InfoHub Logo

Bir kári dıirmenshi bolypty. Ol ómirden óter aldynda balalaryna murasyn bólip beredi. Úlken ulyna — dıirmen, ortanshysyna — esek, al kishisine — mysyq tıipti.

Kenje ul onsha-munsha qajeti de shamaly bul muraǵa kóńili tolmaı, qapalanýmen bolypty.

— Aǵalar-aý, - deıdi ol — ózderińmen birge bolsam, tamaǵymdy adalynan tabar edim. Eger myna mysyǵymdy soıyp jesem, maǵan sosyn onyń terisinen basqa ne qalmaq? Ashtan ólgen degen osy emes pe? Aǵalary oǵan bas aýyrtpaıdy.

Bul sózdi estigen mysyq syr bildirmeı, sabyrmen bylaı dep aqyl aıtady:

— Ýaıymdamańyz, qojaıyn. — Maǵan bir qap pen aǵash-butany kezýge qolaıly etik taýyp berseńiz bolǵany, áli-aq qazir beker renjip otyrǵanyńyzǵa kózińiz jetedi!

Iesi mysyǵynyń sózine senerin de, senbesin de bilmedi. Biraq ta mysyǵynyń egerýquıryqtar men tyshqandardy aýlaýdaǵy qýlyqtary men eptilikteri ózine málim edi: ólgen tárizdi jata qalyp, artqy aıaqtarymen ilip alatynyn, unnyń ishine basyn kómip jiberip sýyryp shyǵatynyn jaqsy biletin.

Mysyq qajetti zattardy alǵan soń kıinip, qapty ıyǵyna salyp qoıany kóp ormanǵa bet alady. Qaptyń túbinde kebek pen qyryqqabat japyraǵy bar eken.

Shóptiń ústinde ólgen tárizdi bolyp sozyla jatqan mysyq áldebir ańqaý qoıannyń ózi úshin qurǵan tuzaqqa kelip túsýin kútedi.

Kóp kúttirgen joq, júgire shyqqan ańqaý qoıannyń biri qapqa kelip top ete túsipti.

Mysyq qaptyń aýzyn býyp, qoıandy salyp alady da jolǵa túsedi.

Sóıtedi de óziniń oljasyn kóterip alyp, koróldiń saraıyna barady. Korólge jolyqqysy keletinin aıtady. Aqyry mysyqty qabyldaıtyn bolady. Saraıǵa kirgen mysyq ıilip sálem berip turyp bylaı deıdi:

— Muny sizge mártebeli qojaıynym markız de Karabas berip jiberdi. Koról tańdanyp, syılyqty qabyl alady. Mysyq keterinde oǵan:

— Óz myrzańa raqmetimdi jetkiz, jibergen syılyǵyna razy boldym, — deıdi.

Birneshe kún ótken soń mysyq egin alqabyna baryp, qabyn ashyp qoıady. Ózi bıik masaqtyń arasyna jasyrynady.

Bul joly onyń tuzaǵyna eki qyrǵaýyl túsedi. Mysyq qaptyń aýzyn býa qoıady da, qyrǵaýyldardy arqalaǵan kúıi korólge ákelip beredi.

Koról bul syılyqty da qýana qabyldap, ony tamaqtandyrýdy buıyrady.

Osylaısha eki-úsh aı ótedi. Mysyq óz qojaıyny Markız de Karabastyń syıy dep únemi ań-qustardy aýlap ákelýmen bolady.

Bir kúni mysyq koróldiń bul álemde teńdessiz, aıdaı sulý qyzymen birge ózen jaǵasymen kúıme minip serýenge shyqqaly jatqanyn estıdi.

Siz meniń aıtqanymdy buljytpaı oryndańyz? — deıdi mysyq qojaıynyna. — Solaı jasasańyz — baqytyńyz qolyńyzda. Sizden talap etetinim — men kórsetken jerde ózenniń sýyna shomylsańyz boldy. Ózge jumysty maǵan qaldyryńyz.

Makrız de Karabas mysyqtyń aıtqanyn dál solaı oyndaıdy. Biraq ony ne úshin oryndap jatqanyn túsinbeıdi. Osy kezde koróldiń kúımesi ózenniń jaǵalaýymen ketip bara jatyr eken. Sol kezde mysyq bar daýsymen aıqaılap, kúımege qaraı júgiredi:

— Beri kelińder, beri kelińder! Kómektesińder! Markız de Karabas sýǵa batyp barady!

Koról bul aıqaıdy estigen soń, kúımeniń esigin ashyp, bul aıqaılap júrgen ózine birneshe ret syılyq ákelgen mysyq ekenin tanıdy. Sol jerde jasaýylyn Markız de Karabasty qutqarýǵa jumsaıdy.

Baıǵus markızdi sýdan shyǵarǵansha mysyq korólge óz myrzasyn urylar túk qaldyrmaı tonap ketkendigin aıtyp úlgeredi (shyn mánisinde ol qojaıynynyń kóılegin úlken tastyń astyn bastyryp tastaǵan edi).

Koról qyzmetshilerine markızge saraıyndaǵy eń jaqsy kıimderdi kıgizýdi buıyrady.

Kıimder quıyp qoıǵandaı jarasyp, symbatty jigitke aınalady. Oǵan kózi túsken koróldiń qyzy, ózim armandaǵan jigit osy dep sheshedi.

Markız de Karbas ta birer ret kóz salyp edi, oǵan es-tússiz ǵashyq bolyp qaldy.

Ákesine de jas markız unaıdy. Koról keńpeıildik tanytyp, ony ózimen birge kúımemen serýendeýge shaqyrady.

Mysyq óziniń oılaǵany iske asa bastaǵanyna rıza bolyp, kúımeniń aldynda júgirip bara jatypty.

Jolda ol shóp shaýyp jatqan sharýalardy kóredi.

— Eı, meıirimdi adamdar, — dep aıqaı salady Mysyq, — eger sender korólge: «Osy shalǵynnyń ıesi markız Karabas», — dep aıtpasańdar, senderdiń bárińdi bálishtiń etindeı týrap tastaıtyn bolady! — deıdi.

Osy kezde koróldiń kúımesi de jetedi. Koról terezeden basyn shyǵaryp suraıdy:

— Kimniń shóbin shaýyp jatyrsyńdar?

— Markız de Karabastyń — dep jaýap beredi sharýalar. Sebebi, mysyq olardy qatty qorqytyp tastap edi.

— Bul qojalyǵyńyz ǵajap eken, markız! — dep tań qalypty koról.

— Iá, mártebelim, bul shalǵynnan jyl saıyn mol shóp shabylady, — dep sypaıy jaýap beredi.

Osy kezde mysyq aǵaı alǵa qaraı júgire beredi. Jol boıynda egistikte jumys istep jatqan egin orýshylarǵa kezigedi.

— Eı meıirimdi adamdar, — dep aıqaılaıdy ol — eger qazir korólge: «Bul eginniń bári markız de Karabastyki dep aıtpasańdar, senderdiń bárińdi bálishtiń etindeı týrap tastaıtyn bolady!», — deıdi.

Sálden soń eginshilerge koról kelip jetedi. Koról bul alqaptyń kimdiki ekenin bilmek bolyp suraıdy.

— Bul egistik markız de Karabastyki, — dep jaýap beredi. Koról markız myrzaǵa taǵy da rıza bolady. Al mysyq bolsa alǵa qaraı júgire beredi, jolynda kezdeskenderdiń bárine «Bul markız de Karabastyń úıi», «Bul markız de Karabastyń un dıirmeni», «Bul markız de Karabastyń baǵy» degizip aıtqyzyp otyrady. Jas markızdiń baılyǵyna koról tań-tamasha bolady.

Aqyry mysyq bir záýlim qamaldyń aldyna kelip toqtaıdy.

Bul — bir óte baı kisijegishtiń turaǵy eken. Jer betinde odan baı eshkim bolmaıdy eken. Shyndyǵynda koróldiń kúımesi júrip ótken jerdegi baılyqtyń bári de osynyki eken.

Mysyq kúnburyn bul alyptyń kim ekendigin, ony kúshi qaıda ekenin bilip alady da, ózin qabyldaýyn ótinedi.

Kisijegish bul ótinishti yqylaspen qabyl alyp, osynda demalýǵa usynys jasaıdy.

Mysyq qorqynyshyn basyp, ádeppen bylaı dep suraıdy:

— Sizdiń boıyńyzda qasıet kóp sıaqty. Kez kelgen ańǵa, mysaly, arystan nemese pilge aınala alasyz ba? Bul múmkin be?

— Ol ras, — dep kisijegish aqyryp jiberedi, — Men saǵan muny dáleldep bereıin! Beri qara! Sol sátte dáý arystanǵa aınalyp ketedi.

Mysyq záresi usha qorqady. Zyp berip shatyrdyń ústine sekirip shyǵady. Aıaǵyndaǵy etikpen shatyrdyń ústinde júrý qaýipti de edi.

Alyp óziniń bastapqy qalpyna kelgen kezde ol shatyrdan túsip, óziniń júregi jaryla jazdaǵanyn aıtady.

— Men taǵy mynaǵan sengim keledi! — deıdi mysyq. Sizdi tipti eń kishkentaı jan-janýar keıpine de ene alady deıdi ǵoı. Mysaly, egeýquıryq nemese tyshqan degendeı. Osy ras pa? Biraq men muny shynymdy aıtsam, múmkin emes dep bilemin.

— Qaraı gór, sózin! Múmkin emes deısiń be? — dep gúrildeıdi adamjegish. — Endeshe, qarap tur.

Ol áp sátte tyshqanǵa aınalyp ketedi. Tyshqan edende jybyrlap júgirip bara jatady. Mysyq bolsa, ony qýyp baryp, bas salyp jep qoıady.

Osy kezde ásem de záýlim qamaldy kórgen koról osynda toqtamaq bolyp sheshedi.

Tas kópirdiń ústinde tasyrlaǵan koról kúımesiniń dybysyn estip, mysyq aldynan júgire shyǵady da, korólge:

— Markız de Karabastyń qamalyna qosh keldińizder, joǵary mártebelim! — dep aıqaılaıdy.

— Qalaı, markız myrza?! — dep tań tamasha bolady koról — Bul qamal da sizdiki me? Bul qamal men onyń aınalasynan sulý jerdi tabý qıyn bolar , sirá. Qankeı, eger qarsy bolamsańyz ishin aralap kóreıik te.

Markız sulý hanshaıymǵa qolyn berip, ony koróldiń sońynan alǵa qaraı attaıdy.

Úsheýi ústeldiń ústi túrli taǵamǵa toly úlken zalǵa keledi. Dál sol kúni kisijegish qonaq shaqyrǵan kún eken.

Koról de Markız de Karabastyń mártebesine, oǵan kózsiz ǵashyq qyzynan beter rıza bolady.

— Eger de meniń kúıeý balam bolǵyńyz kelse, markız myrza, ony óz qalaýyńyz bilsin, — deıdi koról.

Jas markız qýana kelisedi, al hanshaıym bolsa, qýanǵanynan ári uıalǵanynan qyzaryp ketedi.

Osylaısha dıirmenshiniń uly hanshaıymǵa úılenipti, al Mysyq bolsa saraıdaǵy eń mańǵaz myrzaǵa aınalypty. Sodan beri tyshqandy da sırek, onyń ishinde ermek úshin ǵana aýlaıtyn bolypty.

Aýdarǵan Asylbek Baıtanuly

---