InfoHub Logo

XXI ǵasyrda adamzattyń ıgiligine baǵyttalatyn dúnıeniń bári “trendke” aınalýda. Sonyń biri — jasyl ekonomıka. Bul — resýrstardy turaqty ári tıimdi paıdalanýdy qamtamasyz etetin, sondaı-aq adam qyzmetiniń qorshaǵan ortaǵa áserin azaıtýǵa negizdelgen ekonomıkalyq damý tujyrymdamasy.

Onyń negizgi mindetteri:

— turaqty óndiris;
— jańartylǵan energıa kózderin paıdalaný;
— qaldyqtardy basqarýdy jaqsartý;
— ekologıalyq taza tehnologıalar men ınfraqurylymdardy damytý;
— qorshaǵan ortany qorǵaýǵa baılanysty salalarda jumys oryndaryn qurý.

“Jasyl ekonomıkanyń” negizigi ıdeıasy Devıd Pırske tıesili. Termındi alǵash 1989 jyly qoldanǵan bolatyn. Ol “resýrstar men qorshaǵan ortanyń” jetekshi ekonomısi boldy. Dál osy sala jasyl ekonomıka uǵymyn damytýda basty ról atqarǵan edi.

Mine, ekonomıkanyń bul salasy boıynsha túsinik qalyptastyrdyq. Endi onyń mindetterin júzege asyrýdaǵy negizgi aspektilerge toqtalsaq:

— Jańartylatyn energıany damytý: bul kún, jel, gıdroenergetıka jáne jańartylatyn energıanyń basqa túrlerine ınvestısıalardy qamtıdy. Osy salada jańa tehnologıalardy ázirleý men engizýdi qoldaý, munaı-gaz jáne kómirge táýeldilikti azaıtý. 

— Energıany únemdeıtin tehnologıalar jáne ınfraqurylym: bul jylytý, jeldetý jáne aýany baptaý júıelerin jaqsartýdy, nóldik shyǵyndary bar kólik júıelerin damytýdy jáne óndiristegi energıa tıimdiligin arttyrýdy qamtıdy.

— Qaldyqtardy basqarý jáne qorshaǵan ortany qorǵaý: qatty jáne qaýipti qaldyqtardy basqarýdy jaqsartýdy, qaldyqtardy joıý ádisterin ázirleýdi jáne materıaldardy qaıta óńdeý ınfraqurylymyn qurýdy negizdeıdi.

— Jasyl ınvestısıalardy yntalandyrý: memlekettik baǵdarlamalar, salyqtyq jeńildikter, sýbsıdıalar, jáne basqa da qoldaý sharalary jeke kompanıalar men ınvestorlardy jasyl tehnologıalar men jobalarǵa ınvestısıa salýǵa yntalandyrýy múmkin.

— Saýattylyq jáne bilim: qorshaǵan ortany saqtaý, resýrstardy turaqty tutyný jáne jaýapkershilikpen paıdalaný máseleleri boıynsha halyqqa bilim berý.

Kóptegen álemdik kompanıalar qorshaǵan ortaǵa jáne turaqtylyqqa kóbirek kóńil bóle otyryp, óz qyzmetine “jasyl tájirıbeni” engize bastady. Mysaly:

Tesla

Bul kompanıa elektromobılder óndirisine jáne jańartylatyn energıa kózderine mamandanǵan. Sonymen qatar kún batareıalaryn óndirýmen jáne energıany saqtaýmen aınalysady, bul oǵan turaqty damýdyń keshendi sheshimderin usynýǵa múmkindik beredi. Kompanıa dástúrli energıa kózderine táýeldilikti azaıtý jáne kólik salasyndaǵy turaqtylyqty jaqsartý úshin ınovasıalyq tehnologıalardy qurýǵa nazar aýdarady.

Unilever

Turmystyq hımıa jáne azyq-túlik salasyndaǵy álemdik kóshbasshy, ol óz qyzmetiniń qorshaǵan ortaǵa áserin azaıtý úshin belsendi jumys isteýde. 

Google 

Óziniń derekter ortalyǵynyń ekologıalyq izin azaıtý úshin jumys isteıtin jáne jańartylatyn energıa kózderin paıdalanýdy yntalandyratyn tehnologıalyq alpaýyt.

Patagonia 

Turaqty óndiristi belsendi qoldaıtyn jáne óz ónimderinde hımıalyq zattardy paıdalanýdy azaıtqan kıim kompanıasy.

Elimizde de ekonomıkanyń bul túrine beı-jaı qaramaıdy. Turaqty damý jáne qorshaǵan ortaǵa áserdi azaıtý maqsatynda Qazaqstan jasyl ekonomıkany damytý boıynsha belsendi jumys isteýde. Esterińizde bolsa, 2013 jyly "Strategıa-2050" qabyldanǵan bolatyn. Ol tabıǵı resýrstardy turaqty paıdalaný, jańartylatyn energıa kózderin engizý, ekologıalyq ınfraqurylym men tehnologıalardy damytý, sondaı-aq ekologıa jáne turaqty damý salasyndaǵy bilim berý jáne oqytý jónindegi sharalardy qamtıdy. 

Onyń aıasynda atqarylatyn is-sharalar el ekonomıkasynyń jahandanýyna erekshe yqpal etetinin Qazaqstan Respýblıkasynyń prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev óz málimdemelerinde atap ótken bolatyn. Qazaqstandaǵy jasyl ekonomıkany qoldaǵan birneshe kompanıalar tizimi:

— KazMunayGas — jańartylatyn energıa kózderin damytý jáne óz qyzmetine ekologıalyq taza tehnologıalardy engizý jónindegi jobalarǵa belsendi ınvestısıa salatyn Qazaqstandaǵy iri munaı kompanıasy.

— Kazatomprom — ýran óndirýge, qaıta óńdeýge jáne satýǵa mamandanǵan, sondaı-aq ekologıalyq áserdi qysqartý, balamaly energıa kózderin damytý jáne ornyqty damýdy qoldaý jónindegi sharalardy belsendi engizetin kompanıa.

— Air Astana — búkil álem boıynsha reıster jasaıtyn Qazaqstannyń Ulttyq avıatasymaldaýshysy. Kompanıa kómirtegi shyǵaryndylary men otyn shyǵynyn azaıtý sharalaryn belsendi túrde engizýde jáne dástúrli ushaqtardy ekologıalyq taza modelderge aýystyrý baǵdarlamasyna qatysady.

Qorytyndylaı kele, damyǵan jasyl tehnologıalar men ınfraqurylym ekonomıkanyń joǵary ónimdi jáne turaqty salalaryn qurý arqyly eldiń álemdik naryqtaǵy jahandyq básekege qabilettiligin arttyra alatyndyǵyn eskerýimiz qajet.

Jalpy, jasyl ınvestısıalar qorshaǵan ortany qorǵaý quraly ǵana emes, sonymen qatar ekonomıkalyq ósýdi yntalandyrýdyń jáne adamdardyń ómir súrý sapasyn jaqsartýdyń mańyzdy quraly bolyp sanalady. Jasyl ekonomıkanyń damýy qoǵamnyń bolashaǵy men tirshilik etý ortasyna aıtarlyqtaı áser etedi.

Qazyna Erkin

---