InfoHub Logo

Sońǵy kezderi adam óziniń eńbek jáne turmys qajetine bulshyq et jumysyn az paıdalanady. Sondyqtan organızm tirshiliginde gıpodınamıa, ıaǵnı denege az kúsh salý jáne gıpokınezıa, ıaǵnı az qozǵalý jıi kezdesetin boldy.

Gıpodınamıa men gıpokınezıa adam organızmine birte-birte qaýipti jaǵdaı týdyrady. Sondyqtan onyń tıgizetin áserin árqaısymyzdyń bilgenimiz jón. Gıpodınamıa sozylmaly jáne jiti dep bólinedi. Sondaı-aq búkil organızmniń qozǵalys áreketiniń jappaı ishektelýin jalpy gıpodınamıa, al jeke bulshyq et qımylynyń shektelýin jergilikti gıpodınamıa dep ajyratady.

Sozylmaly gıpodınamıada eńbek pen turmysqa baılanysty kúndelikti qımyl-qozǵalys belsendiligi tómendeıdi. Bul kóbinese az qımyldaıtyn, otyryp jumys isteıtin kisilerde baıqalady. Olardyń organızminde músheler men júıelerdiń árekettik belsendiligi álsirep, retteýshi mehanızmder nasharlaıdy. Sondyqtan organızmniń ár túrli áserlerge shydamdylyǵy azaıady.

Qozǵalys belsendiligi kóp jyldar boıy shektelse, bulshyq et talshyqtarynyń atrofıasy týady. Et talshyqtary jińishkerip, glıkogen men energıa qory azaıady, maımen qatparlanady. Qozǵalys áreketiniń kúshi men tózimdiligi kemıdi, qımyl-úılesim tómendeıdi, etter tonýsy álsireıdi. Osynyń saldarynan tulǵanyń qalpy ózgerip, aýyrsyný sındromy paıda bolady.

Gıpodınamıa zat almasýdyń tómendeýine jol ashady. Energıa shyǵyny azaıyp, totyǵý reaksıasynyń qarqyny men fermentterdiń belsendiligi nasharlaıdy, gaz almasý ózgeriske ushyraıdy.

Adamdarda bul jaǵdaıda júrektiń soǵý kúshi álsirep, mınýttyq kólemi azaıady. Sondyqtan júrektiń óz kólemi kishireıip, mıokardta destrýksıalyq ózgerister baıqalaly. Qan tamyrlary júıesinde ózgerister bola bastaıdy. Arterıa tamyrlarynyń tonýsy álsirep, qan qysymy tómendeıdi. Kapıllárlarda qan irkilip qalady, sondyqtan olardyń qabyrǵasynyń sý jáne elektrolıttik ótkizgishtigi ózgeredi. Osynyń saldarynan deneniń kez kelgen jerinde sý irkilip, isikter paıda bolady. Bulshyq etter jıyrylmaǵandyqtan, lımfa aǵysy toqtap,  tinderge sý jınalady.

Júrektin oń jaq júrekshesiniń jumysy kemigendikten, qýysty kóktamyrlarda qysym artyp, baýyrǵa qan jınalyp qalady. Ol baýyrdaǵy zat almasýdy tejeıdi. Osydan kelip, qan qysymynyń joǵarylaýy ishektegi zattardyń sińirilýin, sól bólý qarqynyn tómendetedi, sóıtip as qorytý áreketi buzylady.

Gıpodınamıa kezinde antıdıýrezdik gormonnyń az túzilýinen polıýrıa, ıaǵnı neseptiń kóp shyǵýy baıqalady. Sonymen qatar búırek shýmaqtarynda qannyń aǵysy kúsheıip, aldosteron sóliniń bólinýine demeýshi renınniń túzilýine kedergi keledi degen boljam bar.

Organızm az qozǵalǵan jaǵdaıda zat almasýdyń barlyq túri ózgeredi. Adamnyń qursaq pen bel aımaqtarynda maı qyrtystary paıda bolady, deneniń salmaǵy artady. Bulshyq etter men baýyrdaǵy kómirsýlardyń qory azaıady, beloktar men tuzdar kóp ydyraıdy. Kalsıı almasýy buzylǵandyqtan súıek juqara bastaıdy. Deneniń jalpy temperatýrasy tómendeıdi.

Gıpodınamıa deneniń qozǵalysy men vegetatıvti áreketterdiń ózara baılanysyna nuqsan keltiredi. Vegetatıvti ózgeristerge kezikken júıkeniń ortalyq tonýsy holınergıalyq áserlenistiń álsireýi jáne sımpatıkalyq júıke yqpalynyń kúsheıýi sebepker bolady.

Jiti gıpodınamıa qozǵalys belsendiligin kúrt toqtatqan adamdarda baıqalady. Organızmde et-júıke apparatynyń jumysy jáne ony vegetatıvtik jabdyqtaý, ásirese afferenttik serpinister jáne endokrındik yqpal jedel ózgeredi. Óıtkeni bulshyq etterdiń áreketi jáne ishki aǵzalardyń qyzmeti tómendeıdi. Áýeli ortalyq júıke júıesi zardap shegedi. Tamyr tonýsy, zat almasýy, júıke ortalyqtarynyń ózara árekettesýi, uıqy jáne tábet buzylady, júrek arıtmıasy paıda bolady.

Klınıkada gıpodınamıany amalsyz jáne mindetteý dep bóledi. Bul kóbinese aýrýy uzaqqa sozylǵan naýqastarda bolady (mysaly: esten taný, bulshyq et álsizdigi, aýyr jaraqat, súıek jegisi jáne t.b.). Keıde ol klınıkada tynys alý, júıke, júrek-qan tamyr, tirek-qımyl aýrýlarynda ádeıi qoldanylady.

Jergilikti gıpodınamıa árbir bulshyq et toptarynyń qozǵalys belsendiligi tyıylǵanda, ıaǵnı dene múshelerin gıpstegende, júıke talshyqtary zaqymdanǵanda jáne t.b. paıda bolady. Mundaıda ettiń semýi, ıaǵnı atrofıasy bastalyp, zat almasý ózgeriske ushyraıdy, onyń qozǵyshtyq qasıeti, gýmoraldyq zatqa sezimtaldyǵy kúsheıedi.

Gıpokınezıa shektelgen qozǵalys áreketine baılanysty bolady. Onyń mólsheri oryndaıtyn jumys erekshelikterine sáıkes keledi. Eńbek jáne turmys jaǵdaıynda týyndaıtyn az qımyl adamǵa ómir boıy áser etedi, onyń densaýlyǵyn buzady. Ony gıpertonıany týdyrýǵa jáne basqa da patologıalyq ózgeristerdi týdyrýǵa sebepker dep sanaıdy. Qozǵalys áreketiniń jetispeýi organızmniń zorlaný, qabiletin álsiretedi, onyń jumyskerligin azaıtady. Gıpokınezıa organızmniń sezgishtigin tómendetip, emosıalyq, áserlerdiń densaýlyqqa yqpalyn kúsheıtedi. Gıpokınezıanyń organızmge jaǵymsyz áserlerin anyqtaý, ony joıý úshin ergonomıkalyq sharalar qoldanylady. Onyń jaǵymsyz saldaryn joıý úshin únemi sportpen jáne dene shynyqtyrý jattyǵýlarymen aınalysý qajet. Áleýmettik zertteýlerdiń málimetteri boıynsha, gıpodınamıaǵa kedergi jasaıtyn negizinen psıhologıalyq túrtkiler. Adamnyń mashyqtanǵan dárejesin kóptegen árekettik synamalar arqyly anyqtaıdy. Qandaǵy gemoglobınderi mólsheri, ókpeniń tirshilik syıymdylyǵy jáne onyń eń joǵary jetilýi, tynysty toqtata turý merzimi  sıaqty synamalar mańyzdy kórsetkishter bolyp tabylady. Olar organızmniń tynys, qan júıeleriniń árekettik múmkindigini kórsetedi.

Sonymen birge júrek-qan tamyr júıesi jumysynyń kórsetkishteri erekshe mańyzdy. Mysaly, mashyqtanýy joǵary adamda tamyrdyń soǵýy qalypty jaǵdaıdaǵydan tómen bolady, ıaǵnı mınýtyna 40-50 ret. Júreginiń yrǵaǵy, EKG órkeshteriniń sıpaty, ottegini paıdalaný kólemi jáne t.b. málimetterdi, bilýdiń de mańyzy zor. Qarqyndy dene qımyly oǵan sáıkes tamaqtanýdy qajet etedi. Joǵary qýattyq shyǵyndar qosymsha kómirsýlarmen, beloktarmen tolyqtyrylýy tıis. Sonymen qatar, tamaqtyń quramynda tıisti vıtamınder men mıkroelementter bolýy kerek.
Jumysqa qabiletti jaqsartý jáne qajýdy boldyrmaý úshin dene qalpyn durys saqtaýǵa, aspaptardy durys ustaýǵa jumsalatyn kúshterdi  azaıtqan jón. Bul bulshyq etterdiń statıkalyq jumysyn azaıtyp, olardyń dınamıkalyq qyzmetiniń ýaqytyn uzartý degen sóz. Demek, adamnyń jumys isteýine kedergi jasalmaýy úshin eńbek áreketine tıisti barlyq gıgıenalyq erejeler talaptaryn oryndaý qajet.

J. Nildibaeva, medısına ǵylymdarynyń kandıdaty, dosenti

---