II - 10ÝD qozǵaltqyqyshynyń ot alý júıesi
Sabaqtyń maqsaty:
1. Bilimdilik: Ot alý júıesiniń negizgi qyzmeti, qurylysy, jumysy jóninde túsinik berý.
2. Damytýshylyq: Oqýshylardyń oı - órisin keńeıtý, bilimin praktıkada ushtaı bilý, daǵdysyn qalyptastyrý.
3. Tárbıelik: Oqýshylardy óz betimen jumys isteýge, uıymshyldyqqa, bolashaqta bilikti, sanaly maman ıesi bolýǵa, uqyptylyqqa, óz oılaryn jetkize bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Dástúrli emes
Oqytý ádisi: Jańa sabaqty meńgertý
Sabaqtyń tıpi: Bilim men daǵdyny este saqtaý
Sabaqtyń kórnekiligi:
Plakat, tirek konspekt, ot alý júıesiniń bólikteri.
Pánaralyq baılanys:
1. Avtomobıl «Batareıamen ot aldyrý»
2. Elektrotehnıka
Uıymdastyrý kezeńi:
1. Synyptyń, taqtanyń ázirligin qadaǵalaý, oqýshylardyń sabaqqa qatysýyn tekserý.
2. oqýshylardyń zeıinin sabaqqa aýdarý
3. sabaqtyń maqsatyn aıtý
İİ - ótken sabaqty qaıtalaý
1. «Oı qozǵaý» ádisi arqyly «men generator týraly neni bilemin?»
2. Elektr togynyń kózderi degenimiz ne?
Tok kózi dep - energıa túrleriniń biri elektr energıasyn aınaldyratyn prıborlardy aıtady. Traktorda mehanıkalyq energıany elektr energıasyna aınaldyratyn generator jáne hımıalyq energıany elektr energıasyna aınaldyratyn akýmýlátor batareıasy tok kózderi bolyp sanalady.
4. Tutynýshylar dep neni aıtady?
Generator 2 negizgi bólikten turady
Jyljymaıtyn stator jáne aınalatyn rotordan.
Generator stator, qaqpaqtar, rator, túzetkish ornatylǵan. Stator elektr tehnıkalyq bolattan jasalǵan plasınkalardan qurastyrylǵan. Onyń toǵyz polúsi bar, stator oramynyń katýshkasy kıgizilgen.
Rotordyń plasınkalary elektr tehnıkalyq bolattan daıyndalǵan, eki sharıkti podshıpnıkte aınalatyn bilikke qatań ornatylǵan.
5. Generatordyń qyzmeti ne?
Traktor dvıgateli jumys istep turǵan kezde onyń elektrlik jabdyqtaryn qajetti qýatpen qamtamasyz etetin - generator. Ol negizgi dvıgatelden alynatyn mehanıkalyq elektr energıasymen aınaldyratyn mashına.
6. Traktorlarda generator markalarynyń qandaı túri qoldanylady?
K - 701 generator G275A 12, 5V
T - 150 G 3055 12V
MTZ - 80 G - 304D1 12V
DT - 75M G - 403 12V
7. Generatorda kezdesetin aqaýlar
Generator jumysynyń nasharlaýy nemese múlde toqtap qalýy tómendegi aqaýlar kezdesetin jaǵdaıda oryn alady. Stator oramynyń nemese qozdyrý oramynyń symy úzilgende nemese qysqa tuıyqtalǵanda, generator podshıpnıkteriniń jelinýi. Generator aqaýy ampermetr nemese sıgnal shamynyń kórsetkishteri arqyly anyqtalyp otyrady. Generator oramdarynyń symy úzilgende nemese qysqasha tuıyqtalǵanda olar jóndeýge beriledi.
İİİ. Jańa sabaq
Oqýshylarǵa plakat, ot alý júıesiniń bólikteri boıynsha jańa sabaqty túsindiremin.
1. Magnetonyń mańyzy men atqaratyn qyzmeti
Elektr ushqynymen tutandyratyn júıeniń 2 túri bolady: biri – batareıalyq tutandyrý júıesi, ekinshisi – magnetolyq tutandyrý júıesi.
Olardyń biri – birinen aıtarlyqtaı aıyrmashylyǵy bar.
Batareıalyq tutandyrý júıesiniń energıa kózi batareıa nemese generator bolsa magnetolyq júıede – magneto bolady. Traktorlar negizinen magnetolyq
Tutandyrý júıesi qoldanylady. Tómengi kerneýli tokty óndirý jáne ony joǵary kerneý toǵyna aınaldyrý iske qosqysh dvıgateldiń manneto dep atalatyn prıborynda júredi.
2. Magnetonyń qurylysy
Toptastyrý ádisi boıynsha magnetonyń qurylysyn túsindiremin
Magnıt ótkizgishtigi joǵary temirden quralǵan ózekshe taǵa tárizdi jasalady da, onyń ishinde turaqty magnıti bar rotor aınalyp turady.
Sol rotormen bir bilikte bir judyryqsha bekitilgen. Judyryqsha úzgish qondyrǵynyń jyljymaly kontaktisimen janasyp turady. Ózeksheniń syrtyna eki túrli oram kıgiziledi: birinshisi tómengi kerneýli oram, ekinshisi joǵarǵy kerneýli oram.
Birinshi oramnyń bir ushy ózekshe arqyly magneto massasymen, al ekinshi ushy úzgish qondyrǵynyń jyljymaly kontaktisi arqyly jalǵasady, kontakti jabyq kezinde ózinen tok ótkize alady. Ekinshi oramnyń bir ushy birinshi oram arqyly magneto massasymen, al ekinshi ushy tutandyrǵyshtyń ortalyq elektrodymen jalǵasqan.
Ekinshi oramnan tok júrse, tutandyrǵysh elektrodtarynyń aralyǵynda aýa keńestikten ótedi de, elektr ushqynyń týdyrady.
Magneto sqemasy:
3. Magnetonyń jumys prınsıpi
Plakat jáne maket arqyly jumys prınsıpin túsindirý.
Otaldyrǵysh dvıgateldi iske qosý úshin elektr starterimen onyń ıindi biligin aınaldyrady. Onymen mýfta arqyly jalǵasqan magneto biligi de aınalady, ıaǵnı rotor aınalady. Rotordaǵy magnıttiń aınalasy ózekshede shamasy da, baǵyty da aınalmaly magnıt órisine týdyrady. Bul magnıt órisi ózeksheniń syrtyn – da kesip ótedi de, olardyń boıynda aınalmaly ındýksıalyq tok týǵyzady.
Biraq bul tok tutandyrǵyshtan ushqyn týdyrýǵa qýaty jetpeıdi.
Sondyqtan onyń kerneýin joǵarlatý kerek.
Ol úshin birinshi oramdaǵy tok eń úlken bolǵan kezinde judyryqshanyń kómegimen úzgishtiń jyljymaly kontaktisi ajyratylady, birinshi oramdaǵy toktyń tez joǵalýy ózekshede kúshti magnıt aǵymyn týdyrady. Endi sol magnıt aǵymy ekinshi ótkizgishter boıynsha joǵary kerneýli tok týdyrady.
Osy joǵary kerneýli tok tizbekten ótedi.
Magneto massasy – birinshi oram, ekinshi oram – tutandyrǵysh – massa.
Tutandyrǵyshtan tok ótkendikten elektr ushqyny týady da, sılındr ishindegi janar maı qospasyn tutandyrady.
Magnetoǵa joǵarǵy qondyrǵylardan basqa kondensator, saqtandyrǵysh ajyratqysh ornatylady. Dvıgateldi otaldyryp alǵannan keıin qosalqy dvıgateldi sóndirý úshin ajyratqysh arqyly ekinshi oramdaǵy tokty tutandyrǵyshqa jibermeı, massamen tuıyqtaıdy.
3. Magnetonyń negizgi aqaýlary
Magnetony teksergen kezde aldymen ushqysh sapasyna nazar aýdarylady, onyń qýaty joǵary kerneý togyna baılanysty. Eger magnetoda joǵarǵy kerneý toǵy bolmasa, tómengi kerneý toǵy tizbegin tekserý qajet.
Transformator oramdarynyń jaramdylyǵyn olımetrmen baqylaıdy.
Aqaýsyz magneto úzgish kontaktileri tyǵyz turýy, taza bolýy jáne tolyq ajyratqanda qalypty sańylaýy bolýǵa tıis.
IV. Jańa sabaqty bekitý
A) Magnetonyń sýretiniń artynda suraqtary bar kartochkalar taratylady.
1. Magnetonyń atqaratyn qyzmeti
Magneto tómengi kerneýli tok óndirip, al sodan keıin ony joǵarǵy kerneýli toqqa aınaldyryp jáne bul tokty dvıgateldiń kerekti momentinde otaldyrý svechalaryna jiberip turady.
2. Magnetonyń negizgi qurylysy
Magnetonyń negizgi bólikteri: magneto korpýsy, ózektemir, tirek, rotor, judyryqsha, joǵary kerneý symdary, otaldyrý svechasy, ekinshi oram, alǵashqy oram, kondensator, otaldyrý ajyratqysh.
3. Kontaktiler jáne onyń arasyndaǵy sańylaýlar
Kontaktilerdiń 2 túri bolady. Jyljymaly kontakt «massamen» qosylǵan jáne rychagqa tekstolıtti taıanyshqa bekitilgen. Qozǵalmaıtyn kontakt plasınkaǵa bekitilgen, alǵashqy oramǵa qosylǵan jáne «massadan» Oqshaýlanǵan. Kontaktylary aralyǵyndaǵy úzgishtiń qalypty sańylaýy 0, 25 – 0, 350 mm bolýǵa tıis.
4. Elektr ushqynymen tutanýǵa júıesiniń neshe túri bolady?
Elektr ushqynymen tutaný júıesiniń 2 túri bolady. Avtomobılde batareıamen ot aldyrý júıesi. Traktorlarda magnetodan ot alý júıesi.
B) Tirek sqema boıynsha dápterge konspektin jazý.
V) Venı dıagramsy boıynsha sabaqty qorytyndylaý.
V. Oqýshylardy baǵalaý.
VI. Úıge tapsyrma.
1. Bilimdilik: Ot alý júıesiniń negizgi qyzmeti, qurylysy, jumysy jóninde túsinik berý.
2. Damytýshylyq: Oqýshylardyń oı - órisin keńeıtý, bilimin praktıkada ushtaı bilý, daǵdysyn qalyptastyrý.
3. Tárbıelik: Oqýshylardy óz betimen jumys isteýge, uıymshyldyqqa, bolashaqta bilikti, sanaly maman ıesi bolýǵa, uqyptylyqqa, óz oılaryn jetkize bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Dástúrli emes
Oqytý ádisi: Jańa sabaqty meńgertý
Sabaqtyń tıpi: Bilim men daǵdyny este saqtaý
Sabaqtyń kórnekiligi:
Plakat, tirek konspekt, ot alý júıesiniń bólikteri.
Pánaralyq baılanys:
1. Avtomobıl «Batareıamen ot aldyrý»
2. Elektrotehnıka
Uıymdastyrý kezeńi:
1. Synyptyń, taqtanyń ázirligin qadaǵalaý, oqýshylardyń sabaqqa qatysýyn tekserý.
2. oqýshylardyń zeıinin sabaqqa aýdarý
3. sabaqtyń maqsatyn aıtý
İİ - ótken sabaqty qaıtalaý
1. «Oı qozǵaý» ádisi arqyly «men generator týraly neni bilemin?»
2. Elektr togynyń kózderi degenimiz ne?
Tok kózi dep - energıa túrleriniń biri elektr energıasyn aınaldyratyn prıborlardy aıtady. Traktorda mehanıkalyq energıany elektr energıasyna aınaldyratyn generator jáne hımıalyq energıany elektr energıasyna aınaldyratyn akýmýlátor batareıasy tok kózderi bolyp sanalady.
4. Tutynýshylar dep neni aıtady?
Generator 2 negizgi bólikten turady
Jyljymaıtyn stator jáne aınalatyn rotordan.
Generator stator, qaqpaqtar, rator, túzetkish ornatylǵan. Stator elektr tehnıkalyq bolattan jasalǵan plasınkalardan qurastyrylǵan. Onyń toǵyz polúsi bar, stator oramynyń katýshkasy kıgizilgen.
Rotordyń plasınkalary elektr tehnıkalyq bolattan daıyndalǵan, eki sharıkti podshıpnıkte aınalatyn bilikke qatań ornatylǵan.
5. Generatordyń qyzmeti ne?
Traktor dvıgateli jumys istep turǵan kezde onyń elektrlik jabdyqtaryn qajetti qýatpen qamtamasyz etetin - generator. Ol negizgi dvıgatelden alynatyn mehanıkalyq elektr energıasymen aınaldyratyn mashına.
6. Traktorlarda generator markalarynyń qandaı túri qoldanylady?
K - 701 generator G275A 12, 5V
T - 150 G 3055 12V
MTZ - 80 G - 304D1 12V
DT - 75M G - 403 12V
7. Generatorda kezdesetin aqaýlar
Generator jumysynyń nasharlaýy nemese múlde toqtap qalýy tómendegi aqaýlar kezdesetin jaǵdaıda oryn alady. Stator oramynyń nemese qozdyrý oramynyń symy úzilgende nemese qysqa tuıyqtalǵanda, generator podshıpnıkteriniń jelinýi. Generator aqaýy ampermetr nemese sıgnal shamynyń kórsetkishteri arqyly anyqtalyp otyrady. Generator oramdarynyń symy úzilgende nemese qysqasha tuıyqtalǵanda olar jóndeýge beriledi.
İİİ. Jańa sabaq
Oqýshylarǵa plakat, ot alý júıesiniń bólikteri boıynsha jańa sabaqty túsindiremin.
1. Magnetonyń mańyzy men atqaratyn qyzmeti
Elektr ushqynymen tutandyratyn júıeniń 2 túri bolady: biri – batareıalyq tutandyrý júıesi, ekinshisi – magnetolyq tutandyrý júıesi.
Olardyń biri – birinen aıtarlyqtaı aıyrmashylyǵy bar.
Batareıalyq tutandyrý júıesiniń energıa kózi batareıa nemese generator bolsa magnetolyq júıede – magneto bolady. Traktorlar negizinen magnetolyq
Tutandyrý júıesi qoldanylady. Tómengi kerneýli tokty óndirý jáne ony joǵary kerneý toǵyna aınaldyrý iske qosqysh dvıgateldiń manneto dep atalatyn prıborynda júredi.
2. Magnetonyń qurylysy
Toptastyrý ádisi boıynsha magnetonyń qurylysyn túsindiremin
Magnıt ótkizgishtigi joǵary temirden quralǵan ózekshe taǵa tárizdi jasalady da, onyń ishinde turaqty magnıti bar rotor aınalyp turady.
Sol rotormen bir bilikte bir judyryqsha bekitilgen. Judyryqsha úzgish qondyrǵynyń jyljymaly kontaktisimen janasyp turady. Ózeksheniń syrtyna eki túrli oram kıgiziledi: birinshisi tómengi kerneýli oram, ekinshisi joǵarǵy kerneýli oram.
Birinshi oramnyń bir ushy ózekshe arqyly magneto massasymen, al ekinshi ushy úzgish qondyrǵynyń jyljymaly kontaktisi arqyly jalǵasady, kontakti jabyq kezinde ózinen tok ótkize alady. Ekinshi oramnyń bir ushy birinshi oram arqyly magneto massasymen, al ekinshi ushy tutandyrǵyshtyń ortalyq elektrodymen jalǵasqan.
Ekinshi oramnan tok júrse, tutandyrǵysh elektrodtarynyń aralyǵynda aýa keńestikten ótedi de, elektr ushqynyń týdyrady.
Magneto sqemasy:
3. Magnetonyń jumys prınsıpi
Plakat jáne maket arqyly jumys prınsıpin túsindirý.
Otaldyrǵysh dvıgateldi iske qosý úshin elektr starterimen onyń ıindi biligin aınaldyrady. Onymen mýfta arqyly jalǵasqan magneto biligi de aınalady, ıaǵnı rotor aınalady. Rotordaǵy magnıttiń aınalasy ózekshede shamasy da, baǵyty da aınalmaly magnıt órisine týdyrady. Bul magnıt órisi ózeksheniń syrtyn – da kesip ótedi de, olardyń boıynda aınalmaly ındýksıalyq tok týǵyzady.
Biraq bul tok tutandyrǵyshtan ushqyn týdyrýǵa qýaty jetpeıdi.
Sondyqtan onyń kerneýin joǵarlatý kerek.
Ol úshin birinshi oramdaǵy tok eń úlken bolǵan kezinde judyryqshanyń kómegimen úzgishtiń jyljymaly kontaktisi ajyratylady, birinshi oramdaǵy toktyń tez joǵalýy ózekshede kúshti magnıt aǵymyn týdyrady. Endi sol magnıt aǵymy ekinshi ótkizgishter boıynsha joǵary kerneýli tok týdyrady.
Osy joǵary kerneýli tok tizbekten ótedi.
Magneto massasy – birinshi oram, ekinshi oram – tutandyrǵysh – massa.
Tutandyrǵyshtan tok ótkendikten elektr ushqyny týady da, sılındr ishindegi janar maı qospasyn tutandyrady.
Magnetoǵa joǵarǵy qondyrǵylardan basqa kondensator, saqtandyrǵysh ajyratqysh ornatylady. Dvıgateldi otaldyryp alǵannan keıin qosalqy dvıgateldi sóndirý úshin ajyratqysh arqyly ekinshi oramdaǵy tokty tutandyrǵyshqa jibermeı, massamen tuıyqtaıdy.
3. Magnetonyń negizgi aqaýlary
Magnetony teksergen kezde aldymen ushqysh sapasyna nazar aýdarylady, onyń qýaty joǵary kerneý togyna baılanysty. Eger magnetoda joǵarǵy kerneý toǵy bolmasa, tómengi kerneý toǵy tizbegin tekserý qajet.
Transformator oramdarynyń jaramdylyǵyn olımetrmen baqylaıdy.
Aqaýsyz magneto úzgish kontaktileri tyǵyz turýy, taza bolýy jáne tolyq ajyratqanda qalypty sańylaýy bolýǵa tıis.
IV. Jańa sabaqty bekitý
A) Magnetonyń sýretiniń artynda suraqtary bar kartochkalar taratylady.
1. Magnetonyń atqaratyn qyzmeti
Magneto tómengi kerneýli tok óndirip, al sodan keıin ony joǵarǵy kerneýli toqqa aınaldyryp jáne bul tokty dvıgateldiń kerekti momentinde otaldyrý svechalaryna jiberip turady.
2. Magnetonyń negizgi qurylysy
Magnetonyń negizgi bólikteri: magneto korpýsy, ózektemir, tirek, rotor, judyryqsha, joǵary kerneý symdary, otaldyrý svechasy, ekinshi oram, alǵashqy oram, kondensator, otaldyrý ajyratqysh.
3. Kontaktiler jáne onyń arasyndaǵy sańylaýlar
Kontaktilerdiń 2 túri bolady. Jyljymaly kontakt «massamen» qosylǵan jáne rychagqa tekstolıtti taıanyshqa bekitilgen. Qozǵalmaıtyn kontakt plasınkaǵa bekitilgen, alǵashqy oramǵa qosylǵan jáne «massadan» Oqshaýlanǵan. Kontaktylary aralyǵyndaǵy úzgishtiń qalypty sańylaýy 0, 25 – 0, 350 mm bolýǵa tıis.
4. Elektr ushqynymen tutanýǵa júıesiniń neshe túri bolady?
Elektr ushqynymen tutaný júıesiniń 2 túri bolady. Avtomobılde batareıamen ot aldyrý júıesi. Traktorlarda magnetodan ot alý júıesi.
B) Tirek sqema boıynsha dápterge konspektin jazý.
V) Venı dıagramsy boıynsha sabaqty qorytyndylaý.
V. Oqýshylardy baǵalaý.
VI. Úıge tapsyrma.
You Might Also Like
