InfoHub Logo

Árıne, kez kelgen ulttyń damýy men básekege qabilettiliginiń basty resýrsy – jastar. Qazaqstannyń qazirgi jastary – kúrdeli saıası, áleýmettik jáne ekonomıkalyq ózgerister kezeńinde týyp-ósken urpaq. Bul dúnıege ózindik kózqarasy, ustanymy, qundylyqtary bar jastar. Tehnologıanyń, ınternettiń damýy jáne kez kelgen aqparatqa ashyq qoljetimdilik qazirgi jastardy ózin-ózi qamtamasyz etetin, órshil, talantty etti.

Osy maqsatta «Jastar» ǵylymı-zertteý ortalyǵy usynǵan jastardyń statısıkalyq modelin jeke áleýmettik top retinde qarastyrý usynyldy.

2023 jyldyń basyna qaraı Qazaqstanda 6,05 mıllıon adam jastar boldy. Bul bir jyl burynǵydan 17 myńnan astam adamǵa kóp jáne el halqynyń 31%-ǵa jýyǵy, dep habarlaıdy Liter.kz Energyprom.kz saıtyna silteme jasap.

Aıta ketý kerek, 2022 jyldan bastap respýblıkada 14 pen 35 jas aralyǵyndaǵy Qazaqstan azamattary jastar bolyp sanalady. Jalpy, qazirdiń ózinde 35 jasqa deıingi 11,53 mıllıon qazaqstandyq bar, bul bir jyl burynǵydan 32,5 myńǵa kóp. Bul respýblıka halqynyń jalpy sanynyń 58 paıyzynan astamy. Qazaqstandaǵy balalar sany aıtarlyqtaı óskendikten, bul on jarym jyldan keıin jastardyń sanyna aıtarlyqtaı áser etedi.

Jalpy, Qazaqstan Respýblıkasy aımaqtarynyń ishinde jastardyń eń kóp sany Almaty qalasynda (722,9 myń adam nemese qala halqynyń jalpy sanynan 33,4%), Túrkistan oblysynda (682,1 myń adam nemese 32,2%) jáne Astana (468 ,4 myń adam, nemese 34,6%). Oblystar arasynda Almaty, Jambyl, Qaraǵandy jáne Aqtóbe qalalary, sonymen qatar, Shymkent megapolısi de kósh bastap tur.

Sonymen qatar, Qazaqstandyq ǵalymdar elimizde qansha got, emo, kospleıler, fýtbol jankúıerleri, rokerler jáne basqa da sýbmádenıet ókilderi bar ekenin anyqtady.

Sosıologıalyq zertteý nátıjeleri KISI shyǵaratyn «Spectrum Kazakhstan» ǵylymı jýrnalynda jarıalandy.

Sonymen, zertteýge sáıkes, saýalnamaǵa qatysqan jastardyń 80% -y ózderin eshqandaı sýbmádenıetpen baılanystyrmaıdy.

Eldegi eń iri sýbmádenıet belsendi sport jankúıerleriniń jankúıerler qozǵalysyna aınaldy. Saýalnamaǵa sáıkes, «fýtbol jankúıerleri» 14-18 jas aralyǵyndaǵy respondentterdiń 6,8%, 18-23 jas aralyǵyndaǵy respondentterdiń 3,9% jáne 24-28 jas aralyǵyndaǵy qazaqstandyqtardyń 2,7% quraıdy. Ekinshi orynda geımerler. 14-18 jastaǵylar arasynda 3,1%, 18-23 jastaǵylar arasynda 1,2%, 24-28 jastaǵylar arasynda 0,4%. Úshinshi orynda hıp-hop jankúıerleri (jasy boıynsha sáıkesinshe 1,9%, 1,8% jáne 0,6%), tórtinshi orynda anıme jankúıerleri (tıisinshe 1,4%, 0,8% jáne 0,1%).Emolardyń kópshiligi Astanada turady (3,4%). Anıme izbasarlarynyń basym bóligi Almaty (2,3%) men Qyzylorda oblysynda (2,2%). Glamýr sýbmádenıetiniń izbasarlarynyń basym bóligi Atyraý (2,9%) jáne Qyzylorda (2,2%) oblystarynda. Gıppılerdiń sany da Qyzylorda oblysynda (2,2%) kóp.

Eń kóp rep oryndaýshylar Astanada (2,6%) jáne Almatyda (1,8%). Sondaı-aq eń kóp rokerler Astana (2,6%) jáne Qaraǵandy (1,4%) oblystarynda. Fýtbol jankúıerleriniń basym bóligi Qyzylorda (7,7%), Aqtóbe jáne Batys Qazaqstan oblystarynda (árqaısysynda 7,1%). Oıynshylar eń tanymal Atyraý (8,7%) jáne Soltústik Qazaqstan (7,7%) oblystarynda.

Parkýr eń tanymal Aqtóbe (2%) jáne Qaraǵandy oblystarynda (1,4%). Baıkerlerdiń kópshiligi Qyzylorda jáne Qostanaı oblystarynda (árqaısysy 1,1%). Jarys júrgizýshileriniń sýbmádenıeti Almatyda eń damyǵan (1,4%). Breık-densterdiń basym bóligi Qyzylorda oblysynda (1,1%). Graffıtı sýbmádenıetin, zertteýge sáıkes, Qazaqstannyń bir óńirinde – Qostanaıda (2,2%) ǵana kezdestirýge bolady, basqa esh jerde joq. Hıp-hop sýbmádenıeti eki oblysta ǵana kósh bastap tur – Qyzylorda (5,5%) jáne Mańǵystaý (4%). Bardtardyń basym bóligi Qostanaı jáne Qyzylorda oblystarynyń jastary (árqaısysy 1,1%).

Shyǵys Qazaqstan oblysynda, Pavlodar, Túrkistan, Aqmola jáne Qaraǵandy oblystarynda saýalnamaǵa qatysqan jastardyń 99%-ǵa deıini úzildi-kesildi ózderin eshbir sýbmádenıettiń ókilimiz dep sanamaıdy.

Sonymen qatar, jastardyń sýbmádenıetke qatysý sebepteri týraly saýalnama júrgizildi. Saýalnamaǵa qatysqandardyń 57,7%-y sebep retinde «hobbı, ýaqytty qyzyqty ótkizý tásili» dep atady. Sýbmádenıetke qatysýdy Qazaqstanda 14,2% jáne Astanada respondentterdiń 41,2% «Ómirdiń máni» dep atady. Al sýbmádenıet qatysýshylarynyń 11%-y muny «ýaqytty óltirý» ádisi dep atady, olardyń kópshiligi Soltústik Qazaqstan oblysynda (33%) boldy. Taǵy bir tanymal jaýap, 10,8% - sán.

«Jastar» ǵylymı-zertteý ortalyǵy aǵymdaǵy kórsetkishterge súıene otyryp, 100 adamnyń mysaly boıynsha Qazaqstan jastarynyń statısıkasyn daıyndady. Osylaısha, 14 pen 29 jas aralyǵyndaǵy jastar arasynda er adamdar basym. Qala jastarynyń sany aýyl jastarynan 12,8%-ǵa kóp.

Áleýmettik-ekonomıkalyq turǵydan alǵanda jastardyń basym bóligi ekonomıkalyq belsendi, atap aıtqanda, olar jaldamaly jumysshy nemese jeke kásippen aınalysady.

Shyǵarmashylyq mamandyqtar barǵan saıyn keń taralǵan. Jastar áleýmettik jeliler arqyly tanymal bolýǵa jáne belgili bir salada kóshbasshy bolýǵa umtylýda, bul olarǵa qarjylyq turaqtylyq ákeledi. Kóptegen jastar qosymsha bilim berýge úlken kóńil bóledi, qazaqstandyq jastardyń tórtten birinen astamy qosymsha bilim berý uıymdaryna barady. Sonymen qatar, el damýyna súbeli úles qosyp júrgen jas ǵalymdardyń qatary da aıtarlyqtaı artty. Talantty qazaqstandyq jastardyń syrtqy naryqty baǵyndyrýǵa umtylysy artyp keledi. Sońǵy 10-15 jylda kóptegen jastar álemdik arenada bıik belesterdi baǵyndyryp, elimizdiń ımıjin joǵary deńgeıge kóterdi», - deıdi Jastar ǵylymı ortalyǵynyń dırektory Aıan Sakoshev.

Ótken jyldardaǵy jastar tendensıasyn salystyra otyryp, jastar arasynda sportpen aınalysý sánge aınalǵanyn atap ótýge bolady. 2,4 mıllıonnan astam jas sportpen turaqty aınalysady, onyń 9 paıyzy ulttyq sport túrlerimen aınalysady. Pandemıa sport salasyna da ózindik túzetýler engizgenine qaramastan, jastar jańa ózgeristerge sheber beıimdelip, jańa stıldi – úıde, ashyq aýada jattyǵýdy jáne ártúrli tıptegi onlaın marafondardy ótkizýdi engizýde.

Jastardyń mádenı-qundylyq kózqarastaryn qalyptastyrýda BAQ negizgi quramdastardyń biri ekeni daýsyz. Jastar óz oıyn ashyq, batyl aıta bastady. Nátıjesinde perfomans birinshi orynda. Iaǵnı, búginde árbir jastyń derlik kózge túsip, ózgeni kórgisi keletinine áleýmettik jeliler yqpal etti. Bul sońǵy áleýmettik platformalardyń biri – TikTok-tyń tanymaldyǵynyń negizi boldy. Biraq aqparattyq tehnologıalardyń aýqymdy áserine qaramastan, birneshe jyldar boıy jas qazaqstandyqtardyń dástúrli qundylyqtary – bilim alý, otbasyn qurý jáne ózin-ózi júzege asyrý ózgerissiz qaldy.

Jalpy alǵanda, ózin-ózi taný jolynda belgili bir qıyndyqtardyń bolýyna qaramastan, jastar óz ómirlerine qanaǵattanady jáne bolashaqqa, josparlarǵa jáne olardy júzege asyrý múmkindikterine oń kózqaras tanytady. Qoryta aıtqanda, qazirgi tańda jańa baǵdarlamasy men qundylyq ustanymdary, bıik maqsattarǵa jetýge baǵyttalǵan ekonomıkalyq jobalary bar, óz oıyn ashyq aıtýdan qoryqpaıtyn, alǵa umtylyp, eńseretin jańashyl, jańashyl jastar qalyptasyp kele jatqanyn erekshe atap ótken jón. Jańa urpaq Qazaqstannyń bolashaǵynyń damýyna jarqyn boıaýlar ákeletini sózsiz.

Bul maqala «Qazaq mádenıetin jáne qazirgi zaman mádenıeti» páni aıasynda jazyldy. Maqalaǵa https://newtimes.kz/ jáne https://mk--kz-kz.turbopages.org/mk-kz.kz/s/social/2019/11/13/futbolnye-fanaty-geymery-i-khipkhopery-samye-bolshie-subkultury-v-kazakhstane.html saıttarynan materıaldar alyndy.

Maqala avtory - Ólmesova Arýjan. «Ál-farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti», «Fılosofıa jáne Saıasattaný fakúlteti», «Dintaný jáne Mádenıettaný kafedrasy», «6B03102 -Mádenıettaný» bilim berý baǵdarlamasy, 4 kýrs stýdenti

Jetekshisi - Kýderına Aıjan Nýrhamıtovna

---