InfoHub Logo

Poezd zaýlap otyryp P. qalasyna kelip toqtaı qaldy, baratyn jerim osy qala bolǵansyn men de chemodanymdy kóterip, poezdan tústim. Ádemi jazdyń qońyr salqyn tańǵy jeli aqyryn ǵana soǵyp turdy.

Men kóptiń arasymen kózimdi qydyrtyp, joldasymdy izdedim, ol meniń kózime tez kórine qoımady. Stansıa basyndaǵy qaınaǵan halyq biri men biri soqtyǵysyp, kisige jol da beretin emes, áıtse de nárselerimdi súıretip, bir alańǵa shyqtym. Joldasym da ushyrasa ketti.

— Aý, Jaýbasarmysyń?

— Oı, sen Bekbolatpysyń.

Osy sıaqty tańyrqaý aralas sózdermen ekeýmiz qushaqtasa kettik. Kórispegenimizge on jyldan asa ýaqyt bolǵan eken, saǵynyp qalyppyz. Ol maǵan qarap:— Kelgeniń tipti jaqsy boldy ǵoı, zamandasyńmen ekeýmiz demalys kezinde saǵan baramyz ba dep júr edik, tipti jaqsy boldy,— dep bir sózin qaıta-qaıta aıta berdi. Mashınaǵa otyryp qalaǵa tarttyq, áne-mine degenshe Jaýbasardyń úıine kelip te qaldyq. Biz úıge kelip kirdik. Jaýbasar úı-ishimen meni tanystyrdy. Jaılasyp otyrdyq. Álden ýaqytta úı ıesi jan-jaǵyna qarap:

— Oıbaı-aý, daýryǵyp júrip umytyp kete jazdappyz-aý, álgi, bizdiń Erkin men Erikti,— dedi.

«E, munyń eki balasy bar eken ǵoı»,— dep oıladym men ishimnen.

— Kámesh! Olar qaıda ketken?

— Júrgen shyǵar osynda.

— Shaqyrshy munda!

Kámesh shaqyrdy ma, álde ózi keldi me onysyn bilgenim joq, áıteýir esikten bir jas bala men sarala ıt kirip keldi. Balanyń bet-aýyzyna kózim túsip ketip edi, saltaq-saltaq eken, júregim aınydy. «Iapyr-aı bul kimniń balasy boldy eken, áke-sheshesi bar bala bolsa munyń ústi-basyn nege jýmaıdy eken»,— dep oıladym.

Bul kezde balanyń bizde eshbir isi bolmady, ıtiniń moınyndaǵy shynjyryn túzep, baılap jatty ma, álde basqa bir isi bolyp jatty ma, áıteýir ıttiń moınyna jabysyp jatty.

— Erkin, Erkin!—dedi ákesi (osynyń balasy eken). Bala ákesiniń shaqyrǵanyna jaýap retinde Jaýbasardyń betine bajyraıyp bir qarady da, sol boıynsha ıtiniń qasynda tura berdi.

— Myna kisimen amandasa ǵoı,— dep, ákesi taǵy da «usynys» jasady. Bala sol turǵan ornynan qozǵalmastan qatty da qaldy, ákesi: «Bizdiń Erkin degen bala osy, óz erki bolmasa kisiniń sózine ómiri qulaq aspaıdy, ózi bir prınsıpıaldy. Osy balam geroı bolady, eshkimnen qorqyp selt etken emes, anaý ıti Erik ózimen jasty»,— dep, Jaýbasar balasyn, maqtap ala jóneldi. Men aýzymdy ashyp, kózimdi jumyp degendeıin otyrdym da qaldym. Tek bolǵany ıt pen balaǵa qaıta-qaıta qaraı beremin, súıtemin de óz kózime ózim senbeımin.

— Iapyrmaı, osy bala ras osynyń balasy ma eken? Ǵajap!..

* * *

Bala jaıynda áńgimelesýge murshamyz kelmedi, sháı ishkenimizshe bolmaı-aq qyzmet taıanyp qaldy. Ol da, men de óz jumystarymyzǵa ketistik. Ýaqasy joq, jata-jastana áńgimelese jatarmyz...

Men qaıtyp kelsem, joldasym qyzmetinen qaıtqan joq eken. Úıde bir jupynylaý kıingen áıel júr, tegi osy úıdiń domrabotnısasy bolsa kerek, qaıta-qaıta as úıge kirip, shyǵa beredi. Úıge kelip jaılasyp otyrdym da men birer qaǵazdarymdy aqtara bastadym: birer qaǵazdy oqyp bola bergenimde esik ashyldy, jalt qarasam Erkin men Erik eken. Men tómen qarap qaǵazymdy oqı berdim. Bala meniń qasyma kelip, soqtyǵyńqyrap turdy. Birer qabat etegimnen ustap tartyp-tartyp qoıdy. Men oınap turǵan shyǵar dep úndemedim. Álde meniń úndemegenime ashýlandy ma, álde bul kisi tipti ne qylsa da úndemeıtin kisi eken dep qortyndy shyǵardy ma, bala bir kezde qaltama qolyn salyp-aq jiberdi.

— Áı bala! Saǵan ne kerek?

— Aqsha kerek.

— Ony qaıtesiń?

— Maǵan kerek.

— Nemenege kerek?

— Tátti alyp jeımin.

Usaq bolsa bereıinshi dep qaltamdy aqtardym, usaq aqsha joq eken.

— Qaraǵym, qazir usaq joq eken, keıin bereıin.

— Joq, maǵan qazir kerek.

— E, qazir qaıdan alaıyn men joq nárseni, aýlaq júr óziń ári,— dep balaǵa kózimdi ejireıtip edim. Ol súzegen buqa tárizdenip qabaǵyn túıip ketpeı turyp aldy.

— Ber deımin.

— Joq.

— Endeshe men saǵan ıt qosamyn.

— Áı bala, qoı, ákeń kelgensin aıtyp jonyńdy tildirermin. Óziń netken beıbastaq balasyń, ket qazir qasymnan,— dedim men shyn ashýlanyp.

Óıtkenshe bolmaı-aq balanyń Erik degen daýsy shyqty. Ittiń aty ıt emes pe, kimdi tyńdasyn, abalap kelip meni bas salmasy bar ma. Óldim, taldym degende sol úı ıeleriniń járdemimen ıttiń tyrnaǵynan áreń qutyldym. Sý jańa kostúmdi ıt talap byt-shyt qyldy.

Rásýa bolǵan qalpymmen ornymnan túregeldim de joldasyma renjidim.

— Myna balań júrgen bir tentek qoı... osylaı kisi bala tárbıeleı me eken...

Ákesi renjidi. «Iapyr-aı, sizge qıyn boldy-aý, osy ıttiń (balasyn aıtqany ǵoı) minezi jaman dep mana sizge aıtyp ketermin dep edim, tars esimnen shyǵyp ketkenin qarashy. Bir elý-alpys tıyn bere salǵanyńyzda bul búıtpeıtin edi jáne bir bet bolǵansyn betinen qaqpaıtyn edik...»

Mine, ákesiniń bar aıtqan sózi. Jaýbasardyń óz balasy týraly maǵan aıtqan sózin tyńdap otyrǵanymda danyshpan Abaı aqynnyń bala tárbıesi týraly myna sózi esime tústi:

«Áýeli balańdy óziń aldaısyń. Áne, ony berem, Mine, muny berem»,— dep, bastap balańdy aldaǵanyńa bir máz bolasyń, sońyra balań aldamshy bolsa kimnen kóresiń?

«Boqta» dep bireýdi boqtatyp, «kápir qıańqy, osyǵan tımeńdershi»,— dep, ony masattandyryp tentektikke úıretip qoıyp... «pálensheniń balasy seni syrtyńnan satyp ketedi»,— dep, tiri janǵa sendirmeı jat minez qylyp, osy ma bergen tálimiń tálimiń? Osy baladan qaıyr kútesiń be?..»

Osy Abaı aıtyp otyrǵan bala osy Erkin, Abaı aıtyp otyrǵan jaman ata, ana bizdiń Jaýbasarlar emes ne?

Oqýshy, sizder de bul hatty tek qana oqyp shyqpaı, mılaryńyzǵa júgirtip, oılap qarańyzdarshy! Árbir faktisin óz mańyńyzda bolǵan, ne ózińiz kórgen faktilermen salystyryp qarańyzshy, Erkin syqyldy bala sizdiń mańaıyńyzdan da tabylyp qalmas pa eken?

Erkin qazir 6 jasta. Men onyń úı-ishimen mektepke deıingi tárbıe máselesi jóninde sóılesip, onyń eń bir kúrdeli másele ekenin aıttym. Sony bile tursaq ta kópshiligimiz eskermeımiz. Balamyzdyń kimmen oınaıtynyn, qaıda júretinin kóbinese bilmeı qalamyz,— dedim. «Aldymen óz balańa jaqsy tárbıe berýge, onan soń sol jaqsy tárbıemen ósirgen balańdy jaqsy tárbıemen ósken balalarmen oınaýǵa, jamandyqtan saqtaýǵa tıisti emessiń be»— dedim men Jaýbasarǵa qatty keıip.

— Balanyń betinen qaqpaımyz, qorǵanshaq etpeımiz dep...— dedi ol, balasynyń buzyq ekendigin moıyndaǵan adamsha.

— Árıne balany erkin ósirgen jaqsy. Al teginde osy biz erkin ósirý degen sózdiń shyn maǵynasyna tolyq túsinemiz be osy?

— Menińshe kópshiligimiz tolyq túsinbeımiz-aý,— deımin.

— Túsinseń aıta qoıshy, sen qalaı túsinesiń?

— Erkin ósirý, betke qaqpaı, qaǵajý kórsetpeý!

— Joq olaı emes, balany erkin ósirý degen sóz tolyq maǵynasynda adamshylyqqa úıretý degen sóz emes pe?

Adamshylyq, erlik degen qasıetterdiń bári de baryp turǵan tártipti, baryp turǵan ónegeli, baryp turǵan súıkimdi baladan shyǵatynyn aıtyp jatýdyń keregi bolmas deımin.

---