InfoHub Logo

M.Shahanov sol kezdegi atqarǵan isin, búgin biz ulttyq maqtanysh dep baǵalaımyz... «Ulan ǵaıyr atyrap, Ertis pen Edildiń, Arqa men Alataýdyń arasy – qazaqtyń altyn besik Ata jurty», - dep Alty Alashtyń basyn qosqan Abylaı han aıtqandaı aspan asty eli Qazaqstan, tańbasy tasta, qany qara jerdiń tamyrynda jatqan “Táýelsizdik” degen qudiretti sózge ońaılyqpen jetken joq. Tósekte basy qosylmasa da, tóskeıde maly qosylǵan qazaq halqy qashanda erkindikti ańsap, arman etti. Keshegi Kereı men Jánibek qurǵan qazaqtyń memleket bolyp qalyptasýyna negiz bolǵan Qazaq handyǵy, búginde Elbasymyz Nursultan Ábishuly Nazarbaev bastaǵan Uly kóshtiń sońynan ilesýde. Biraq ta bul kúnge jetý úshin alash jurty talaı ret basyn báıgege tikti. Qoı ústinde boztorǵaı jumyrtqalaǵan qazirgi tańymyzǵa birden-bir sebepker Jeltoqsan oqıǵasy edi. Ulttyq sananyń dúr silkinip, ult azattyqqa umtylyp jalpy Keńes Odaǵy elderdiń Ulttyq Táýelsizdikke umtylý rýhyn oıatqan álemdegi eń úlken ımperıanyń biri KSRO-nyń jer júzinen joıylýyna sebepker bolǵan álemdik deńgeıdegi asa iri mámilege ıe kóterilis bolatyn. Jeltoqsan oqıǵasynyń túp-tórkini sonaý ata-baba tarıhynda jatyr. Bodandyq pen máńgúrttik saıasatyna qarsy qazaq halqynyń ishtegi yza men kektiń, renish pen shydamnyń núktesi qoıylǵan sáti edi. Bul kóterilis san ǵasyrlar buryn bolǵan Syrym Datuly, Kenesary Qasymuly, Isataı men Mahambet bastaǵan ulttyq teńdik úshin kúrestiń, azattyqtyń jalǵasy bolyp, tarıhta altyn árippen oryn tepti. Biraq ta qaharly qysta bolǵan bul oqıǵa halyq arasynda ózgeshe sıpat alyp, kóteriliske qatysqan azamattardy qýǵyn-súrginge ushyratty. Olarǵa nashaqor, maskúnem, buzaqy degen aıyptar taǵylyp, jazalady. Mundaı qanypezerlikke shydamaǵan Muhtar Shahanov ómirine qaýip tónerine qaramastan el men jer namysy úshin bas kótergen, namysy taptalǵan qazaq qyzdary men ıtke talanyp, jany qıylǵan uldarymyzdy aqtap alýǵa bar kúsh-jigerin saldy. Bir qynjyltatyny, bul isti jaqtaǵandar sany saýsaqpen sanarlyqtaı boldy. Ol ultyn jeńiske jetkizý úshin sanaýly ǵana azamattardy myltyqsyz maıdanǵa ádildik úshin kúresýge jibergen bolatyn. Bul kúreste Shahanov qanshama qastandyq pen ómirimen qoshtasarlyqtaı sátterge tap boldy. Reseı úkimeti ony tyǵyryqqa tirep, múmkindiksiz qaldyrǵan shaqta, qarańǵy qapastan bir sáýledeı jarq etken, Túrik mádenıeti ortalyǵynyń basshysy Turan Iazǵan oǵan der kezinde qol ushyn sozady. Ol «Jeltoqsan oqıǵasy – búkil túrki halyqtarynyń kóterilisi. Keńes úkimetindegi basqa da bolǵan kóterilistiń kóshbasshysy», - dep óz oıyn aıtady. Jeltoqsan oqıǵasyn búkil álemge jar salý maqsatynda, Túrik elin ǵana emes búkil eldi aıaǵynan tik turǵyzyp, túrli gazet, jýrnal, radıo arqyly AQSH eline deıin jarıalaıdy. Sonymen qosa Goloshekınniń basty jaýy Saharov pen Elsen de aıanyp qalmady. Olardyń Muhtarǵa kómektesýiniń birden-bir sebebi ádildik jolynda kúreske shyqqan Dara tulǵanyń eli úshin jantalasqandyǵy edi. Olar aqynnyń elin shynaıy súıip, qorǵaǵanyna tánti boldy. Shahanovtyń basty maqsaty ádiletsizdikke toly oqıǵany qaıta qaraýdy qolǵa alyp, ony aqtaý úshin komısıa qurylýy edi. Jolynda kezdesken san shalysqa qaramastan Alyp tulǵa maqsatyna jetti. Osylaısha 1990 jyly Qyrshyn ketken qurbandar aqtalyp, túrmede jatqan jastardy bostandyqqa shyǵardy jáne Shahanov búkil halyq bilýge tıisti mynadaı qylmystyń kózin ashty. 1985 jyly KSRO qaýipsizdik komıteti jáne KSRO İİM birlesip jasaǵan «Metel» jospary edi. Bul jospar Odaqtas Respýblıkalardyń birinde bılikke qarsy daý-damaı týa qalǵan jaǵdaıda halyqqa qarsy paıdalanatyn qarýly top edi. «Jeltoqsan oqıǵasyna» birden-bir qarý bolǵandyqtan, taǵy da Muhtar bastaǵan top aıqyn etti. Qazaq dalasynyń túpkir-túpkirin sharpyǵan 1986 jylǵy jeltoqsan oqıǵasyna uıytqy bolǵan birden-bir kúsh alashtyń dúr silkingen ulttyq namysy edi. Ulttyq bolmystyń 62 tamyry shymyrlap, týlap mundaı bassyzdyqtyń núktesin qoıdy. Eger sol kezde alash azamattary bas kótermegende bálkim búginde bizdiń basshymyz Orys azamaty bolýy ábden múmkin edi. Biraq sol sátte Alashtyń namysyn joqtap bas kótermeý, atqa qonbaý ulttyń súıegine basylǵan tańba edi. Osyndaı qurbandyqqa barǵan qara jamylǵan jastardy aqtap almaý naǵyz sorly halyqtyń kúıin keshý bolatyn. Biraq ondaı halge jetkizbes úshin dúnıe júzine aty ańyz bolyp taralǵan Muhtar Shahanov ádildiktiń aq jolynda jeńis týyn jelbiretti.

Abylaı han atyndaǵy qazaq halyqaralyq qatynastar jáne álem tilderi ýnıversıtetiniń 2-kýrs stýdenti Kanalbaeva Aıgúl Ǵafýrjanqyzy

---