InfoHub Logo

Qasym Amanjolov týraly «Kishi Ata» atalǵan esteligimdi keıinirek jazǵandyqtan da ekshep-elep aıtarymdy sonda qapysyz qamtyǵan sekildimin. Ol eńbegim maýsymdyq basylymdarda jarıalana kelip, aqyry «Ómir órnegi» atty kitabyma ornyqqan. Bul jolǵy ara-arasynda jyrlap ta jiberetin az ǵana sózimde Qasym meniń jeke basym úshin kim edi, qazir men ony qaı dárejede túsinemin degendi qysqa da bolsa ádeıi qysylmaı ańǵartamyn. Óıtpesem, «myna kisi maqtanyp otyr» deıtindeı jalań qabat oılaýshydan qaımyqsam, shyndyq shyraıyn solǵyndatyp alamyn. Ári-beriden soń, ózime degen Qasym yqylasymen maqtanýdan da qashpan.

— Ózim sekildi jetimnen jetilgeli tursyń ba qalaı?.. Aqyry bastaǵan ekensiń — tartynba!..

Bul Qasym Amanjolovtyń otyz besinshi jyly Oral qalasynda, Orazǵalıev Shákir úıinde qoıyn dápterimnen óleń oqyǵanymda aıtqan bir lebizi edi.

— Sen bala osy óleńniń endigi taǵdyryn maǵan tapsyr da, jónińe júre ber!

Bul Qasym Amanjolovtyń otyz altynshy jyly Oral oblystyq «Ekpindi Qurylys» gazetinde óziniń redaksıalaýymen alǵash ret jarıalanǵaly otyrǵan óleńim qolyna tıgende aıtqan aǵalyq jarlyǵy edi.

— Ózine málim, men máımeńkeni bilmeıtin kisimin... Qara da tur, seniń osy dúnıeń tóńireginde saǵan jaǵymdy kóp sóz aıtylady. Al, tap myna jerine kelgende men sen bolsam búıter em...

Bul Qasym Amanjolovtyń qyryq jetinshi jyly Almatyda «Áke syry» atty poemamdy qoljazba kúıinde birinshi bolyp oqyǵannan keıin óz úıinde otyryp topshylaǵan boljamy bolatuǵyn.

Al elý ekinshi jyly «Bizdiń aýyldyń qyzy» atty dastanyma arnaıy jazǵan maqalasynyń aqyrynda ol:

Qunanyńda kekilge shoq taqqansyń,
Dónenińde toptan ozyp shapqansyń.
Besti bol da bas báıgeni ala ber,
Dushpan kúıip, dostaryń bir maqtansyn! —

dep óziniń tabıǵatyna tán keń jaısańdyǵymen aǵalyq aq tileýin aqtara salǵan. Osynsha naqty, maǵlumattardan keıin onyń maǵan óle ólgenshe ustazdyq qylǵanyn dáleldep jatýdyń qajeti qansha?!. Sóıte júrip ol meni ózine teteles joldasy da sanaǵan.

Aqynnyń álgi óleńine oraı, onyń arýaǵyna qarata endi aıtarym:

Bas báıgeni al dep ediń maǵan sen.
Odan beri aqty qansha aǵar sel...
Shúkir, ázir jelge jemtik emesteı
Óziń ólshep, jomart kesken baǵań sol.
Oqpan-oqpan belden asqan talaıǵy,
Meni de jurt bapty bozǵa balaıdy.
Shúkir, ázir eńselikten ter keppeı
Jana bersem, janym sony qalaıdy.

Qasymnyń maǵan tanytqan kóp yqylasynyń azǵantaı óteýi bálkim sol bolǵan da shyǵar, biraq, ol úshin emes, kúni búginge deıin aıtylmaǵan ashshy bir aqıqat basyn asha ketýdiń orny osy dep, bilgizbegim bar. Jadyńa jaısyz ornyqqan esteliktiń eskertkish qýaty bolady. Aıtaıyn degenim — Qasym dúnıeden ótken tustyń jáne soǵan deıingi tirshilik tártibiniń qatygez, tar peıil minezin tanytatyn jáıit. Sonyń yzǵarynan bul kúnderi aqqula arylyp ketken bolsaq, bálkim, buny umytqan da bolar edim.

Aqyn kóz jumǵan kúngi qonalqada kirpik qaqpaı kúzetinde bolǵan Esmaǵambet, Qapan Satybaldın úsheýmiz qazaly habardy túni boıy telefon arqyly taratyp, sáskelikte odaqta prezıdıým músheleriniń bas qosýyna sebepshi boldyq. Májiliste jerleý komısıasynyń jumysyn uıymdastyrý prezıdıým múshesi retinde maǵan júkteldi. Zırat basyndaǵy qaraly jıynnyń eń aýyr sózin de eńirep turyp ózim aıtyp shyqqan edim ǵoı. Sonda qaptap turǵan qalyń el de aspan astyn kúńirentip jibergen. Buǵan deıin óz qolynan tap mundaı mezgilsiz aýyr ólim atqaryp kórmegen ádebıetshilerdiń aza tutýynda shek joq edi de, dármen kemshin bolatyn. Ol ózinshe ǵoı, al, álgi kabınettegi májiliste, sol kezdegi birinshi bastyǵymyz Ǵabıden Mýstafın: «Al, buǵan qandaı qam qylar jaǵdaıymyz bar?» — dep, eń aldymen Áýezovke, Muqanovqa, Múcipepov, Jarokovtarǵa qarata saýal salmaǵyn saldy, ádebı qordyń berekeli bereri joǵyn da birden aıtty. Sonda keminde úsh, áıtpese bes mınýt boıy ilám dep jaq ashqan jan batasy bolmady. Teginde, bizdiń ólgen-jitkenimizge nazary qulaǵandaı joǵarǵy jaq bar deıtin uǵym eshkimniń mıynda qalmasa kerek. Álgi únsizdikten keıin Áýezov sál qozǵalaqtap aqyryn jótkirindi de:

— Árkimniń hadarı haline qaraı járdem jınastyrsa qaıter edi?.. — dedi. Endigi jurt uıǵarymy solaı qaraı oıysatyn túrin baıqadym da, esikke taqaý jaqtaǵy ornymnan oqys kóterilip: «Sonda bul kisiniń ómir boıy jyryn jyrlaǵan, jaýynan da qorǵasqan halqy men úkimeti, partıasy qaıda qalady?.. — dedim. Muqan o basta ortadan osyndaı bir tilge tıek kútti me, kim bilsin, áıteýir onyń ile-shala aıtqany:

— E, jón, jón, myna Hamıt jón aıtady. Ǵabıden, sen joǵaryńa jol taýyp kórshi!

Eger tamasha azamat, Sovmın tóraǵasy Taıbekov eshkimmen aqyldasyp-maquldasyp jatpaı-aq, eski aqshamen 25 myńǵa qoldy qoıyp jibermegende «tym jomart ekensiz» degen mystan mysqyl ol kisini úlkenirek úı jaǵynan qaǵytpaǵan da bolar edi. Sol jyly balalarymen kórshi bolǵan kez1imde osyny men Elekeń marqumnyń óz aýzynan estigem. Tirliginde jyly sóz esitip te jarymaǵan asa úlken aqynnyń ólimi tusynda bizdiń osylaı qaltyrap-dirildegenimizdi de búgingiler bilýge tıis. Óıtkeni, tirini tanýǵa kelgende áli de sol mejeden uzap ketkenimiz shamaly. Ony men bıylǵy bir maqalamda problema sıpatynda kótergem, jańǵyryǵy kóne demeseńiz... Já, álgide bul kúnderi Qasymdy qaı dárejede túsinetinimdi aıtamyn dedim ǵoı. Endi sony jaqyn arada jazylǵan myna bir kishkene óleńimnen ańǵaryp kórińizder:

Qaıran meniń máńgi jas Qasym Aǵam!
Dýmanyńnyń buıyrdy asy maǵan.
Tetelestiń qupta sen qulshylyǵyn
Jetpis beste qýaty jasymaǵan.
Bul toıda men qalaısha qalys turam,
Júregimdi júırikpen jarystyram!
Bárin kórgish búgin sen sekildisiń
Qalyqtaǵan aspanda alys qyran.
Kózben sholyp kúllisin jerdeginiń,
Shańqyldaıdy qulaqqa jeldegi úniń.
Daýysyńa duǵa oqyp el aǵasy,
Bas jyǵady sájdaǵa jóndep iniń.
Bos daýryǵý kóńildi kónshitpeıdi,
Palýanǵa da ortaǵa el shyq deıdi,
Ulan-asyr jıynda osy júrgen
Ár kim seni ózinshe menshiýteıdi.
Sen kórmegen men aıtsam shóbereńdi,
Pir tutýǵa dańqyńdy sheber endi.
Eń aqyrǵy dushpanǵa qarǵysyń da
Qara tasqa birjola shegelendi.
Esh qahardan endi sen tosylmaısyń,
Baıaǵysha demeısiń «Dosym qaısyń?..»
Tirligińde shoq shaınap, ot túkirgen
Aqyn Qasym, bul kúnde osyndaısyń!

1991 jyl

---