InfoHub Logo

Aqtaspaıdyń aty atalǵan jerde bul aýyldyń erkek kindik balasyna deıin bir sóılemeı qalmaıdy. Tipti qatyn-qalashy da: «E, álgi bizdiń jıen be?» — dep nemese: «Óı, sol jyndyny qoıshy», — dep otyrǵany. Andap qarasań, olardiki de durys... áıel shirkin «kimniń tútinin tútetse, sonyń sózin sóıleıdi ǵoı». Onyń ústine, naǵashyly-jıendilerdiń ala qaljyń aıtysynda «jalǵyz úıli jıennen» jeńilip qalmaıtyn Qoısal tuqymynyń bolashaq myqtylaryn tárbıelep shyǵaratyn da solar. Sondyqtan balalarynyń sanasyna sóz saıysynda aıtylatyn ýájdiń bárin osy bastan quıa berý de — solardyń mindeti.

Aıtpaqshy, Aqtaspaıdyń kim ekenin aıtpas buryn, áýeli kópshilikke toqtala ketelik. Túbekte otyrǵan bul aýyl — bir shal-dan taraǵan... túgelimen Qoısal! Aqtaspaı — kirme. «Sen kirmesiń» dep kózge shuqyp jatqan eshkim joq, árıne. Biraq «kirmemin» degendi Aqtaspaıdyń ózi qolaı kóredi. Ári jalǵyz úı. Ákesi de jalǵyz jigit bolǵan. Qoısaldan qyz alyp, qaıyn-jurtynda turyp qalypty. Marqum eńbekqor, náti jýas kisi edi; sondyqtan ba, álde qańqý sózge qumarlyǵy joqtyqtan ba, áıteýir, qalyń Qoısalǵa qalaı da syıypty ǵoı. Aqtaspaı da jalǵyz boldy. Ári (sory ma, baǵy ma?!) bul aýylǵa jıen bolyp shyqty. Biraq ákesi sekildi kónbis bola almady. Quıttaıynan Qoısaldarmen jaǵalasyp ósti. Jaǵalasaıyn dep jaǵalasqan joq-aý, anaýsy da, mynaýsy da túrtpekteı bergen soń, oryndy-orynsyz qajaı bergen soń, tili shyqty. Sonymen, búkil bir aýyl bir ózine aqysyz-pulsyz «bapkerlik» etkesin Aqtaspaı osal bolsyn ba... kúnderdiń kúninde qısyq-qyńyrlyqtan da, jón-jobadan da jeńilmeıtin, kádýilgi sha-shasyna shań juqtyrmas naǵyz sýyrylmanyń ózi boldy da shyqty.

Ádilin aıtý kerek, onyń da jeńilgen jerleri (jeńiletin sebepteri) bolǵan shyǵar-aý, biraq kóp Qoısaldyń qaısysynyń qaı jerde, qashan jeńgeni kimniń esinde qalyp jatyr... Al, Aqtaspaı jeńse, jurtqa so boıda jarıa bop ketetin. Aqańnyń sonysymen aty shyqty, dálirek aıtqanda, Aqtaspaıdyń «Aqtaspaı» atyn shyǵarǵan — sol Qoısaldardyń ózderi boldy. Sodan beri búkil aýyl bir jaq, Aqtaspaı bir jaq. Áli kúnge aıtysyp, tartysyp, jeńise almaı kele jatyr.

Rasynda, «jeńise almaı kele jatyr» degen — jaı sóz. Kópshiliktiń aty — kópshilik qoı, «kóp qorqytady, tereń batyra-dy». Biraq kóp bolǵannyń paıdasymen birge, ekinshi — zıandy jaǵy da bar. Zıandy bolatyny — kópshilikte ne joq: jaqsy da bar, jaman da bar. Eldiń sol jaqsysy men sóz biletini aıtysyp kep qalǵanda Aqtaspaıdy taqyrǵa otyrǵyzyp ketse, sóz bilmeıtin mılaýy men kisiligi tómeni de: «Osyny búkil aýyl bolyp qajap-qaǵytyp jatady ǵoı», — dep, jatqan jylannyń quıryǵyn ózderi basyp, Aqtaspaıǵa jónsiz tıisedi. Árıne, mundaıda «júıeli sóz — júıesin tabady, júıesiz sóz — ıesin tabady», nátıjesinde aqymaqtyq sózi men áńgúdik minezine laıyqtap, ómiri súıeginen ketpesteı qylyp Aqtaspaı bergen kekesin atty arqalap, bir Qoısal ertesine shyǵa keledi. «Tabaldyryqtan bıik taý joq, jaman aǵaıynnan asqan jaý joq» degen, sonshama kúshpen Aqtaspaıǵa salǵan bir upaı sóıtip op-ońaı zaıaǵa ketedi de, qalyń Qoısal men jalǵyz úı «kirmeniń» esebi qaıta teńesedi.

Ol — ol ma, jekelegen bireýlerdiń jibergen kemshiligin bylaı qoıǵanda, kópshiliktiń de ózine tán, jurttyń bárine ortaq qatesi bolady. Sonyń eń bastysy — óziniń kóptigine senip ketkendik. «Ittiń ıesi bolsa, bóriniń táńirisi bar-aý», jalǵyz úıli «kirme» de, utyry kelgen jerde, bir kúni bárimizdi qosaqtap bir-aq uryp keter-aý degendi qalyń Qoısal áste oılaǵan emes. Jurt jıylǵan jerde jalǵyz Aqtaspaıdy jan-jaqtan jabyla múıizdeıdi, jaby-la qajaıdy. Jeńilip bara jatqan keıbir keraýyzdary ákesiniń aý-zynan jiberedi. Oǵan quqylary bar. Aqtaspaı ashýlana almaıdy. Ashýlanýǵa qaqysy joq. Óıtkeni, munyń ákesi bulardyń apalaryn alǵan. Jezdesi! Al jezdesiniń aýzyn qansha boqtasa da, baldyzǵa ruqsat etilgen.

Áı, neǵylasyń! Tap osy jerge kelgende Aqtaspaı talaı kúıdi-aý. Qoısaldyń bala-shaǵasyna deıin «ákeden» jibergende saı-súıegi syrqyraıtyn. Bu da jiberer edi, «jıen naǵashysyn boqtaýǵa bolmaıdy» degen bar. Naǵashyly-jıendi kisi aıtyssa — jıen jeńilýi kerek. «Kúsh atasyn tanymas» — bul jerge júrmeıdi. Ne kerek, barlyq ústemdik solarda. Tipti buǵan da qaramas edi, kyzdy-qyzdymen boqtap jiberse, jeligip alǵan jigitter jabylyp, «seniń bizdi pálen qylatyn jeriń qaısy ózi, myqty bolsa kórelik» dep shalbaryn sheship alýdan taıynbaıtynynan qorqady. Áı, neǵylasyń endi?! Ne qylarsyń?!

Ózi sóıtip kúıinip júrgende, pishen qoryp, ortalyqtan birer shaqyrym jerdegi bazda jalǵyz úı otyrǵan Aqtaspaıdyń balasy bir kúni úıge jylap kelsin.

— Ne boldy, qaraǵym? — dedi Aqtaspaı asty-ústine túsip.

— Aıtsańshy endi, ne boldy?! — dep sheshesi de báıek.

Aqyry, anyqtap bilgende uqqany — ortalyqqa barǵan eken, kishkentaı «naǵashylary» sabap jiberipti.

— Oı, táıiri, sol ma?! Iá, nege urdy? — dedi mán-jaıdy uqqandaı bolǵan Aqtaspaı kúlip. — Shataqtaryń neden bastaldy?

— Boqtady!

— Qalaı boqtady? Ne dep boqtady?

— Ákeńniń aýzyn... — dedi.

— Jaıdan-jaı boqtamaǵan shyǵar, áýeli ne dep tıisti?

— Máliktiń úıine baryp em, kókesi: — Qalaı, bala, jyndy ákeń aman ba? — dedi.

— Sosyn?

— Aman! Nege Siz kókemdi «jyndy» deısiz?! Jyndy emes, sap-saý júr, — degem.

— Oıbaı-aý, bala, sen áli bilmeıdi ekensiń ǵoı. Bizde jyndy emes jıen joq qoı. Áı, Málik, Halyq, Salyq, mynaǵan túsindirińdershi! — dedi. Sosyn Málikter jabylyp: «Áı, sen jyndy Aqtaspaıdyń balasysyń ba, joq pa? Bizge jıensiń be, joq pa?» — dep mazaqtady.

— Kókem sender aıtqandaı jyndy emes... — dep edim.

— Omaı, jyndy ákeńniń... mynaý «kókem jyndy emes» deıdi-aı! — dep kelekeledi.

— Sosyn?

— Sosyn tóbelesip qalyp ek, bári jabylyp urdy-e-e...

— Qap, qý jalǵyz-aı!

Tóbeleskende munyń da jalǵyzdyǵy esine tústi me álde álgindegi yzasy tarqamaǵan ba, balasy taǵy eńirep qoıa berdi.

«Qap, bálem, tura turyńdar! Qalyń Qoısal, senderdi de bir qatyrarmyn», — dep Aqtaspaı ishteı kijindi.

* * *

Shildeniń mı qaınatar ystyǵy endi-endi qaıtyp, kúnuzaq terezelerin tumshalap alyp uıqy soǵatyn ortalyqtaǵy jurt syrtqa shyǵa bastaǵan kezde, Aqtaspaı balasyn daýystap shaqyryp aldy. Sapary súńgideı qıaq murtynyń shalǵysyn kóńildene shı-ratyp otyryp:

— Qulynym-aı, sen ortalyqqa baryp, sondaǵy úılerdiń bas-basyna kir de: «Keshke jınalys bolady eken. Basqarma saǵat segizge qulypqa jınalsyn dep jiberdi de! Jaraı ma?!» — dedi.

— Jaraıdy, kóke! — dep balasy úkideı usha jónelgen.

— Áı, tura tur! — dep toqtatyp aldy. — Aıt ta qaıt! Kidirme, bildiń be?

— Uqtym, kóke.

Ádettegisinshe mal qaıyratyn jýan tory atty emes, kókparǵa salatyn kúreńdi erttep jatqanda, tańyrqaǵan áıeli:

— Muny neǵylaıyn dep erttep jatyrsyń? Neǵylǵan jınalys eken ol? — dep edi.

— Qyrǵyn jınalys, qatyn! — dedi Aqtaspaı kúlip. — Sen de baratyn-aq jer edi, biraq shataq shyǵyp ketse, qolǵa túsip qalasyń ba dep qorqyp turmyn.

— Qoıshy, qursyn! Neniń shataǵy? — dedi áıeli shoshyp ketip. — Sen-aq saý basyńa saqına tileıdi de júredi ekensiń.

Aqtaspaıdyń qaıyrǵan jaýaby:

— Dymyń ishińde bolsyn, qatyn!

* * *

Pishendi tóńirektegen maldy qyrǵa qaraı qaıyrmalap tastap, kóleńke basy uzardy-aý degen kezde kolhozdyń ortalyǵyna kel-se, klýb mańyna biraz adam jınalyp qalǵan eken. Bıik shatyrly úıdiń mol kóleńkesinde, qońyr salqyn jelge keýdelerin tósep, jas-kárisi aralas, raqattana áńgime soǵyp otyrǵan Qoısaldardy kórgende: «Iá, sát!» — dep qoıdy Aqtaspaı ishteı.

Kóziniń qıyǵymen baıqaǵany — jurt úzdik-sozdyq kelip ja-tyr. Áli jınala tússin dep, kósheniń qarsy betindegi qaǵaberiske salynǵan úıge at basyn burdy. Bul — Qoısal emes, osy aýylǵa basqa jaqtan byltyr kóship kelgen oqytýshy jigittiń úıi-tuǵyn. Kelinshegi úshinshi klasta balasyn oqytqan soń tanysyp qalǵan.

— Assalaýmaǵaleıkúm! — dep shańyraqqa sálem berip kirip kelse, shaı iship jatyr eken.

— Tórletińiz, aǵa! Joǵarylańyz! — dep ekeýi birdeı ushyp turyp, jik-japar boldy.

Aqtaspaı tórledi. Qysqa qaıyrym amandyqtan soń, oqytýshy bala:

— Jınalys bar deı me, nemene, aǵa?! — dep edi.

— Aıtpa! — dedi Aqtaspaı jumbaqtaı kúlip. — Jınalys bolǵanda da, bul — naǵyz qyzyq jınalys bolǵaly tur, bala.

— Qandaı másele qaraıdy eken?

— Surama dedim ǵoı! Kórgiń kelse, qazir júr menimen birge.

— Baraıyn, baraıyn...

Shaıdy kóp sozbaı, ekeýi dalaǵa shyqqan.

— Sen bara ber, aınalaıyn! — dedi Aqań atyna qaraı burylyp.

— Men de qazir jetem.

Klýb mańynda kisi qarasy ábden molaıypty. Jalpy jınalys degen soń jurttyń taıly-taıaǵy qalmaı jetse kerek. Biraq olar kútkendeı jınalys mezgilinde bastala qoımaǵan soń, keıbireýi tyqyrshı bastaǵan da sıaqty. Álsin-álsin saǵattaryna qarap, kúńkildeı bastaǵandary da bar.

— Ýaqyttyń ózi ótip barady ǵoı.

— Aý, bu bastyqtar qaıda júr?!

— Eń bolmasa, klýbty aldyn ala ashyp qoımaı ma eken. Kirip otyra beretin...

— Biz asyqqanmen, bastyqtar asyǵýshy ma edi?! — desedi keý-keýlesip.

Kúreń atty sıpaı qamshylap, osy kezde Aqtaspaı da jaqyndaı bergen.

— O-o, bizdiń jalǵyz jıen de keldi, mine!

— Óı, májigún, jınalys tarqaıyn dep jatqanda mynanyki ne, eı?

— Joǵalǵan taılaqqa usap, neǵyp júr ózi?

— Aý, bul túgili biz kire almaı turǵanda, buǵan ne joq deseıshi, a?

— Oıbaı-aý, jalǵyz jıen qatynaspasa, jıylystyń sáni bola ma?!

— Muny shaqyryp júrgen qaı májigún taǵy? — desip jurt jan-jaǵynan shýlasyp qoıa berdi.

Aqtaspaıdyń kútkeni de osy sát edi. Jurttyń nazary tegis ózine aýǵan kezde kúreń atpen ońashalaý jerge shyqty da:

— Al, naǵashylar! — dedi sálem beretin kisige uqsap daýysyn kóterip. — Kil Qoısal bir jerge jınalyp qalǵan ekensińder. Sha-rýa bylaı... Árqaısyńnyń úıińe, bas-basyńa kirip shyqsam da bolatyn edi, biraq oǵan osy zamanda mursa bar ma? Onyń ústine aıtarymdy jeke-jeke aıtsam, biriń moıyndaǵanmen, biriń mo-ıyndamaı ketesińder. Tórt kózderiń túgel turǵanda eskerteıin: jınalysqa shaqyrtqan — men. Osy ýaqytqa deıin ákemdi ábden ta-nytyp kelip edinder, endi meniń kezegim kelgen sıaqty. Osy turǵan bárińniń ákeńniń aýzyn... tap-taza adaldadym! Al! Jıylys bitti! Endi taraı berińder.

— Ne deıdi eı, mynaý!

— Ustasaıshy ıtti! Usta! — desip, óre túregelgenderinshe, saq-saq kúlgen Aqtaspaı kúreń atpen ytyrylyp shyǵa berdi.

— Qap, ıt-aı, qatyrdy-aý!

— Ońdyrmaı ketti-aý, ıt!

— Budan týra boqtaǵany jaqsy edi ǵoı.

— Aı, áteńelet, «jıen — el bolmas, jelke — as bolmas!» degen osy endi, — desip jurt shýlasyp qala berdi.

Naǵashyly-jıendi kisiniń sózi qurysyn... Saıqymazaqtyqpen naǵashylaryn bir qatyrýyn qatyrsa da, Aqtaspaı aýyldyń ortalyǵyna barýdan qaldy. Alǵashqy kezde «qoldaryna tússem, kózime kók shybyn úımeleter» dep shyn qorqyp júrse, keıinirek «kishkene izi sýysyn» dep kidirgen.

Sóıtip júrgende arada eki-úsh aı ótip ketipti.

Bir kúni mal qaıyryp júrip, joq izdep shyqqan aýyl adamynyń birin jolyqtyrǵan. Qysqasha amandyqtan soń álgi:

— Áı, jyndy jıen, bizdiń sıyrdy pishenge tústi dep qoraǵa qamap qoıǵan joqpysyń? — dep, joǵaltqan malynyń jaı-jaǵdaıyn surap ketti.

«Aha! — dep oılady Aqtaspaı ishteı. — Anadaǵyny jurt umytaıyn degen eken». Júregi ornyna túseıin dedi. Eshqandaı qamalǵan maldyń joqtyǵyn, Aqtaspaı Qoısaldarǵa uqsap qoryl-daýdan basqany bilmeıtin maýbas emestigin, pishenge mal ataýlyny jolatyp kórmegenin aıta kelip:

— Iá, jarar! Al, aýyldaryńda ne jańalyq bar? — dep edi.

— Oı, qudaı, ne jańalyq bolsyn... amanshylyq! — deı berip, álgi óz sózine ózi túzetý engizdi. — Aıtpaqshy, shopyr Kárimniń ákesi kópten naýqas edi ǵoı. So kisi qaıtty...

— Imandy bolsyn! — dedi qazaǵa shynymen ortaqtasqan Aqtaspaı betin sıpap. — Qashan qaıtty?

— Eki kún boldy. Erteń shyǵaratyn shyǵar.

— İhm-m! Al, sonda habar bermeı me eken?! Álde ózderiń kóp bolǵan soń, Qoısalǵa jıenniń «tıe bersini» artyq bolady dediń-der me?

— Oı, qudaı-aı, sen de kisiniń izinen qalmaıdy ekensiń... Jasy kelgen kisi... ári kópten tósek tartyp jatqan soń, biledi degen shyǵar.

— Óı, jarym es! — dedi Aqtaspaı da mynanyń sózine oraı, — tósek tartyp jatqan kisiniń kózi jumylmaı turyp, óldige sanaǵandy qaı atańnan kórdiń?!

— «Estigen shyǵar» dep oılaǵan bolar, — deıim daǵy...

— Qaıdan «estıim», kimnen «estıim?» Meniń qulaǵyma kelip sy-byrlap ketetin aq saıtanym bar dep júrmisińder?!

— Estimeseń, endi estidiń ǵoı. Bar erteń... — dep, maýbas naǵa-shysy torsańdap buryla jóneldi.

Qazaq óshtik-qastyǵyn da, qyjylyn da torqaly toı, topyraqty ólim ústinde umytýǵa tyrysady. Eń bolmasa, elemeı jiberedi. Birinshi kórgende tutanbaı qalǵan eski kekterin keıin qýyspaı, keshirisip ketetin de kezderi jıi bolady... Eldiń osy bir minezin jaqsy biletin Aqtaspaı anadaǵy oqıǵadan keıin jurtpen qaıta kórisýdiń qolaıy kelgenine qýansa da, ánsheıinde bári «jalǵyz jıen», «bizdiń jyndy jıen» dep birde erkeletip, birde múıizdep júrip, endi retti jerinde habar bermegenderine qatty qapa boldy. «Olar aıtpasa da, jalǵyz úı kirmemin dep ózim aıta beretinim osy ǵoı...— dedi ishteı nalyp. — Kirmeligińdi bular osylaı isterimen kórsetedi ǵoı. Áıtpese, habar bere salmas pa edi?! Aıtpaıyn deısiń-aý...» — Tili qyshyp, bir sózdi aıtyp jibergisi kelip otyr-dy da, naǵashylarynyń qazir qandaı jaǵdaıda ekenin syrttaı kóz aldyna elestetip, aýyr sózge qımady. Onyń ústine: «Bálkim, úlgermeı jatqan bolar. Áne-mine habary kelip qalmas deımisiń?!» dep ózin-ózi jubatyp, kóńilin basýǵa da tyrysty.

Kún batty. Tań atty.

Esh habar kelgen joq.

«Bular ákelerin urlap kómeıin degen be?!» — dep yza bolǵan Aqtaspaı, kóldeneń kók attydan estise de, qazaǵa barmaı qalýǵa uıalyp, ortalyqqa tartty.

İshi qyjyldap-aq keledi. Tıiserge qara tappaı dal. «Qap, bulardy-aı, a?! — deıdi ishteı tisin qaırap. — Óstip júrip te maǵan jol-joba úıretpek bolady-aý, á?! Maqaýlyqtaryn qaıtip bet-terine bassam eken, bulardyń?!» degenshe ortalyqqa kelip te qalǵan eken. Aýyl ústinde pálendeı ábiger baıqalmaıdy. Qaıta anaý kóringen shaǵyn beıit basynda kisi-qara molyraq sekildi me, qalaı... «Apyr-aý, aparyp jerlep qoımasa neǵylsyn?!» — dep qaýip oılaǵan Aqtaspaı eń bolmasa aqtyq saparǵa shyǵarýyna úlgereıin dep, at basyn solaı burdy.

Jaqyndap kelse, qabir qazýshylar eken. Kóbi qylshyldaǵan jigitter. Aralarynda jón-joba kórsetýshileri me, birer qyrma saqal da júr. Bári, quddy, qabir emes, qudyq qazyp jatqandaı, keý-keý sóılep, qarq-qarq kúlisip qoıady. Taıap kelgen muny kórip:

— Áı, mynany qarańdar! — dedi bireýi esek kórgendeı aıqaılap, — bizdiń jyndy jıen kele jatyr!

— Qaıda? Káne...

— O, jaqsy boldy! Jumysqa osyny salý kerek. Áı, bermen kel! Kel, kel! Qoryqpa.

— Iá, jigitter, isterińe sát! Kómer kóbeısin! — dedi Aqtaspaı mynalardyń kóńildi túrin kórip. Qalaı aýzynan shyǵyp ketkenin ańdaǵan joq. Asyly, alaqaljyńǵa ádettenip ketken aýzy túskir, ózi aıtsa kerek. Mynalardyń kóńildi, qamsyz túri de soǵan ıterme-ledi me... kim bilsin!?

— Óı, jaǵyń qaryssyn, ákeńniń!

— Neǵyp tursyńdar, ustasańdarshy!

— Jiberme, usta!

— Ketti ǵoı, oıbaı! Qýyńdar...

— Qýyńdar anaý atpenen! — degenderinshe, Aqtaspaı taǵy aıdaı jóneldi.

Á degende beti aýǵan jaqqa bezgen eken. Bir burylyp qaraǵanda mynalardyń shyndap qýýǵa aınalǵanyn baıqap, esin jıyp ala qoıdy. Sol-aq eken, aýyl shetindegi Qaramendi qarttyń úıine qaraı saldy.

Qarekeń osy aýyldyń aqylgóıi de, aq saqaldy atasy da edi. Qalaı esine túskenine Aqtaspaıdyń ózi aıran-asyr.

Apalaqtap kirip kelgeninde, seksennen asyp selkildep otyrǵan qarıa pesh túbindegi jeti qabat jer tóseginiń ústinde basyn kóterip otyr eken. Qýanyp ketti. Apyl-qupyl sálem berip úlgerdi me, joq pa, syrttan da at tuıaǵynyń dúrsili estildi. Kidirýge murshasy joq Aqtaspaı:

— Ata, men bir tentektik jasap keldim, — dedi yshqynyp, — Tóreligin ózińiz berińiz.

— O nemene! Bireýdiń basyn jaryp, kózin shyǵardyń ba? Álde qazanyn teýip, qara shańyraǵyn bylǵadyń ba?

— Olaı emes, biraq odan ońaı da emes.

— E, otyr endeshe, qalǵanynyń bir jóni bolar. Qudaıa, bizdiń ja-man jıen ne búldirip jaryttym deısiń, táıiri! — dep qarıa selk-selk kúldi.

Sonyń arasynsha qańǵyr-kúńgir sóılesip qýǵynshylar da aýyz úıden kep qalǵan:

— Usta, ıttiń balasyn!

— Baılap al! — dep umtylysa berip edi.

— Táıt! Toqtat bassyzdyqtaryńdy! — dep shal aqyryp qaldy. — Shańyraqqa qarańdar, josyqsyz nemeler!

Qýǵynshylar seltıip-seltıip turyp qaldy.

— Iá, ne boldy? — dedi Qarekeń daýsyn ózgertpesten. — Úıge shaýyp kiretindeı qaı jaý shapty senderge?

— Oıbaı, ata... mynaý... Myna Aqtaspaı beıit basynda bárimiz-diń ólgenimizge tilek qyldy.

— Ne dedi sonda?!

— Qabir qazyp jatyr edik, «kómer kóbeısin!» — dedi.

— Ne deıdi?! — Shaldyń kózi shaqshań ete qaldy. — Ne dep sandalǵanyń, áı, Aqtaspaı?

— Dat, ata!..

— Aıt datyńdy! Áıtpese, mynaýyń úshin...

— Aıtsam... beıit basyna barǵanym ras. Biraq kisimiz ólip edi dep, jalǵyz jıen ókpelep júrer, estisin dep qaısyń habar berdińder?! Siz habar bergizdińiz be, ata? Sender habar berdińder me, qurtpaq bolǵan qýǵynshylarym? Joq! Ekinshiden, «qabir qazyp jatyr edik deısińder», onda nege qarq-qarq kúlisip, qastaryńa barǵanda «qara jumysqa salý kerek» dedińder? Kisilerińniń ólgenin estirtpeseńder, ózderiń araq ishisip, qarq-qarq kúlisip tursańdar, beıit basynda sender qabir qazyp jatsyńdar ma, ura qazyp jatsyńdar ma, men ony qaıdan bilem. Baıaǵy qıynshylyq jyldar-da atalaryń astyǵyna ura qazyp, beıitke aparyp kómipti degendi estip edim. Taǵy sóıtip jatqan shyǵar dep, «Kómer kóbeısin!» degenim ras. Al, kesseńiz, mine, bas!

— Áı, ıtter-aı, qatelik ózderińnen eken ǵoı... ózderińnen eken ǵoı, — deı berdi qarıa balalaryna qarap. Appaq saqaly keýdesine túsip ketti. — Qoıyńdar endi! Munyki jón eken. Jeńildińder, jeńildik!

Aqtaspaıdyń kózinen jas yrshyp ketti. Ákesiniń jalǵyz bol-ǵany, óziniń jalǵyzdyǵy, sońynan ergen qý tuıaqtyń da jalǵyz júrer taǵdyry esine tústi me, álde qysylǵanda qol ushyn berer, sasqanda janyn saqtap qalar mynadaı bir sóz biletin, jón biletin qarıanyń áli de bolsa aralarynda júrgenine (ol joq bolsa, qaıter edi) ishi ýyljyp ketti me, áıteýir, alqymyna tas tyǵylyp otyryp qaldy.

— Já, bári oıyn-qaljyń bolsyn, biraq jańaǵy sózin qaıtyp alǵyzyńyz, ata, — dedi qýǵynshylardyń biri álden ýaqytta betine buldyr kúlki úıirilip, — «Jıen qarǵysy jaman bolady» degen, qaıtyp alsyn sózin...

— Iá, sen de kinásiz emes ekensiń, tentek jıen... — dedi Qarakeń endi daýysyn sál báseńdetip. — Jaqyn adamnyń ókpege qıary bol-sa da, ólimge qıary bolmasqa kerek, shyraǵym! Ókpeń oryndy. Biraq arýaqqa shet bolmasyn deseń, aqsarbas shalyp, aýyl-aımaqty shaqyryp, sózimdi qaıtyp aldym de. Qaltyldap júrgen Qaramendi atań da qashanǵy júrer deısiń endi. Kózimizdiń tirisinde keıingi balalardyń báriniń tatý bolǵanyn kórip attanaıyq. Naǵashy-laryń da, jıenderiń de aman bolyńdar. Áýmın!

* * *

Sóıtip, naǵashylarymen aıtysamyn dep júrip, Aqtaspaı jartylaı aıypty bolyp, aqsarbas shalyp qutyldy-aý... Al, naǵashylary ma? Naǵashylary:

— Áı, jyndy jıen, bireýimizdi taǵy boqtaı salsaıshy... sebep-pen úıińe baryp, bir marqańnyń basyn mújip qaıtaıyq, — dep qaljyńdaryn qaıta bastapty.

---