InfoHub Logo

Áı, bar bolǵyr, osy bir troleıbýstardyń aldyńǵy jáne artqy oryndyqtarynyń óte qyzyq ornalasqanyn aıtamyn da!.. Eń aldyndaǵy eki kisige ekinshi qatardaǵy eki kisi arqasyn berip, ókpelep qalǵandaı teris qarap otyrady.

Artqysy da solaı...

Búgin bizdiń qarıaǵa sol aldyńǵy jaqtaǵy «teris oryndyqtardyń» bir buryshy buıyra qalǵan eken. Bul ózi, shyntýaıtyna kelgende, esekke, ıá bolmasa, atqa teris mingizip, el aldynda masqara etkendeı birtúrli yńǵaısyz kórinis emes pe.

Biraq, osyǵan qalalyqtardyń eti ábden úırenip-aq ketken. Eleń qylmaıdy, tipti. Tap bir asúıdegi jumsaq oryndyqtardyń birine jaıǵasyp alyp, endi qashan shaı isher ekenbiz dep dámetip otyrǵandaı bylq etpeıdi. Ara-tura kózin jumyp, azdap qalǵyp alatyndary da bar.

Búgin bizdiń qarıa, nege ekeni, qarsy aldyndaǵy jalǵyz oryndyqta otyrǵan aq sur júzdi, kerme qas, tákapbarlaý kempirge qaıta-qaıta úńilip qaraýmen boldy. Basyna tartqan aq túbit oramaly jańa ǵana jaýǵan aqsha qardaı úlpildep, óńine ádemi jarasa qalypty. Kópten beri kún qaqpaı, bozań tartqan bet-júzin aıaýsyz shımaılaǵan maıda ájim syzyqtary álginde ǵana jýylyp, dem arasynda keýip úlgergen kónetoz jibek oramaldyń jip-jińishke qyrtystaryna uqsaıdy.

Al ıyǵy tip-tik. Kárilik shirkin, keý-keýlep kelip, qaýsyra qushaqtaı alsa-daǵy, kempir jaryqtyq, ázirge ılikpeı, keýdesin bermeı qasqaıyp turǵan sekildi. Terezeden syrtqa qarap, qybyr etpeı otyrǵan myna keıpiniń ózinde de bylaıǵy jurtqa beımálim qupıa bar ma dersiń.

Qarıanyń kóz aldyna bir qyzyq kórinis elestedi; bul kempir... ıá, bul kempir ushar basynda bir shókim qar jatqan kári jartastaı zamana jeli qansha mújip, qajasa da qaıyspaı, báz-baıaǵy symbatyn saqtap qalýǵa tyrysqan tákapbar jan-aý, sirá.

Kenet ol júzin beri buryp, ózine qadala qarap otyrǵan qartqa kózin tiktep, nazar salyp edi, bizdiń qarıa tap bir urlyq ústinde ustalǵan paqyrdaı qıpaqtap, kirpigin qaıta-qaıta qaǵyp, qypylyqtady da qaldy.

Tipti, janaryn taıdyryp áketýge de úlgermedi. Al, ana kisiniń aıasy úlken, dóńgelek qara kózi tym ótkir eken. Tap bir lazer sáýlesi sekildi qarıanyń keýdesin tesip ótip, áp-sátte-aq onyń kim ekenin, ómir boıy qaı ınstıtýtta istegenin, qandaı ǵylymı ataqqa qol jetkizgenin, qanshalyqty mansap bıigine kóterilip jáne odan qaıtip, qalaı qulaǵanyn, qazir qansha zeınetaqy alatynyn, qaladaǵy páteri neshe bólmeli ekenin, kempiri baıǵustyń qaı jyly qaıtys bolǵanyn, balalarynyń qaıda júrgenin, qashannan beri as-aýqatyn ózi jasap iship, kıim-keshegin ózi jýatynyn... qudaı-aý, bárin-bárin bilip, kóńiline túıip ala qoıǵandaı boldy.

«Iapyr-aı, jas kúnińde qandaı tákapbar, pań, sulý boldyń eken?..» dep oılady qarıa kózin jypylyqtatyp. Kempir taǵy da terezege úńilip, kóshe jıegindegi tirshilikke kóz saldy.

Qarıa ony jáne bir, jańa bir qyrynan tanyp-bilýge kiriskendeı qadalyp, shuqshıa tústi. Tap-tuınaqtaı bop otyrǵan kempirdiń ústindegi kirshiksiz qara tústi kashımır paltosy quddy bir ózine arnap tigilgendeı boıyna shap-shaq eken. Uqyptap tartqan aq bókebaı oramalymen ádemi úılesip, óńin ashyp, keremet jarasyp tur.

Qyrsyq shalǵanda, qarıa sońǵy kezderi óziniń ne kıip, ne qoıyp júrgenine zer salyp, mán berýden múlde qalǵan edi. Sebebi, ony jýyp, ótekteýdiń ózi bir mashaqat. Onyń ústine qarıany burynǵydaı jik-japar bolyp qurmettep, qonaqqa shaqyryp jatqan da eshkim joq. Qolyna ilingendi ıyǵyna ile salyp, júre beredi.

Biraq, qazir qarıa óziniń sonysyna qatty qysylǵandaı kúı keshti. Kerek deseńiz, ishteı qýystanyp, namystanǵandaı da boldy. «Keler joly bir kelgeninde Ásembalaǵa aıtyp, kástóm-shalbarymdy ótektetip almasam ba» dep, qalanyń shet jaǵynda turatyn jalǵyz qaryndasyn da eriksiz esine aldy.

Kempir qarıaǵa qaıta burylyp qaramady. Syrttaǵy tirshilikti búgin ǵana kórip otyrǵandaı qabaǵyn sál shytyp, kóz almaıdy. «Pah, shirkin!» dep ishteı tańǵalǵan qarıanyń janarynda bir oınaqy ushqyn jylt ete qaldy.

Endi birazdan soń ol ózi túsetin aıaldamaǵa jetip qalǵanyn sezip, qalbalaqtap ornynan kóterildi. Esikke qaraı jyljyp bara jatyp áli de sol baıaǵysynsha terezeden kóz almaı, tip-tik bop otyrǵan kempirge jáne bir kóz saldy.

O toba! Osy sátte, oń jaq qyrynan qaraǵan kezde ǵana ol ózine baıaǵydan tanys beıneni azdap shyramytqandaı abdyrap qaldy. «E-e, báse... báse...» deı berdi aıaq astynan asyp-sasyp.

Troleıbýs aıaldamaǵa toqtap, sart etip esik ashyldy. İshtegilerdiń birazy syrtqa qaraı aqtaryldy. Kútpegen jerden kóńiline alań kirip, ári-sári bop, ne isterin bilmeı, kidirip qalǵan qarıany art jaqtaǵy bireý keýdesimen ıterip kımeleı berdi.

Áne-mine degenshe qozǵalyp ta ketken troleıbýsqa jaltaqtap qarap, qaıta-qaıta basyn shaıqap, aıaldamada bógelip qalǵan ol: «Apyr-aı, apyr-aı... — dedi ókinip. — Á degende, jyǵa tanymaı qalǵanymdy qarashy!..»

Onyń kóz aldyna saǵymdaı buldyrap sona-a-aý bir jastyq shaqtaǵy eń bir qyzyqty, eń bir ystyq kúnderdiń elesi oralǵandaı boldy...

Seıfýllın men Gogoldiń

Qıylysqan jerinde.

Júrek degen qurǵyrdyń,

Jıi urysqan jerinde!

Pah, shirkin, aqyndar da aıtqysh-aý, á!.. Aıtqysh-aý!

Ol kezde álgi eki kósheniń qıylysyndaǵy áıgili JenPI-diń qyzdarymen tanysyp, kınoǵa shaqyrýdyń ózi bir mereke edi!

Qarıanyń kóz aldyna «Alataý» kınoteatrynan shyǵyp, qastaryndaǵy tórt qyzǵa bir-bir balmuzdaq áperip, ázildesip kele jatqan eki jigit elestedi. Onyń biri — Ertis, ekinshisi — ózi edi.

Qyzdar da qyzyq. Keshe Ertis mektepte birge oqyǵan klastas qyzy Uljanǵa: «Biz erteń dosymyz ekeýmiz kelemiz. Kınoǵa baraıyq, qydyraıyq» dese, búgin bir bólmede jatatyn tórt qyz tyrnadaı tizilip bir-aq shyǵypty.

Al endi, jigitter, qaltalaryńda qansha aqshalaryń bar ekenin eseptep, sanaı berińder. Tórt bılet, tórt balmuzdaq. Ertis ekeýin qospaǵanda, árıne. Sebebi, «biz jigit emespiz be» dep, balmuzdaqtan bas tartýǵa bolady. Áı, biraq, bılet she, bılet!.. Onsyz kınoǵa qalaı kiresiń?

Kúlegesh Uljan syqylyqtap: «Mine, bizdiń qyzdar! Qalaǵandaryńdy tańdańdar!» dep máz bolyp júr. Áı, ózi de bir erke edi-aý, erekshe edi-aý!..

Keıin Ertis báribir sol Uljannyń ózin qalady. Qazir olar ózderiniń týǵan aýlynda, Atyraý jaqta turady. Burynǵy erke-sholjań Uljan keıin ustamdy, abyroıly ustaz bolǵan. Al Ertistiń ózine tıesili jekemenshik sharýashylyǵy, egin salyp, mal baǵatyn jeri bar kórinedi.

Iá, sol kúni bular kınodan shyqqan soń taǵy da biraz shyǵynǵa batty. Lımonad pen balmuzdaqtyń kezeginde turǵanda qyzdar, nege ekeni, kınoteatrdyń janyndaǵy tır jaqqa kózderin tóńkerip, qaıta-qaıta qaraǵyshtaı bergen.

— Nemene, myltyq atqylaryń kep tur ma? — dep aq kóńil Ertis osy kezde túbi túsken shelekteı saldyrlaı jónelsin.

— Iá-á, — dedi Uljan daýsyn sozyp, oǵan erkelep.

— Más-saǵan?! Qashannan beri atqysh bop ketkensińder, eı?!

— -Jo-oq. Biz endi-endi úırenip júrmiz. Al mynaý Aqzer bolsa, naǵyz snaıper! Qane, jarysasyńdar ma?

— Oı, men myltyq atýǵa joqpyn! - Ertis á degennen-aq at-tonyn ala qashyp, shoshyp ketti. Qyzdar endi kózin súzip, buǵan qarady.

— Kóreıik, — dedi bul sheginýge jol qalmaǵanyn sezip. Biraq ishteı, jeńilip qalsam uıat bolady-aý degen bir oıdyń sýmań ete qalǵany da ras. Áı, biraq... Amal joq. Ózi aýzynan qaǵyndy. Ne de bolsa, nartáýekel!..

Qyzdar qýanyp, shý ete tústi. Ózderinshe bir tamasha kóretin boldyq-aý dep qýanǵan túrleri bolar. Tek álgi, Aqzer ǵana: «Shynymen-aq, menimen jarysqa túspeksiz be?» degendeı Saǵyndyqqa synaı qarap, únsiz tur. Óńinen az-kem tańdanǵandaı syńaı baıqalady.

Endi bári topyrlap, tırge keldi. Uzyntura, ashyq aýyz Ertis shıbarqyt shalbarynyń tereń qaltasyna qolyn shyntaǵyna deıin súńgitip jiberip:

— Men senderge biraz oq alyp bereıin, — dep usaq tıyndaryn shyǵara bastap edi, sol kezde qaı saıtan túrtkenin kim bilsin, munyń da aıaq astynan myrzalyǵy ustaı ketpesi bar ma. Pıdjaginiń ishki qaltasyna tyǵyp, bir keregi bop qalar dep saqtap júretin tutas úsh somdyq kók qaǵazdy qalaı sýyryp alǵanyn ózi de bilmeıdi.

Tırdegi alasa boıly, túr-tulǵasy kavkazdyqtarǵa uqsaıtyn murtty kisi jymıyp:

— Osynyń bárine me? — dedi.

— Iá. Bárine.

— Vot eto — djıgıt!

Sóıtti de, bir ýys oqty bulardyń aldyna saý etkizip tóge saldy.

— O-o! — dep qyzdar taǵy da máz boldy.

Tek ishtegi syryn eshqashan jasyrmaıtyn aq kóńil Ertis qana:

— Óı, bul kóp bolmaı ma? Erteń de kún bar emes pe?! — deı berdi basyn shaıqap.

Osy sátte Aqzer jep-jeńil bytyra sekildi qalaıy oqtyń on túıirin sanap alyp:

— Maǵan osy jetedi, — dedi ózine ózi senimdi túrde.

— Olaı bolsa, Saǵyndyq ta on oq alsyn, al qalǵanyn biz atamyz, — dep kúldi Uljan. — Qane, bastańdar! Jo-joq... Toqtańdar! Aldymen nege bástesesińder, sony aıtyńdar.

Aqzerdiń ne oılaǵanyn kim bilsin, al Saǵyndyqtyń basynda: «Bárińniń kózińshe erninen bir súıgizsin!» degen bir jymysqy oı jylt ete tústi. Sóıtti de, jarys bastalmaı turyp-aq jeńiske jetkendeı qarsy aldyndaǵy tákapbar qyzdyń úlbiregen top-tompaq ernine emine qarap, bir jutynyp qaldy.

Al Aqzer:

— Eger, — dedi azdap ıegin joǵary kóterip, qasyn kerip, — men utylsam, bárińdi «Jastar» kafesine shaqyryp, kofe alyp beremin.

— O-o!

Qyzdar dý qol shapalaqtady.

— Al endi, Saǵyndyq aıtsyn!

Nesi bar, aıtsam aıtaıyn degendeı bul da qyzdarǵa shekesinen qarap, keýdesin kerdi.

— Men utylsam, «Almaty» restoranyna shaqyramyn!

— Ý-ý-ý!

— Al, bastańdar onda!

Aıasy keń, qaraqat kózderin tóńkere qaraǵan Aqzer:

— Siz!.. — dedi buǵan qarap, qolymen izet kórsetip. — Atyńyz!

— Jo-oq, sen basta!

— «Qyzdyń joly jińishke» degen!..

— Al, jaraıdy onda!

Bul tırdegi ár túrli jan-janýarlardyń keskini beınelengen nysanalardyń birine qaraı myltyǵyn kezene bergende Aqzer basyn shaıqap:

— Joq olardy emes, anaý tómendegi ottardy ataıyq, — dep álgi oıynshyqtardyń tómengi jaǵyndaǵy monshaqtaı jyltyraǵan ottardy kórsetti.

Tars!.. Mine, alǵashqy oq atylyp ta ketti. Qaraýyldyń ushynan qyldyrap kóringen ot jalp etip sóndi. Sál bolmasa múlt kete jazdaǵanyn sezip, ekinshisin uzaǵyraq kózdedi. Tars ete túsken myltyq daýsymen birge ol da sóndi. Sodan soń úshinshi oq múlt ketti. Mássaǵan!.. Odan keıingileriniń de biri tıip, biri tımeı Saǵyndyqtyń ábden berekesi qashty.

Ýh, bitti-aý áıteýir!

Ol endi Aqzerge qarap, kezek seniki degendeı izet jasady.

Al sodan soń...

... Qalt-qult etip kele jatqan qart ózinen ózi myrs etip, basyn shaıqap kúlip jiberdi. Kóńilinde áldeqandaı bir ókinish aralas saǵynysh oıanyp, alysta qalǵan jastyq shaqtyń erke samaly eki betiniń ushynan aımalap, óbe bastaǵandaı júzi nurlana tústi.

Onyń kóz aldyna álgi ottardy qapysyz kózdep, birinen soń birin sóndirip jatqan tákapbar sulý qyzdyń beınesi elestedi. Iapyr-aı, bir de bir oǵy múlt ketken joq-aý, múlt ketken joq. Eń sońǵysy lyp etip sóngende qyzdar qýanǵanynan bir-birin qushaqtap, sekirip jatty.

— Ýr-ra, endi restoranǵa baramyz!

Qaıta-qaıta basyn shaıqap, birese buǵan, birese qyzdarǵa qarap yrjıyp, ań-tań bolyp turǵan Ertis:

— Óı, óı! — deı beredi sasqalaqtap. — Sen utylyp qaldyń ǵoı, eı!

Al bul bolsa, kútpegen jerden kúlkige aınalyp, endi ne isterin bilmegendeı bir qyzaryp, bir bozarady.

— Áı, jigitter, — dedi bir kezde Uljan sańqyldap. — Kettik restoranǵa!

«Oıbaı-aý, oǵan aqsha qaıda?!»

Osy kezde:

— Oý, qyzdar, qyzdar! — dep gújildedi Ertis. — Sender jeńdińder. Biz jeńildik... Biraq, restoranǵa búgin emes, stıpendıa alǵan kúni baraıyq!

... Iá-á, qalaı deseń de, jeńilistiń aty — jeńilis. Úlken be, kishi me, shyn ba, oıyn ba, báribir, kóńilińe syzat túsirip, esińe alǵan saıyn jigerińdi qum qylady.

... Qarıanyń kózi jypylyq-jypylyq etip, «ıá... ıá, solaı boldy» degendeı bir ashylyp, bir jumyldy.

Bular restoranǵa shaqyrǵan kúni qyzdar eptep qyzyl sharap ishti. Al Ertis ekeýi ózderiniń erkek ekenderin, erkek bolǵanda da, anaý-mynaý kókebas emes, naǵyz nar jigitter ekenin tanytyp, bir shólmek araq aldy.

— Oı, senderge bul kóp bolmaı ma?! — dep shyr ete qalǵan Uljanǵa qarap, Ertis suq saýsaǵyn erniniń ushyna apardy.

— Sen bizdiń isimizge aralaspasańshy. Ne ishemiz, ne jeımiz, ony ózimiz bilemiz ǵoı.

— Iá-á, — dedi Uljan daýsyn sozyp. — Ózderiń bilesińder!.. Qane... qane, qyzdar kútip qaldy. Turyńdar, bıleıik!

... Qarıanyń qulaǵyna sol kúngi keshtiń kóńildi áýeni alystan talyp jetkendeı boldy. Jáne sol áýenmen birge búgindikke alǵash ret boıyna qan júgirip, kózinde bir ushqyn oınap, erni qybyrlap, murty jybyrlap, tumsyǵynyń astynan yńyldap án aıta bastady.

Lal-la-la-lal-la-la-la-a,

Lal-la-la-lal-la-a-la-a...

Biraq onyń jan dúnıesinde qandaı áýen jańǵyryp kele jatqanyn kóshede eshkim bilgen de, estigen de, túsingen de joq.

... Sol kúni olar tún ortasy aýǵansha bı bılep, saıran saldy. Qyzyl sharapqa masaıyp qalǵan qyzdar da, qyzara bórtip, teńselip júrgen jigitter de kóńildi edi.

Biraq, bul sonda da óziniń jeńilisin umytpady. Sóner-sónbesin bilmeı, dir-dir etip turyp qalǵan monshaqtaı ottar kóz aldynan ketpedi. Sodan ba, Aqzerdi qaıta-qaıta bıge shaqyryp, mazalaı berdi. Tipti, búkil kesh boıy tek Aqzermen ǵana bıledi. Keı sátterde ony ózine qaraı tartyp, betinen shóp etkizip súıip almaq ta boldy. Biraq, tákapbar qyz qarsylyq kórsetip, munyń keýdesine shyntaǵyn tirep:

— Shekten shyqpańyz, — deıdi aqyryn ǵana eskertý jasap.

— Keshir... Sen... sen erekshe qyzsyń, Aqzer.

Ol basyn shaıqap, ezý tartady.

— Tırdegi ottyń bárin sóndirdiń!..

— Oı, siz sony áli de umytpaǵan ekensiz-aý.

— Joq. Umytpaımyn. Eshqashan....

— Ol ánsheıin, oıyn emes pe! Al shyndyǵynda... Taý qoınaýyndaǵy bizdiń aýylǵa barsańyz ǵoı, shirkin! Quralaıdy kózge atqan naǵyz mergendermen tanysar edińiz. Meniń ákem de, aǵalarym da ańshy.

... Qarıa bir jutynyp, tamsanyp qaldy. Eki aıaqty, jumyr basty pende shirkin, osyndaı bir tátti, osyndaı bir baqytty sátterin eske alǵanda ǵana óz ómiriniń bosqa ótpegenin; birde qýanyp, birde muńaıyp júrip, qal-qaderi jetkenshe qyzyqty ǵumyr keshýge umtylǵanyn sezedi-aý deımin.

Áı, bul ázázil degendi qoısańyzshy!.. Ortaǵa shyǵyp, bılegen saıyn mas jigittiń býyn-býyny bosap, qushaǵyńdaǵy sulý da tákapbar qyzdyń ystyq deminen basy aınaldy. Bir kezde múlde esinen aırylyp, Aqzerge jabysa ketti de, áı-shaıǵa qaratpaı erninen súıip aldy...

Qyz qatty bulqynyp, keýdesinen ıterip jiberdi. Sonsoń betine ashshy shapalaqtyń sart ete qalǵanyn biledi... Odan arǵysy esinde joq... Búkil restorandy jańǵyrtyp, áldene dep aıqaılap júrgen sekildi...

Qarıa basyn shaıqap, myrs etip kúldi. Eski jaranyń orny sekildi ertede bolǵan oqıǵanyń izi onyń júregi aýyrta qoıǵan joq. Kerisinshe, meni esińe al, taǵy da bir ret kóz aldyńnan ótkiz dep, kóńilin jylyta túskendeı boldy.

Al ol kezde...

Qarıa taǵy da basyn shaıqap, kúldi.

Erteńine tús aýa kózin ashyp, jan-jaǵyna qaraǵanda ol óziniń jataqhanada jatqanyn sezdi. Qolqany qapqan sasyq, ótkir ıistiń ózge emes, óz demi ekenin túsingen kezde yńyrsyp:

— Keshe men ne istep qoıdym? — dedi.

Osy sátti kútip turǵandaı uzyn boıly Ertis tóbesinen tóne qarap, myrs etip kúldi.

— Óı, sen... Jyndanyp kettiń ǵoı tipti!

— Ne dep aıqaıladym?..

Tósekten basyn ázer kóterip, jaýap kútti. «Áı!» dep, qolyn siltep, teris aınalǵan Ertistiń kózinde bir oınaqy ushqyn jylt ete qalǵandaı boldy.

— Ne dedim?..

— Bilmeım...

— Ne dedim-m?!.

— Túsinbedim, — dedi ol endi basyn shaıqap. — Ózińnen-ózi jyndanyp: «Men jeńdim! Men ondyqqa tıgizdim! Ernińnen súıdim-m!» dep aıqaı saldyń.

Bul tósegine sylq ete tústi. Masqara-aı!..

Sodan qaıtyp JenPI-ge aıaq baspaıtyn boldy...

Seıfýllın men Gogoldiń,

Qıylysqan jerinde.

Júrek degen qurǵyrdyń,

Jıi urysqan jerinde!

Áı, osy aqyndar da aıtqysh-aý, á?! Aıtqysh-aý!..

... Qarıa sál kidirip, «ıá-á, sona-a-aý bir shaqta solaı bolyp edi-aý» degendeı basyn shulǵı berip edi, kenet, júregi qurǵyr, bireý jýaldyz suǵyp alǵandaı shanshyp ketkeni. Ol keýdesin basyp, aýyrsynǵandaı búgilip qaldy.

Qolynda sómkesi bar bir orys áıel janynan ótip bara jatty da, qarıanyń betine úńile qarap, toqtaı qaldy.

— Vam chto, ploho?

Qarıa bolar-bolmas ezý tartyp:

— Net... — dedi kúbirlep, — naoborot, ochen horosho...

Álgi áıel basyn shaıqady.

— Ný, togda, ponátno. Merý nado znat!..

«Qap, — dedi qarıa ókinip. — Jaman oılap qaldy-aý!..»

Sonsoń, namysqa tyrysqandaı aıaǵyn nyq basyp, alǵa qaraı jyljydy.

«Rasynda da, sol Aqzer me eken? Apyr-aı... — Onyń kóńiline sýmańdap bir kúdik kirgendeı boldy. — Qara basyp, troleıbýsta betpe-bet otyrǵanda tanymaı qalǵanymdy qarashy. Ózi de bir kerdıip, terezeden kóz almady. Áı, biraq...Tanyǵanda ne deımin, qudaı-aý? Baıaǵyda... ıá, baıaǵyda-a... Senen jeńilip qalyp edim ǵoı deımin be?..»

Qarıanyń kóz aldyna sóner-sónbesin bilmeı dir-dir etip turǵan bir túıir ot elestedi.

---