InfoHub Logo

Aldymen, "Ulpan" qandaı shyǵarma? Ondaǵy bas keıipker Ulpan qandaı tulǵa? Jazýshynyń Ulpan beınesi arqyly qazaq qoǵamyndaǵy áıelderge bergen baǵasy qandaı? Eń bastysy,  búgingi el basqaryp otyrǵan áıeldermen romandaǵy Ulpan tulǵasyn salystyrý qanshalyqty múmkin? Qazirgi  qyzdarǵa osylardyń qaısysy unaıdy?                                                                                       

Jazýshy kóp jyldar kókirek qaltasynda sýytpaı saqtaǵan bir  esim - Ulpan eken. Shyǵarmanyń alǵysózinde Ulpan esimimen qashan, qalaı tanysqanyn jazǵanyna qarap, ol týraly jazylmaq dúnıesin uzaq jyldar oı sandyǵynda saqtap kelýi keıipkerdiń tegin jan emesin tanytady. Shyǵarmanyń bir ereksheligi osy: tarıhı kezeńderdi, qazaq tarıhyndaǵy esimi belgili tulǵalardy jazǵanymen, avtor tarıhı derektermen emes, ádebı obrazdarmen, ádemi, názik ıýmor aralasqan kórkem tilmen sóıleıdi. Soǵan qaraǵanda, "Ulpan" ─ ómirde bolǵan Ulpandaı asyl janǵa qoıylǵan  kórkem ádebı eskertkish.  Ulpandy nege asyl jan sanadym? Onyń qadir-qasıeti Sıban eli úshin nelikten sonshalyqty qymbat? Sebep bireý: Ulpan dúnıe - baılyqqa qyzyqpaǵan adam. Qadirli bolýy el qamyn, aǵaıyn birligin jeke basynyń baqytynan joǵary qoıýynan. Óıtkeni Ulpan - Eseneıdiń otanasy emes, Eseneı eliniń anasy. Ulpan -  aýylyn aqylymen basqarǵan, aǵaıynyn syılastyǵymen tyńdatqan suńǵyla jan. Jastyqtyń qyzýyn erte sóndirgen aýyr taǵdyryna nalysa, jylasa, ezilgen kóp áıeldiń, álsiz jaratylystyń biri bolyp qala berer me edi. "Ulpannyń arzanǵa túspeıtinin" áý basta eskertkeni kúnderdiń kúninde Eseneı bıdiń atynan sóıleıtin salmaqty sóz ıesi, han tuqymynyń, bılik basyndaǵy sheneýnikterdiń ishki esebin  aldyn-ala boljap, is etetin el ıesi bolatynyn aýzyna qudaı salǵandaı. Tipti eń qasiretti kúnderinde kúıeý balasy Torsannyń zymıandyǵyna kúıinip jatyp, Sıban azamattarynyń  amandyǵy úshin aýzyn asha almaı ketti. Ósh alý, kek qaıtarýdyń adamy emes Ulpan. Jazýshy Ulpan boıyndaǵy úsh uly sezimdi oqyrman kókiregine egip ketti. Birinshisi, Ulpan bolýdyń arǵy túbi ákeniń ul ornyna ósirgen aqyldy, esti qyz bolyp ósýinde. Ekinshisi, áıel-ana bolýdyń zor baqyt ekenin sezine bilýinde. Ol jalǵyz qyzy Bijikenge ǵana emes, sol rýdyń, qaramaǵyndaǵy qalyń eldiń balasyn baýyryna basqysy keletin meıirimnen jaralǵan bolatyn. Úshinshisi, ıbaly qazaq áıeli qandaı aqyldy, qudiretti bolsa da, er-azamattan keıin turýy tıis dep sanaıtyn naǵyz qazaqy tárbıeniń, durysy, adamgershilik tárbıesiniń qaınary bar edi boıynda. Eli áýlıedeı tabyna syılaǵan Ulpan tulǵasy, mine, osyndaı. Osy arqyly kirispemdegi sońǵy eki suraǵyma jaýap berdim dep bilemin. Eri joq áıelderdiń azamat ornyna bılikke aralasýy burynnan bar.   Óz qoǵamy Ulpandy  baǵalaı aldy. Oǵan dálel birnesheý: Syrym batyrdyń eline saparlaýy kezindegi oqıǵalar jáne Eseneı ólgennen keıingi eldiń ishki, syrtqy sharýalaryn bı, bolystarmen kelise otyryp júrgizgen kezderi. Al búgingi bılik basynda áıel adamdar az emes. Biraq olardy Ulpanmen salystyra almas edim. Mekeme basqarýshy áıeldiń úıdegisinen syrttaǵysy kóp. Olardyń aınalasynda aqyl berýshi, kómekshiler qatarynda azamattardan góri áıelder sany basym. Bul - áıel basshynyń boıynda ózin olardan joǵary sanaýdy, keıde tipti syrttaı básekelesýdi qalyptastyra beredi.  Bılik basyndaǵy áıelderdiń qataldaý bolatyny ótirik emes. Al olardyń ómirdegi basty mısıasy - otbasynyń jylýyn saqtap, balalaryn meıirimmen ósirý emes pe? Ulpan bılikke Eseneı aýyrǵasyn, Eseneı ólgesin, eriksiz aralasty. Al qazir áıelder memleket basqarýǵa óz erkimen saılaýǵa túsetin boldy. Búgingi bılik qatal da qatpar zańdardyń qursaýynda. Ondaǵy tártip pen ereje túz adamy ǵana tóze alatyn synaqtardan turady. Ótirik emes. Áıel basshylardyń syrtqy ımıji qansha kelisti bolǵanmen, ishki álemi sol synaqtardan tym sharshap júretini  de ótirik emes. El basqaryp júrgen áıelderdiń kóbi áıgili Margaret Techerdi úlgi tutady, oǵan elikteıdi. Alaıda onyń bolmysy qazaq áıeliniń jaratylysyna qarama-qarsy.   Bir tańǵalarlyǵy, búgingi qyzdardy Ulpan emes, sol hanymdar qyzyqtyrady. Bizdiń ulttyq qasiretimizdiń bir kórinisi osy bolmasyn. Ulpan bolý kóptiń qolynan kelmeıdi. Ulpan sonysymen bıik.

Jaras Djaılybaev    

---