InfoHub Logo

 Ǵumar Qarashev – 1875 jyly Batys Qazaqstannyń Kyrqudyqeldi mekeninde, qazirgi Jánibek aýdanynda dúnıege keldi. Ǵumar noǵaı-qazaq rýynan shyqqan. Jastaıynan ákesinen erte aıyrylyp, aýqatty týysqandarynyń qolynda tárbıelenedi. Ýfa qalasynda, Bashqurtstan Respýblıkasy Ortalyq memlekettik arhıvinde Ǵumar Qarashev jaıly naqty maǵlumattar, ózi jazyp qaldyrǵan hattamalar jeterlik. Sonyń birinde ol óziniń ustazdary jaıly bylaı dep jazady:

 "Ǵylym tahsıl etken medreseleri ıakı ımamdary, ustazdary – Ýralskıı oblast Slamıhın qarıesinde ahýn molla Ǵubaıdýlla Ǵalıkeev, Ýfa shaharynda molla Haırýlla Ǵusmanov, Qazanda molla Ǵabdolǵallam Salıhuǵly hazretlerinden".

 Muny qazirgi qazaqshaǵa ıkemdesek – "Ǵumardyń ilim alǵan medreseleri men ustazdary – Oral oblysy Slamıhın (qazirgi Jalpaqtal) aýylyndaǵy ahýn molda Ǵubaıdolla Ǵalikeev, Ýfa qalasynan molda Haırolla Ǵusmanov, Qazanda Ǵabdolǵallam haziret Salıhov" bolyp shyǵady.

 Ǵumar 1909 jyldary Orynbor din basqarmasynyń jergilikti jerdegi ókili – ahýn qyzmetinde jumys atqarǵan. Sonymen qatar aýyz ádebıeti nusqalaryn jınaqtap,  “Kóksilder”, “Shaıyr” atty qos hrestomatıa bastyryp shyǵarǵan. 1911-1913 jyldar aralyǵynda Oralda jaryq kórgen “Qazaqstan” gazetin shyǵarýǵa atsalysyp, “Gazet degen ne zat?”, “Gazet ne úshin kerek?” atty aǵartýshylyq maqalalarynan bastap, áleýmettik máselelerge arnalǵan maqalalaryn jazyp turdy.

 Ǵumar Qarashevtiń esimi atalǵanda esimizge birden "Qazaqstan" gazeti túseri sózsiz. Endeshe, "Qazaqstan" gazeti tóńireginde sóz órbitsek. "Halyqtyń qaı dárejede alǵa ketkendegi el arasyna taralǵan gazet, jýrnal hám kitaptardan bilinedi" degen Muhametjan Seralın atamyzdyń aıtqanyndaı, 20 ǵasyrda birshama gazet, jýrnaldar shyqqany barshamyzǵa málim. Solardyń ishindegi biri de biregeıi osy "Qazaqstan" gazeti. 1911 jyldyń naýryzynyń 16-shy juldyzynan bastap 1913 jyldyń shildesine deıin Oral men Ordada shyǵyp turǵan bolatyn. Osynshama qysqa merzim arasynda 18 sany jaryq kórip, kúlli qazaqtyń jarqyn bolashaǵynyń, jarqyn keleshegine qulash sermeýine septigin tıgizdi. Ol – qazaq  jerindegi eń alǵashqy demokratıalyq-aǵartýshylyq basylym. Bul gazetti shyǵarysýǵa kómek bergen sol ýaqyttaǵy eń aldyńǵy qatarly oqý oryndarynda oqyǵan demokratıalyq-ıntellıgensıa ókilderi edi. Qazaq halqynyń muń-muqtajyn, aǵartýshylyq máselelerin, álemde bolyp jatqan jańalyqtardy óz boıyna qamtyǵan baspasóz quraly.  "Qazaqstan" gazetinde maqalalar qazaq, orys, tatar tilinde jarıalanǵan. Gazet demokratıalyq baǵyt ustandy. Gazet basqarmasy Borsyda jaıǵasady, al basylymnyń resmı redaktor - shyǵarýshysy jańaqalalyq muǵalim Eleýsin Buırın, qazaqsha jaǵyn durystaýshy Ǵumar Qarashev bolady dep sheshildi.

 Joǵaryda atalǵandardy qorytyndylaı kele "Qazaqstan" gazeti óz zamanynyń tarlyǵyn, muń-muqtajyn, zaman zaryn jetkize bildi desek artyq aıtqanymyz emes dep bilemin. Tarıhshy Isataı Kenjalıev óziniń "Ǵumar Qarash" eńbeginde: "Gazet Ǵumar Qarashtyń usynysymen "Qazaqstan" dep ataldy",-dep jazady. Osydan-aq "Qazaqstan" gazeti men Ǵumar Qarashev esimi egiz uǵym dep nyq senimmen aıta alamyz. Oıymdy qazaq jýrnalısıkasynyń kórnekti qaıratkeri, belgili tulǵa H.Bekhojınniń sózimen qorytyndylasam, "Qazaqstan gazeti eldegi revolúsıalyq jańa órleýdiń yqpalymen ol progresshil, demokratıalyq baǵytta boldy".

---