵasy boldy.
1960 - 1986 jyldary – Qazaqstan Kompartıasy Ortalyq Komıtetiniń Birinshi hatshysy qyzmetin atqardy.
1 - júrgizýshi: Ǵumyr keshpeı qara bastyń qamy úshin,
Qorǵadyńyz el men jerdiń namysyn.
Tarıh ózi tarazylar, tanytar,
Ulyq qazaq Qonaevtyń san isin.– Dımash Ahmetuly Qonaevtyń el basqarǵan kezeńi 1955 - 1986 jyldary. Osy jyldarda Qazaqstannyń ekonomıkasy 7 ese ósipti. Myńdaǵan eldi mekender paıda bolǵan, 68 jumysshy poselkesi, 43 qala salynypty. Halyqtyń sany ósti, ol respýblıka qýatynyń órkendeýine qol jetkizdi. Osy sińirgen eńbekteri týraly beınesújetti kórip alaıyq.
Vıdeo №2 N. Nazarbaev Qonaev týraly.
1 - júrgizýshi: Ataq - dańqy ańyz bolǵan talaıǵa,
Dımekeńe baǵa berý ońaı ma?
Eshkimnen ol kómegin aıamaǵan,
Búkil halyq sol úshin baǵalaǵan, - dep Qonaev týraly ataqty adamdardyń baǵaly sózderine toqtap óteıik. Onyń jaqsy qasıetteriniń aldynda tek óz elimiz emes, basqa jurttyń tanymal adamdary da bastaryn ıgen.
Oqýshylar:
«D. A. Qonaev esimi Qazaqstan halqymen birge jasary anyq, aqıqat. Ol kisi bárimizge ustaz bolǵan uly adam» N. Á. Nazarbaev
"Jurttyń ishine pyshaq aınalmaıdy, Qonaevtyń ishinde ertteýli at aınalyp júre beredi".
Ybyraı Jaqaev, "Ómir joly" kitabynan
"Men búgin zor tulǵamen qaýyshtym, Ol tereń saıasatker, halyqtar danalyǵyn tolyq meńgergen adam. Ol KSRO - nyń sırek kezdesetin tulǵasy".
Dýaıt Eızenhaýer, AQSH - tyń 34 - prezıdenti, 1960 jyl
"Dinmuhamed — naǵyz dos degen sóz!"
Sháken Aımanov, kınorejısser
"Jaratýshy o bastan - aq bizdiń áýletimizdiń bar baqytyn, bar baılyǵyn, bar bilim - parasatyn, bar bılik - mansabyn, tipti sulý da tip - tik, boıdy da jınap - terip Dımekeńe bergen. Soǵan shúkir deımiz!"
Asqar Qonaev, akademık
"Ónege alar aǵań bolǵany qandaı baqyt. 1947 jyldan beri Dımash aǵany bilemin. Dúldúl eken. Shabysynan jańylyspaıtyn tulpar dersiz. Shirkin, osy kisiniń bar bolmysyn, tabıǵatyn ashyp jazar kún bolsa, sony zerdelep oqyr urpaq bolsa ǵoı!".
Ámze Seńkibaıtegi, Soǵys jáne eńbek ardageri
"Shynyn aıtaıyn, Qonaevqa teń keletin adamdy kórmedim. Oǵan teńizdeı súıkimdilik, jarqyraǵan danalyq, tańqalarlyq sana, shalqyǵan qaıyrymdylyk, kóńildi bolmys tán edi".
Gennadıı Tolmachev, jazýshy, 1997 jyl
"Meıirim - shýaǵy mol, peıili keń halyqtyń perzenti bolýdan asqan baqyt joq. Sol halyq — qazaq halqy. Eliniń ótkenin umytpaı, keleshegi úshin qaltqysyz eńbek etken perzenti bar halyq ta baqytty. Sol perzent – Dinmuhamed Qonaev. Bizde eki uqsastyq bar eken. Biri — qarapaıymdylyqtaryńyz qalaı aýmasa; jasyl jelekke oranǵan Almaty bizdiń Kashmırmen egizdiń syńaryndaı ma dep qaldym. Ǵajap!"
Djavaharlal Nerý
"Qonaev — ulttyń Ary men Namysy! Qonaev — ulttyń rýhy men Imany! Qonaev — qazaqtyń Qanaǵat mektebi, Adaldyqtyń ólshemi"
Temirshe Sarybaıuly, aqyn
"1993 jyldyń 22 tamyzynda bir dáýir kóshkendeı bolyp, dúnıeden Dinmuhamed Ahmetuly Qonaev ótti. Halyqtyń Dımekeńe bergen baǵasy — ol kisiniń máıitin Keńsaıǵa apara jatqan kúlli jolǵa gúl shashýy edi".
Qýanysh Sultanov, saıasattaný ǵylymynyń doktory
1 - júrgizýshi: Kóz sýǵaryp taýlardyń tulǵasyna,
Dinmuhamed dep jazam jyr basyna.
Jyr basyna jazbaıyn nege, aǵaıyn,
Muńdasyma aınalsa, syrlasyma?!
Qalamymdy malyp ap jyr jazamyn,
Dımash degen bulaqtyń tunbasyna.
Dımash desem, janarym nurǵa tolǵan,
Saýyt keýdem patsha óleń, jyrǵa tolǵan - dep Dinmuhamed Ahmetuly Qonaev atamyzǵa úsh júzge tarta jyr arnaǵan Rafael Nıazbek aǵamyz aıtpaqshy, endi kezekti uly tulǵa arnalyp jazylǵan óleń - jyrlarǵa bereıik.
Arnaý óleńder:
1. Marat Ysqaq «Qonaevqa»
2. Lıdıa Karaseva «Tovarıshý D. A. Konaevý»
3. Karımolda Latıpov «Dımash aǵa»
4. Abdyqalyq Mýstafın «Dorogoı Dımash Ahmetovıch»
5. Dildákúl Qýandyqova «Abyz atam»
6. Vladımır Tashnekov «Posváshenıe D. Kýnaevý»
1 - júrgizýshi: Dúnıeniń sumdyǵyn júre kórgen,
Dinmuhammed kisi emes júregi ólgen.
Alataýy bolatyn alty alashtyń,
Ǵasyrlardyń tórinen túregelgen – demekshi zamanymyzdyń zańǵar tulǵasy Dımash Ahmetuly Qonaevtyń halyq úshin, elimiz úshin jasaǵan eńbegi kózi tirisinde de joǵary baǵalandy. Oǵan KSRO - daı alyp derjavanyń eń joǵary – Sosıalısik Eńbek Eri ataǵy úsh ret berildi, eń joǵary ordeni – Lenın ordenimen 8 ret marapattaldy. Sóıte tura onyń sińirgen eńbegin umytyp, bir kúnde bári teris aınalǵan kezderi de boldy. Shyn mánisinde D. A. Qonaev elimizdiń irgesin nyqtap, eńsesin tiktep, búgingideı qýatty memleketke aınaldyryp ketken jan. Týǵan elimizdiń táýelsizdigine bastaý bolǵan Jeltoqsan oqıǵasyna da sebepker bolǵanyn bárimiz de bilemiz.
Osy aıtylǵan jaıttarǵa baılanysty beınesújetke kóńil bólińizder.
Vıdeo №3 (Qonaev - jeltoqsan.)
1 - júrgizýshi: Jeltoqsan oqıǵasyna baılanysty D. Qonaevqa arnaıy jazylǵan «Qarabaýyr qasqaldaq» ánin Arýjannyń oryndaýynda qabyl alyńyzdar.
1 - júrgizýshi: Dımash aǵa! Dıdaryńyz jaryq kún,
Uranysyz qazaq degen halyqtyń.
Saıasattyń daýylyna synbaǵan,
Ózińizsiz ǵoı báıteregi tarıhtyń – deı otyryp, Kremldiń arnaıy tapsyrmasymen D. A. Qonaevti tergeýge kelgen tergeýshi Kalınıchenko ony qansha azapqa salyp qınasa da eshteńe taba almaı, Qonaevtyń tańǵy shyqtaı jany taza, asa uly tulǵa ekenine kózi jetip, aqyrynda ózi tize búgip keshirim surapty. Bul oqıǵany Rafael Nıazbek aqynnyń «Tergeýshi» óleńinen tyńdap kóreıik.
«Tergeýshi»
1 - júrgizýshi: Jesirge pana boldy,
Jetimge jaǵa boldy.
Dinin súıgen dara boldy,
Elý jyl elge aǵa boldy – demekshi, D. A. Qonaevtyń kózi tirisinde jeke adamdarǵa jasaǵan jaqsylyq, rahym, shapaǵatynda shek joq. Abzal azamattyń ómiriniń sońyna deıin jeke úıi, saıajaıy, tipti keıde jelpinip minerge jekemenshik avtomashınasy da bolmapty. Netken qarapaıymdylyq! Netken adamgershilik! Jer júzine áıgili bolǵan Dinmuhamed Ahmetuly Qonaevtyń tarıhtyń tórinen oryn alatyny daýsyz. «Qazaǵym», «Elim» dep ómir súrgen tulǵa Dımekeńdi halyq qyzmet etip júrgen kezde de, dúnıeden ozǵannan keıin de súıedi. Óıtkeni «Jaqsynyń aty ólmeıdi, ǵalymnyń haty ólmeıdi» - demekshi, artyna máńgi ólmes haty qaldy. Kelesi beınesújet osynyń kýási.
Vıdeo №4 (Zamannyń zańǵar tulǵasy)
Ardaqtylar qalar máńgi El esinde,
Ǵasyrlar muhıtynyń belesinde.
Máńgilik Dımekeń de bizben birge,
Máńgilik «Qazaqstan» kemesinde – demekshi, átteń, ómir sholaq, dúnıe kerýen. Eldiń syı qurmetine bólengen kóziniń tirisinde qazaq halqynyń uly tulǵasyna aınalǵan D. A. Qonaev 1993 jyldyń 22 maýsymynda Alakól jaǵasyndaǵy demalys úıinde júrek talmasynan kenetten dúnıe saldy. Biraq Dımash atanyń aty ár qazaqtyń júreginde án bolyp jattalyp qala bermek.
Vıdeo №4 (Jańa án.)
Muǵalim sózi: Halqymyzdyń birtýar azamaty D. A. Qonaevtyń esimi jyldar ótse de, ár qazaqtyń júreginde máńgi saqtalady. Bul kúnderi Qazaqstannyń ár qalasynda Dımekeńniń atymen atalatyn kósheler, mektepter, joǵarǵy oqý oryndary kóptep kezdesedi. Dinmuhamed atymen atalatyn jas urpaq ta jelkildep ósip keledi. Olar, sirá, Dımash atasyn, onyń ǵıbratty ómirin esh ýaqytta umytpaıdy. Iá, qazaq halqy bar jerde Dımekeńniń esimi umytyla qoımas. Eldiń máńgi esindesiz, qazaqtyń asyl perzenti, Dinmuhamed Ahmetuly Qonaev. Búgingi mine myna urpaq, keleshek jastary, óz Otanynyń shynaıy patrıoty bolýdy osy uly tulǵamyzdan úırenip, eliniń adal azamattary bolady dep senemin. Búgingi tárbıe saǵatyn ótkizýimizdiń negizgi maqsaty osy edi. Endeshe Otanym, Atamekenim dep soqqan júrekteriniń qaǵysyn ánmen jetkizýge múmkindik bereıik.
Hor «Atameken»
1 - júrgizýshi: Batyr ul esimderi saqtalady,
Jyr bolyp júrekterge jattalady.
Ǵasyrdan ǵasyrlarǵa ańyz etip,
Urpaǵy máńgi baqı maqtanady. – dep atsalysqan balalarǵa alǵysymyzdy aıta otyryp, búgingi keshimizdi aıaqtaımyz, saý salamatta bolyńyzdar!
Jospary:
1. Alǵy sóz – muǵalim
2. Vıdeo №1 («Din aǵa» áni)
3. Ómirbaıany
4. Eńbek joldary
5. Vıdeo №2 N. Nazarbaev Qonaev týraly.
6. Qonaev týraly ataqty adamdardyń sózderi – oqýshylar
7. Arnaý óleńder:
8. Vıdeo №3 (Qonaev - jeltoqsan.)
9. «Qarabaýyr qasqaldaq» áni -
10. «Tergeýshi»
11. Vıdeo №4 (Zamannyń zańǵar tulǵasy)
12. Vıdeo №5 (Jańa án.)
13. Hor «Atameken»
You Might Also Like
