InfoHub Logo

Jańbyrlar, birden quıyla salýdyń ornyna azdap, tamshylap-tamshylap jaýady. Munyń sebebi sýdyń tıtteı tamshylarynyń bulttarda, býdyń maıda túıirshikteriniń jáne elektr zarádti bólshekterdiń ústinde tyǵyzdanýy arqyly júzege asady. Bul tıtteı tamshylardyń dıametrleri 1-10 mıkron aralyǵynda bolady. (bir mıkron, mıllımetrdiń myńnan bir bóligi.) Bulttar joǵaryǵa qaraı belgili bir jyldamdyqpen 1 -10m/s kóterilgen kezde maıda sý tamshylaryn da ózderimen birge alyp ketedi. Maıda tamshylar joǵaryǵa kóterilgen saıyn tyǵyzdyqtarynyń artýy nátıjesinde úlkeıedi. Eki nemese odan da kóp maıda tamshylardyń bir-birimen qaqtyǵysyp birigýi nátıjesinde tamshylar paıda bolady. Tamshylar, aýanyń olardy joǵary qaraı kótere almaıtyndaı dárejede úlkeıgen kezde, jańbyr bolyp tómenge qaraı túse bastaıdy.

Jańbyr týraly eń qyzyqty derekter

1. Para qalasynyń turǵyndary ýaqytty jańbyrǵa qarap túzeıdi, sebebi bul jerde jaýyn kúndelikti bir ýaqytta jaýatyn kórinedi.

2. Darts oıyny jańbyrdyń sebebinen paıda bolǵan. Bir kúni sadaq atýshylar jarys kezinde jańbyr astynda qalǵan. Syrahanaǵa kelgen olar qysqarǵan jebelermen qabyrǵadaǵy nysanany atqylaı bastaǵan…

3. Ýganda turǵyndaryn jasynmen qorqytý múmkin emes, óıtkeni munda jylyna 250 ret naızaǵaıly jańbyr jaýady eken.

4. Jańbyr radıodaǵy aýa raıy boljamynyń paıda bolýyna sebin tıgizgen. Amerıkadaǵy radıostansıa ıesi jaýyn astynda qalǵandyqtan, táýligine birneshe ret jańbyr týraly habar beretin jańa toptama ashypty.

5. Botsvanada adamdar «pýla» dep sálemdesedi. Bul sóz «jańbyr» degen maǵyna beredi. Sonymen qatar, el valútasy da «jańbyr» dep atalady.

6. Kýbada jańbyr tek túski ýaqytta, al Taılandta tek túnde jaýady eken.

7. XVII ǵasyrda Ulybrıtanıada jańbyr týraly zań qabyldandy. Zań boıynsha jańbyrdy durys boljamaǵan sınoptıktiń basy alyndy.

8. Shól dalada jańbyr astynda qurǵaq kúıde qalýǵa bolady. Shyn máninde, shóldi jerde jańbyr jaýady, biraq buny baıqaý múmkin emes. Sebebi ystyq aýanyń áserinen jańbyr tamshylary jerge jetpeı qurǵap ketedi.

9. Gıdrometortalyqtyń jańbyrǵa qatysty barlyq sózi naqty maǵynaǵa ıe. Mysaly, «Ótkinshi jańbyr jaýady» (kratkovremennyı dojd) delinse, jańbyr jaýýynyń uzaqtyǵy 3 saǵatqa deıin ǵana sozylýy múmkin. «Jańbyr kútilýde» (ojıdaetsá dojd) degen tirkes jaýynnyń uzaqtyǵy jarty táýlikten kem bolmaıtynyn bildiredi.

10. Indıadaǵy Cherrapýndjı – álemdegi eń jańbyrly qala. Bul jerde jylyna 26 460 mm jańbyr jaýady.

11. Ogaıo shtatynyń Ýaınsberg qalashyǵynda jyl saıyn 29 shildede jańbyr jaýady. Bul jaǵdaı júz jyldan beri qaıtalanyp keledi.

12. Jyl saıyn jer betine 519 000 km³ jańbyr jaýady. Ár km³ 1mıllıard tonna sýdy quraıdy.

13. Shamamen ár mıllıonnan bir adam jańbyrǵa degen alergıadan zardap shegedi. Mundaı adamnyń denesine tıgen kez kelgen tamshydan qyzarý paıda bolyp, jańbyr astynda qalyp qoıý ólimge dýshar etedi.

14. Eń aýyr jaýyn 14.04.86 Gopalgandj qalasynda jaýdy. Árqaısysynyń salmaǵy 1 keli bolatyn burshaq 92 adamnyń ómirin qıǵan.

15. Ǵalamshardyń eń jańbyrly jerleri qys aılarynda sý jetispeýshiligine ushyraıdy. Jańbyrly maýsymnan keıin qurǵaq qys bastalyp, turǵyndar sýdy kórshi qalalardan satyp alýǵa májbúr bolady eken.

Oqyp kórińiz:

Kempirqosaq qalaı paıda bolady?

---