InfoHub Logo

/Ertegi-povest

Birinshi taraý

Aı men kúnniń amanynda tóbemnen jaı tústi. Bastan keshken kúıimdi basqasha qalaı sıpattaýǵa bolatynyn bilmeımin. Mekteptegi oqý aıaqtalmaı turyp, kóp nárseni josparlap qoıǵanmyn. Aldymen, árıne, Londonǵa baratynyma bek senimdi edim. Sebebi, jyl boıy aǵylshyn tilinen aqpa qulaq ekenimdi anam da, aǵylshynnyń muǵalımasy da bas shaıqaı otyryp moıyndady. «Durys nátıjege qol jetkizbeseń, jazda aǵylshyn tildi ortada bolasyń, Ulybrıtanıaǵa jiberemiz» degen anamnyń úkimi aldymen qatań jazadaı estilse, artynan kógildir kókjıekke aınalyp, sol kúndi asyǵa kútýmen júrgenmin. Ata-anamsyz, ózim ǵana saıahatqa shyǵyp, Londonda turatynymdy, jańa dostar taýyp, táýelsiz ómir súretinimdi elestetýmen boldym. Biraq jazǵy demalys bastalǵan kúni tóbemnen jaı tústi. Anam «Qyzdar, senderdi erteń ákeleriń aýylǵa aparyp tastaıdy, jazǵy demalysty sonda ótkizesińder» dep qarap otyr...

— Qalaısha? Qaı aýylǵa?

— Ata-ájelerińe. Jazdaı sonda bolasyńdar.

Men aldymen qaljyńǵa balap kúldim. Biraq anam:

— Kıimdi betalbatty kóp almańdar. Onda baratyn jer de joq. Alaqandaı aýyl. Úı kıimderińdi, sportqa kıetin kıimderińdi jınap qoıdym. Erteń jolǵa shyǵasyńdar, búgin jaqsylap dem alyp, jýynyp-shaıynyp alyńdar,-degende baryp bizben eshkimniń qaljyńdasyp turmaǵanyn túsindim.

— Menen nege suramaısyńdar? Barmaımyn. Al, London she? Meniń aǵylshyn tilim?

— Aǵylshyn tilinen kitaptaryńdy alyp al. Aıtpaqshy, Sarı matematıkasyn alsyn.

— Barmaımyn. Qaqylaryń joq. Eshqaıda barmaımyn.

— Barasyń.

— Mamataı, sizder ne degen qyzyqsyzdar. Meniń jasym on tórtte. MEN aýylǵa, aıdalaǵa baryp, jaz boıy NE İSTEIMİN?

Anam kádimgideı abdyryp sharasyz túrmen ákeme jaltaqtady, Ákemniń júzine qaradym da, aýyldan meni tek ajal ǵana qutqaratynyn uqtym...

Aýyl, aýyl. Aýylda men eki ret qana bolǵanmyn. Onda da kishkentaı 4-5 jasymda. Esimde túk joq. Tek qapyryq ystyq, jaısyz sezimder ǵana emis-emis buldyraıdy. Demalysty aýylda ótkizgenimdi estise, synyptastarym, bizdi kedeı dep oılaıtyn shyǵar. Nege aýyl? Nege, mysaly, eń bolmasa Túrkıa emes?

— Mama! Mamataı!

Kóz jasyma erik berdim, kúni boıy jyladym. «Barmaımyn». «Qyzym, ákeńniń sheshimi, men qarsy bolmady deısiń be. Biraq qasarysyp qaldy». «Mamataı, ne úshin? Shekten shyqqan joqpyn ǵoı, úlgerimim de jaqsy. Aıtqan ýaqyttaryńda úıge qaıtyp júrdim. Artyq qydyrǵan joqpyn. Ne úshin?!». Bir ýaqytta maǵan qosylyp anam jylady. «Mama, al meniń bıim she? Úsh aıda toptan qalyp qoıatyn boldym ǵoı...aǵylshyn tili she?».

Júregim qars aıyrylatyndaı kóringen. Tipti osy búgin ólip ketsem dep tiledim. Júregim jarylyp, qan qysymym kóterilip ólip ketsem, ooo, ákem qalaı ókiner edi, aýyl jáne óziniń týǵan qyzy. Zeresi. Ómir boıy ókinishten ózegi órtenip óter edi. Biraq ólý qaıda. Tańerteń eki kózim qyp-qyzyl, isip ketken, shashym doda-doda, júk sómkeni kótergen ákemniń artynan erip kete bardym. Kózimnen ystyq jas quıylyp jatyr. Jazda eń bolmasa, Almatyda, óz úıimde de qala almaıtyn boldym. Sarıǵa qarasam, tompıyp otyr. Jylamaǵan. Botadaı bozdaǵan anama qarap, jymıyp qoıady. Maǵan kóz salmaıdy da. Ózinen ózi máz bolyp otyr. Ol keıde osylaı meni yzalandyrý úshin ádeıi isteıtindeı kórinedi. Bálkim, kishkentaı bolǵannan keıin jete túsinbeıtin de shyǵar. Onyń jasy toǵyzda. Menen attaı bes jas kishi. Ekeýmiz de qazaq mektebine baramyz. Úıde tek qazaq tilinde sóılesemiz. Bul ákemniń buljymas qatań talaby. Buǵan boıymyz da, oıymyz da úırenip ketken. Jazǵy demalysty aýylda ótkizý de osy qazaqshylyqqa bet burýdyń bir sharty bolsa kerek. Ákemniń ózi aýylda ósken. Ata-ájemiz áli aýylda. Qalaǵa jylyna bir ret dárigerlerge kóriný úshin kelip ketedi. Onda da bir jyly atam kelse, kelesi joly ájem keledi. Bul da ákemniń olarǵa qoıǵan talaby. Áıtpese baıqaýymsha olardyń ózderi Almatyǵa kelip, emhana aralaýǵa qushtar emes. Ketýge asyǵady. Men olardy sonshalyqty jaqyn tutamyn dep aıta almaımyn. Biraq, árıne, báribir ystyq.

Ákemniń aýyly eki kúndik jol, aldymen trassamen bir kún júrip, aýdan ortalyǵyna jetemiz, sodan keıin taýǵa qaraı bir kún júremiz. Jolda jylaýǵa da zaýqym bolǵan joq. Báribir bolyp ketken sıaqty. Ákeme jyladyń ne, jylamadyń ne. Sol tomaǵa-tuıyq úndemegen qalpy. Ashýlanǵan kezinde tesireıip kózińe qaraıdy. Ondaı sátteri quıqa tamyryń shymyrlap, óz-ózińnen jerge kirip kete jazdaısyń. Qansha jerden ózińdiki durys ekenin bilip tursań da, yńǵaısyz bir kúıge túsesiń. Mysaly, men ánshi bolamyn desem, solaı qaraıdy.

Biraq negizi ákem qatal emes. Bálkim, dál ákemdeı balajan, jumsaq adam jer betinde joq shyǵar. Ákemdi qatty jaqsy kóremin. Jolda jylamaı kele jatqanym da sondyqtan shyǵar. Sebebi ol syr bildirmese de, qatty ýaıymdap qalady. Sarı mashınanyń artynda búk túsip jatyp uıyqtap qaldy.

— Qarashy, mysyqtyń balasy sıaqty kip-kishkentaı,-dedi ákem. Men sál ǵana basymdy buryp, kóz qıyǵymdy tastadym. Sarı maǵan mysyqtyń balasy sıaqty bolyp kórinbeıdi. Birinshiden, ol aýylǵa barmaýdyń amalyn birge qarastyraıyq, sen de barmaımyn dep aıt degenimde tyńdamady. «Qyzyq qoı. Kóreıik te» dep, kerisinshe qýana jınaldy. Men onyń bul satqyndyǵyn eshqashan keshire almaspyn. Ekinshiden... Jalpy Sarı meniń jynyma tıedi. Únemi ózinshe bolyp, bir bilgeni bar adamǵa uqsap júredi. Beınebir úıdiń úlkeni men emes, sol sıaqty. Sińilimniń kishkene basqashalaý bolǵanyn qalar edim. Mysaly, osydan bir-eki jyl buryn anamnyń Dıordan alǵan betmaıyn baıqatpaı betime jaǵyp júrdim, onyń ájimge qarsy ekenin bilsem de, paıdalandym. Sebebi jaman aıtpaı jaqsy joq, ájimniń aldyn alyp, saqtana bergendi jón sanaımyn, áli kúnge osy pikirim ózgergen emes. Al Sarı bolsa, sony baıqap, anama aıtqan. Sodan beri ol betmaı bitkendi kilttep tyǵyp tastaıtyn boldy, al maǵan jaǵýǵa ruqsat joq, ápermeıdi. Biraq sómkemniń túbinde jatqan Lorealdyń opa-dalaby, kúnnen qorǵaıtyn betmaı — meniń qupıam. Solardy oılasam, júregim jylyp, boıymdy bir ádemi toqmeıilsigen sezim bıleıdi. Bárin aqshamdy únemdep júrip ózim alǵanmyn. Al, Lankomnyń átirin anam syılady. Ol da sómkemde jatyr. Aýylǵa attaı úsh aıǵa bara jatqanymdy aıtyp, jaraly janyma daýa bolar jalǵyz nárse bolsa, ol osy ıissý ekenin sezdirip, keshe ǵana aldyrǵanmyn. Jolǵa shashyp shyǵýǵa júreksindim. Ákemniń túsinbeı qalýy múmkin. Aýyr kúrsindim. Rólde otyrǵan ákem maǵan kóziniń qıyǵymen qarap qoıdy. Mine, taǵy bir shytyrman oqıǵa, taǵdyrdyń kútpegen synaǵy. Jazǵy demalysymdy aýylda ótkizem degen oı úsh uıyqtasam túsime enipti me. Eshqashan eshnársege urynbaı júrý múmkin emes. Men ádette iri oqıǵalarǵa ushyramaımyn. Keı qyzdar bolady, júrgen-turǵanynyń barlyǵy tótenshe jaǵdaı. Ǵashyq bolsa, bala kóterip qalady, bireýdi jek kórse, onyń aqyry qandy tóbeleske, odan soń polısıa bólimshesine ákelip soǵady. Al meniń ómirim olardyń qasynda birqalypty, esh qyzyqsyz ótip jatqandaı. Qazir oılap otyrsam, meniń ómirim áke-shesheme ózimniń quqyqtarymdy dáleldeýmen ótken eken. Eń aldymen ákemniń ashýyn qozdyratyn nárse - meniń ánshi bolǵym keletindigi. Birinshi klastan mýzyka mektebine bardym. Vokaldan sabaq aldym. Bes jasymnan bıge qatysamyn. Daýysym kásibı qoıylǵan, múltiksiz deýge kelmese de, tabıǵattyń jomart qolmen syılaǵan darynyn baıqamaý múmkin emes. Ony ustazdarym da, qurby-dostarym da, tipti ákemniń ózi de moıyndaıdy. Al kúıdi men sekildi tartatyn qyz búkil Almatyda joq. Buǵan tolyq senimdimin. Bylaı qarasańyz, mektep bitirgennen keıin shoý bıznes álemine hop dep enýge barlyq múmkindigim bar sekildi. Biraq, ákem qarsy. Onyń dúnıetanymy men ánshilik degen uǵym - bir-birine tikireıip, kózderine qan tolyp qaraıtyn kereǵar nárseler. Tipti qoımaı bara jatsam, menen bas tartýy múmkin. Biraq ruqsatyn bermeıdi. Bul - anyq. Al meniń ánshi bolǵym keledi. Odan basqa esh arman-tilegim joq. Ánshi bolý úshin barlyǵyna kóner edim. Tipti medısına ınstıtýtynda toǵyz jyl oqýǵa barmyn. Tek qosymsha ánshilikti alyp júrýge ruqsat bolsa.

— Ajaryń ashyq eken, atqan tańdaı,

Nurly eken eki-aı kóziń jaqqan shamdaı.

Anańnan seni-aı tapqan aınalaıyn,

Kúlim kóz, oımaq aýyz, jazyq mańdaı...

Ákem jymıdy. Men de eriksiz kúlimsiredim. Sodan keıin ıreleńdegen túngi jolǵa kóz aıyrmaı qadalǵan kúıi qalaı uıyqtap ketkenimdi ańǵarmaı qaldym. Túsime belgisiz bir úı kirdi, jalǵyz bólme, ortada dóńgelek jaıpaq ústel tur. Dastarhan basynda óte semiz, irkildegen erkek kisi tamaq iship otyr. Men aýa jetpegendeı jantalasyp, myna jaısyz kórinisten qutylýǵa tyrysyp jatyrmyn. Bir jaǵynan tús ekenin bilemin. Ekinshi jaǵynan, myna dáýqara meni baıqap qalsa, bir sumdyq bolatyn sekildi júregim sýyldap bara jatyr. Al ol dastarhanda turǵan tabaqtan kesek-kesek aq maıdy ýystap alyp, aýyzyna nyǵyzdap tyǵady, sol kezde saýsaqtarynyń arasynan maı sorǵalap ıegine, tamaǵyna qaraı sala-sala bolyp aǵady. Omyraýy battasqan aq maı, aıǵyz-aıǵyz. Maıdy eki urtyna syǵymdap tyǵyp, bultyldatyp shaınap jatyp, qolymen tabaqtaǵy tamaqty taǵy qarmaıdy. Júregim aınydy. Qorqyp bara jatyrmyn. Kenet Sarıdyń «Zere, Zere» degen úni talyp estildi alystan. Sol-aq eken qorqynyshty sýret birte-birte ǵaıyp bolyp, surǵylt mamyq tuman basqan uıqynyń tátti álemi qoınaýyna tartyp áketti.

Tańerteń, jan tózgisiz qapyryqtan oıandym. Denem byljyrap, terge malynǵan. Basqa planetadan kelgen qubyjyqtyń jabysqaq terisi sekildi. Tez arada sýǵa túsý kerek. Jan-jaǵyma alaqtadym. Mashına toqtap tur. Ákem aýyzyn ántek ashyp, uıyqtap jatyr eken. Birqalypty qoryldaıdy. Sarıǵa qarap edim, ol oıanyp alyp, syrtqa kóz tastap otyr eken. Artqy jaqtyń terezelerin túgel ashyp tastapty. Kishkene qutydan sý jutyp qoıady.

— Maǵan da bershi,-dedim.

Ol artqy jaqtan, júk salynǵan bólikten tyrmysyp jatyp ashylmaǵan jańa bótelkeni alyp shyǵyp, qolyma ustatty. Sý jylyp ketipti. Amalsyz ishtim.

— Qaı jerde turmyz?

— Bilmeımin, aýyldyń syrty sıaqty.

— Bizdiń aýyl ma?

— Joq, bizdiń aýylǵa keshke jetemiz.

Syrtqa shyǵyp, qutydaǵy sýdy basyma moınyma quıdym, sodan keıin sómkemnen súlgi alyp shyǵyp, beti-qolymdy asyqpaı súrttim. Sergip qalǵan sıaqtymyn. Túnde kórgen túsim esime tústi.

— Jaman tús kórdim. Túnde sen meni oıatqan joqsyń ba?

— Joq.

— Seniń daýysyńdy estigendeı boldym.

— Bálkim, túsińe kirgen shyǵar barlyǵy. Ne kórdiń?

— Bir suryqsyz kisini, aýyzynan maı aǵyp, qomaǵaılanyp tamaq jep otyrdy. Nege ekeni odan ólerdeı qoryqtym.

— Qurysyn, aıtpashy.

Aýylǵa jetkende barlyǵymyz qýandyq. Atam men ájem aldyn ala daıyndalyp, et asyp, shaı qaınatyp kútip otyr eken. Degenmen men birinshi kezekte eski monshaǵa kirip, shaıynyp aldym. Sodan keıin kıimimdi aýystyryp, jeńil aq maıka men sholaq shalbarymdy kıdim. Shashym kir, ózimnen ózim jıirkenemin, amalsyz bir órim etip órip, tóbeme jınap qoıdym. Óstip, óz-ózime kelgennen keıin bir-aq dastarhan basyna keldim. Bizdiń qarıadan ózge taǵy eki shal paıda bolypty jáne qap-qara bir jasóspirim bala terlep-tepship sorpa iship otyr. Jerge jasalǵan dastarhannyń búıirine kelip otyrdym, aıaǵymdy qaıda jibererimdi bilmeımin, yńǵaısyz. Biraq meniń jaıym eshkimdi alańdatpaıtyn sekildi. Shaldar áńgime soǵyp otyr. Ákem kózin tómen salyp únsiz tyńdaıdy. Sarı tamaqqa toıyp, ákemniń qoltyǵyna kirip búrisip, maýjyrap bara jatyr eken. Men beıtanys balaǵa qaradym. Ol men kirgennen keıin yńǵaısyzdanyp, kesesin dastarhanǵa qoıyp úlgeripti. Biraq murny jyltyryp, mańdaıy shyp-shyp terlep, jaqsylap sorpalanǵany kórinip tur. Kúlkim kelip ketti. Aýyl týraly eski bir fılmniń keıipkeri sekildi. Ol osyny sezgendeı, qaratory júzi alaburtyp, kózimen dastarhandy shuqylady. Kenet onyń joǵarǵy erninde tyrtyq bar ekenin ańǵardym. Maǵan eń qyzyǵy bul balanyń túri tanys bolyp kórindi. Bir jerden kórgen sıaqtymyn. Ájem aldyma tárelke qoıyp, ishine beshbarmaqtyń nanynan salyp berdi. Et jemeıtinimdi umytpapty.

— Tanysyp qoıyńdar, bul Mádı degen jigit, kórshi turady. Myna Súıindiktiń nemeresi.

Ájem tórde otyrǵan aqsaqaldy meńzedi.

— Qaı klasty bitirdiń, Zere ekeýiń qatarsyńdar ma deımin.

— Jetini aıaqtadym.

— Mine, Zere de jetini aıaqtady. Ekeýiń birge oınańdar, qyzdarǵa aýyldy kórset.

Kenet dastarhan basyndaǵylardyń barlyǵynyń nazary bizge aýǵanyn baıqadym da, qyp-qyzyl bolyp kettim. Joǵaryda otyrǵan eki shal da, atam da, tipti ákeme deıin ańtarylyp, áldebir tylsymnyń sheshimi endi tabylǵandaı, qarap qalypty. Ájem de qyzyq, birge oınańdar degeni nesi, kishkentaı balaǵa uqsatyp. Uıatyn aıtsańshy. Al myna bala ne oılady eken? Mádı «jaqsy» degendeı basyn ızedi. Kózimniń astymen júzine qarap edim, minezimdi qyzyqtaǵandaı kúle tik qarap otyr eken. Endigi jetpegeni osy edi, órkenıetten myń shaqyrym qashyqtan jigit taýyp jetisip qalatyn boldym...

Kelesi kúni tús aýa bir-aq oıandym. Jýynyp-shaıynyp, úıden shyǵyp ákemdi izdedim. Ketpegeni anyq, kóligi aýlada tur. Biraq ózi esh jerde joq.

— Sarı!

Úıdiń syrtynda júrgen sińilimdi daýystap shaqyrdym.

— Ákem qaıda?

— Jańa ǵana kóshege shyǵyp ketti.

— Qaıda ketkenin aıtqan joq pa?

— Bilmeımin, áıteýir bylaı qaraı júrdi.

Sarıdyń nusqaǵan jaǵyna bettedim. Qarasy shalynbaıdy. Tappasam, qaıtyp kelermin dep oıladym. Aýyldy aralap kóreıin, ne qyzyq bar eken. Alaqandaı ǵana aýyl. Eki-aq kóshe. Jıyrma shaqty úı. Bul aýyl da emes, ferma dep atalady shataspasam. Bunda attaı úsh aı ne bitirip jatamyz. Ákemniń aqyl-esi durys pa eken, osy? Basyma kelgen suńǵyla oıdan tosylyp qaldym. Ákemniń jyndanýy, aqylynan aljasýy nege múmkin emes? Olaı bolsa, bizdiń kúnimiz ne bolady? Al erteń aýylǵa emes, mysaly, ınternatqa ótkizip jiberse she? Oǵan kim tosqaýyl bola alady? Mynandaı oıdan óne boıym shymyrlap, shoshynyp kettim. Kenet tý syrtymnan:

— Zere, — degen tanys, qońyr ún shyqty. Ákem eken. Onyń ádettegi baısaldy óńin, óńmenińnen óterdeı bolyp tesireıetin kózderin kórgennen keıin jańaǵy úreıim bir sátte seıildi.

— Áke!

Júgirip baryp, qushaqtaı aldym. Qymbat parfúmniń tanys ıisi. Kózime jas úıirildi. Dızaıneri esime túspeı tur, tilimniń ushynda turǵanyn qarashy. Jıvanshı emes.

— Áke, bizdi tastamashy, alyp ketshi ózińmen. Munda qalǵym kelmeıdi.

— Zere!

— Áketaı, aıtqanyńnyń bárin isteıin, 11-synypqa deıin tórtsiz oqıyn, tek tastamashy...

Ákem únsiz turyp qaldy. Men solqylymdy basa alar emespin. Ol menen boıyn tartyp, kishkene alystap turdy. Únsiz. Bundaı jaǵdaıda uzaq jylaý múmkin emes. Kóp uzamaı ekpinim basylyp, tek kózimnen aqqan jasty súrtýmen boldym.

— Qyzym, ómir qaryzdar men paryzdardan turady. Bul meniń de sheshimim emes. Bastysy esińde bolsyn, esh nárseden qoryqpa, ne bolsa da, eshkim, esh nárse saǵan zıandyq jasaı almaıdy, osyny esińde myqtap saqta.

Túk túsinsem buıyrmasyn. Qazaqsha bir adamdaı bilemin, osy ákemniń arqasynda qazaqtyń áni men kúıin de, tilin de sheksiz súıetin deńgeıge jetkenimdi osy sońǵy ýaqytta túısine bastappyn. Myna aýyldan da sonshalyqty shoshynyp, jatsynbaı turǵanym sodan bolar. Biraq bul sózin túsinbedim. Bir nárse ǵana anyq, óli bolsaq, óligimiz, tiri bolsaq ózimiz — bul jazda osy aýylda bolamyz. Al ákem... ákem aqylynan aljasa bastapty. Dúnıeni surǵylt tuman basqandaı, tipti aýanyń ózi demin ishine tartyp, ottegi úshti-kúıli joǵalǵandaı. Áıteýir byt-shyt bir nárse bolyp kettim. Ákem keshki salqynmen jolǵa shyǵyp ketti. Al biz qaldyq.

---