InfoHub Logo

Ómir aýyr, myrzalar. Ómir — oı-shuńqyrly buralań jol. Ómir... Mende ómir týraly oılarymdy tujyryp jazǵan úsh dápter bar. Olarda on alty myńǵa jýyq naqyl sóz bar.

Ómir — bastan-aıaq azap. Ómir — tip-tik ór. Ómir — tasyǵan ózen. Ómir — teatr sahnasy.

Sońǵy dápterimniń sońǵy betine:' «Ómir degenimiz ne?» dep jazyp ta qoıdym.

Ámir aýyr, myrzalar, óte aýyr. Meniń myna bir áńgimemdi muqıat tyńdańyzdar da, bul pikirime ózderińiz tóreshi bolyńyzdar.

Buta basyn syndyrmaı bos júrgen kezim edi. Ákemnen qalǵan qısapsyz maldy shashyp shatylyp júrgen joqpyn, jumys taba almaı sandalyp júrmin. Taza aýa men tunyq sýdy shalaptap ózek jalǵap júrgenime eki kún bolǵan.

Parkke baryp bir oryndyqqa jaıǵastym da, ómirdiń máni men sáni jaıynda oılana bastadym. Janymda bir er adam gazet oqyp otyrǵan. Gazetin oqyp bolyp qaltasyna salǵan kezde:

— Bere turyńyzshy, kórip shyǵaıyn,— dedim.

Kórshim gazetin usyndy. Qysqa-qysqa habarlandyrýlaryna kóz tastadym. Bir habarlandyrýdan maǵan úmit oty jylt etkendeı boldy. Kez kelgen jastaǵy erler men áıelderdi jumysqa qabyldaımyz depti. Gazetti kórshime qaıtaryp berdim de, habarlandyrýda kórsetilgen adresti izdep qustaı ushyp jóneldim. Qalanyń bir qaınaǵan tusynda turǵan bes etajdy nán úı eken. Lıftini tosyp tursam basqalar menen buryn baryp qoıar dedim de, baspaldaqtardan yrǵyp attap besinshi etajǵa umtyldym. Aıtylǵan 18-shi esikke de jettim-aý! Bireýler kirip, bireýler shyǵyp jatyr. Bári de úmit jetelep kúlimsirep kiredi de, órt sóndirgendeı tútigip, tulan tutyp shyǵady.

Entigimdi bastym da, esikti men de ashtym:

— Gazettegi habarlandyrýdy oqyp...

Bosaǵada turǵan shveısar kire ber degendi ańǵartyp qolyn silteı saldy.

Oryndyq pen kreslodan aıaq alyp júrgisiz bir bólmege kirdim. Alty áıel, segiz er adam otyr. Túregep turǵan tórteýge besinshi bop men de qosyldym.

Ózime uqsas bir beıbaq kórshime kúbir etip:

— Nemene jumys eken?— dedim.

— Bilmeımin,— dedi ol,— áıteýir kezekpen bir-birlep shaqyryp kirgizedi. Kirgen adam on mınýttan keıin, nemese jarty saǵattan soń atqyp shyǵady da, jer-dúnıeni kúńirentip kete barady.

Tórgi esik teýip qalǵandaı sharq etip ashyldy da, pomıdordaı qyp-qyzyl bop bireý ytqyp shyqty.

— Óńsheń jaýyz! Sumyraı! Jeksuryn! — dep barqyrap barady.

— Qaısyń kirýshi ediń?— dedi shveısar.

— Men,— dep álem-jálem boıanǵan bir kelinshek kirip ketti.

— Onda ne isteıdi eken?— dep suradym, kezektegilerdiń birinen.

— Emtıhan alatyn sıaqty.

Mektepte oqyǵan-toqyǵandarymdy esime túsirýge tyrysyp, ishteı álektene bastadym. Bul jer, sirá, saýda mekemesi bolýy kerek, sondyqtan matematıkadan emtıhan alatyn shyǵar. Kóbeıtý kestesin ishteı qaıtalap turmyn. Odan soń alý-qosý, prosentti esepteý tásilderin esime túsirýge kiristim.

Esik taǵy da aıqara ashylyp, jańaǵy álem-jálem kelinshek aıǵyz-uıǵyz bop shyǵa keldi.

— Kórgensizder, beıbastaq ketkender! — dep aıqaılap jóneldi. İshten erkekterdiń ersi kúlkileri estildi.

— Álgi áıelge shynymen til tıgizgenderi me?— dedim men, sekem alyp.

— Óıtpegen shyǵar,— dedi kórshim.— Bir qyrsyq suraq qoıǵan bolar. Al áıel oǵan jaýap bere almaǵan ǵoı.

— Qaısyńnyń kezegiń?— dedi shveısar taǵy da. Áıeldiń «jaýap bere almaǵanyn» bilip otyrǵan jigittiń kezegi eken, sol kirdi. Kúrdeli prosenttiń ne ekenin endi oılaı bergenimshe bolǵan joq, jigitim tepken doptaı ytqyp shyqty.

— Jumystaryń qurysyn!— dep baqyrdy ol.

— Myna jigit jańaǵy áıel ǵurly bilmegen ǵoı,— dedi kórshim myrs etip.

Menen keıin kezek alǵandar da kóbeıip qalypty. İshke engizip esik kózinde turǵan shveısardyń janyna baryp:

— Kirgenderge ne isteıdi?— dedim aqyryn ǵana.

— Synnan ótkizedi,— dedi ol mysqyl únmen. İshke kirgender baqyryp-shaqyryp shyǵyp ketken saıyn men qýana túsem, óıtkeni maǵan jumys buıyrýy úshin olardyń azaıa bergenderi kerek. Degenmen, sekem alyp ta turmyn. Bular jurttyń bárin búıi shańqandaı etip, qandaı synnan ótkizip jatyr? Qarnym qabyrǵama jabysyp júrmegenimde bulardyń jumystaryna qolymdy bir-aq siltep, baǵana ketip qalatyn edim... Kezegim keldi. Meniń aldymda óńi bop-boz shal turǵan-dy. Sol shaldyń qaljyrap shyqqany sonshalyq, tipti baqyryp-shaqyrýǵa shamasy bolmady.

— Aqsaqal, olar ne isteıdi?— dedim, bilip alǵym kelip.

— Surap qaıtesiń, qazir kóresiń,— dedi ol. Shveısar kezek kimdiki ekenin surap dúńk etti. Men úndemedim.

Menen keıin turǵan kisi:

— Sizdiń kezegińiz ǵoı,— dedi maǵan.

— Siz kire berińiz, men asyǵyp turǵan joqpyn.

— Men kezeksiz kirmeımin,— dedi ol qasarysyp. Óı, haıýan! Tramvaıda nemese avtobýsta bolsa ǵoı, búıtip kezek kútip syzylǵandy qoıyp, meniń ústimnen júrip keter ediń!

— Kire berseńizshi!

— Joq, áýeli ózińiz kirińiz!

Shveısar meni arqamnan ıterip qaldy. Sońymnan sart etip esik jabyldy.

«E, táńirim,— dep ishteı jalbaryndym men,— óziń jar bola gór maǵan. Emtıhany ma, syny ma, nesi bolsa da aman ótip shyǵyp, áıteýir bir jumys taýyp alýyma óziń járdem jasaǵaısyń!..»

Álde qoryqqandyqtan ba, álde ashtyqtan ba, áıteýir, kózim qaraýytyp ketti.

Kirgen bólmeme jaǵalaı qarasam,— keńsege uqsaıtyn tárizdi. İshte otyrǵandardyń bári ishek-sileleri qatyp kúlip qalǵan. Bári de qaryndary qabaqtaı, buǵaqtary tabaqtaı kileń mester eken, olar kúlmegende, kim kúlsin.

Ústine shyny tóselýli úlken jazý stolynda qonjıyp otyrǵan bireýiniń aldyna bardym, sebebi komısıanyń bastyǵy sol sekildendi.

— Sen qaljyńdy jaqsy kóresiń be?— dedi ol.

Otyrǵandardyń bárine baıyptap qarap aldym.

Uzyn sany on shaqty eken. Aralarynda mendeı júdep-jadaǵan eshkim kórinbeıdi. Iaǵnı qaljyńnan basqa kásip izdemeıtinderi bep-belgili.

— Qaljyńdy, ıá, ıá, jaqsy kóremin. Bu jaryq dúnıede qaljyńdy jek kóretin pende bar ma eken?! — dep asyǵa jaýap berip, yrjıyp kúlgen boldym.

— Demek, qaljyńdy ó-ó-óte jaqsy kóresiz, á! — dedi ol daýysyn soza sóılep.— Káne, myna kresloǵa otyra qalyńyz.

Dizem úzilerdeı bop áreń tursam da otyrmadym, ádep saqtadym.

— Myrza, men osylaı tura bereıin de.

— Joq, bolmaıdy. Sen qaljyńdy jaqsy kóresiń ǵoı. Otyr.

Bas tarta berý yńǵaısyz boldy da, raqmetimdi aıtyp baryp otyrdym.

— Bul kresloǵa emes, anaǵan otyr.

Nusqaǵanyna baryp otyrdym.

— Osynda otyrǵandardyń bári kileń qaljyńbastar,— dedi predsedatel.

— Óte jaqsy, myrza, qaljyń degende men de ishken asymdy jerge qoıamyn.

Olar menimen áńgimelesýge kiristi. Qoıǵan suraqtaryna ádeppen qysqa ǵana jaýap berýge tyrystym. Bir ýaqta otyrǵan ornymnyń ysı bastaǵanyn sezdim. Tipti kúıdirip bara jatyr. Janyp turǵan monshaǵa kıimsheń kirgizip jibergendeı boldym. Iá, alla, saqtaı gór... Osy men aýyryp otyrǵannan saýmyn ba? Aýyrǵanda, ádette, basqa jaǵym emes, basym ysýshy edi. Men jan-jaǵyma japaqtap qarap, qıpaqtaı bastadym, al aınalamdaǵylar qarq-qarq kúledi. Qaljyńbastarǵa keregi— meniń sıqym ketip, berekem ushqany ǵoı. Óneboıym órtenip bara jatsa da jaıbaraqat kúlimsireýge tyrysyp otyrmyn.

— Sizge ne boldy, syrqatsyz ba?—desti olar.

Eger ıá, syrqatpyn desem, jumysqa almaı qoıady.

Sondyqtan:

— Syrqat emespin, onyń betin ary qylsyn,— dedim.

— Endeshe nege qıpaqtap otyrsyz?..

Olar menen kóz almastan qarqyldap kep kúledi.

— Ǵafý etińizder, azdap qajalǵan edi,— dep jaltara jaýap berdim,— ruqsat etseńizder, men túregep turaıyn.

Ornymnan turyp, mańdaıymnyń terin súrttim. «Nemenege qarǵasha qarqyldaısyńdar?!»—dep aqyryp qalǵym keldi, biraq aqyryp nem bar,— olar qaljyńbastar ǵoı, jumysqa almaı júrer...

Stol basyndaǵysy qońyraýlatyp shveısardy shaqyryp alyp:

— Myrzaǵa shaı ákel!— dep buıyrdy.

Men qýanyp kettim. Sirá, unadym-aý deımin. Al ashtyqtan ishim ulyp tur. Talǵajaý birdeńe berseshi, shirkin!.. Shveısar bir stakan shaı alyp keldi. Stakandy alyp, oǵan eki kesek qant saldym. Sol-aq eken, shaı kóbik bop burq etip, qolyma aqtaryldy da qaldy. Qarqyldaǵan kúlki qulaǵymdy tundyrdy. Aýzym appaq bolǵan aqymaq sıqyma nege kúlmesin olar.

Komısıa músheleriniń biri kúlkisin tyıyp:

— Anaý esikti ashyp, sonda stolda jatqan taıaqty alyp kelińiz,— dedi.

Aıtqan jerinde eshqandaı taıaq kórinbedi.

— Munda taıaq joq,— dedim abyrjyp.

— Á, munda eken,— dep daýystady.

Komısıa músheleriniń kelesi bireýi maǵan suraq qoıýǵa kiristi, al men murnyma shybyn kirip ketkendeı-aq túshkire bastadym.«Qyrsyqqanda qymyran irıdi» degen ras.

— Sizdiń atyńyz kim?

— Meniń at... át... áp-chhı!.. Me... Men... áp-áp... áp- chhı!.. Meniń atym Ahmet... áp-chhı!

«Maǵan ne boldy!?» dep oılaımyn. Qyryq jyl tentirep júrip-júrip aqyrynda jumys tabyldy-aý dep qýanyp kelgenimde, bireý qas qylǵandaı, otyrǵan kreslom kúıdi, shaıym tógildi, endi túshkirik tabyldy.

— Qy... qy... qy... áp-chhı!.. Qyryq birde...

Qarq-qarq kúlki. Bir kezde komısıa músheleriniń biri:

— Áne, qoljýǵysh tur, baryp bet-aýzyńyzdy jýyp kelińiz,— dedi.

Túshkirip júrip áreń degende betimdi jýdym, túshkirigim tyıyldy, biraq onyń esesine endi kózimnen jas parlap jóneldi. Nege ekenin bilmeımin, egilip jylaı bastadym. Álde ashtyqtan ba... Júıke-júıkem bosap, saldyradym da qaldym. Birese aýyz jappaı túshkirip, birese ańyrap jylap álek bolatyn adamdy endi kim jumysqa alar deısiń.

— Nege jylaısyz?

— Kim, men be? Bilmeımin... Marqum sheshem...

Qarq-qarq kúlki úıdi qaq jarardaı. Al men kóz jasymdy tıa almaı otyrmyn. Komısıa músheleriniń biri shkaftan bir quty ıisti sý alyp usyndy.

— Mynadan ıiskeńiz, jaqsy bolady.

Iisti sýdan alaqanyma tamyzyp alyp ıiskedim. Shynynda jaqsy boldy, boıym jeńildep sala berdi. Biraq kenetten yqylyq tıdi. Bu qyrsyqqa ne daýa!? Jolym bolmaıyn degen eken, endi qazir qýyp shyǵady...

— Buryn ne istep edińiz?

— Buryn...— qıqyldap kep jóneldim,— ııq... bu... ııq... bátiń... ııq... taz... ııq...

— Qudaı úshin qoıyńyzshy!.. Mynaý shkafty asha alasyz ba?

Yqylyqtap baryp shkaftyń esigin tartyp qalyp edim, zeńbirek atylǵandaı kúrs etti. Ushyp tústim. «Qurydym-aý,— dep oıladym,— maǵan, sirá, jumys tabýdan góri jumaqqa kirý ońaı bolar! Mynalardyń da obalyna qalatyn shyǵarmyn, kúlkiden ishekteri túıilip óletin boldy!»

Bylshıǵandardyń bireýi stoldyń ústiniń shańyn maǵan qaraı úrlep qaldy.

İle-shala óneboıym dýyldap kep ketti.

— Nege qasynasyń?

— Qaıdan bileıin, keshe ǵana shomylyp edim...

Álde ústimde búrge bar ma? Qoı, búrge bolsa shaqqan jeri ǵana qyshıdy ǵoı, al meniń tóbemnen tabanyma deıin túgel dýyldap barady.

— Bilimiń qandaı?— dedi komısıa músheleriniń eń qarty.

— Men ýnıversıtettiń ádebıet fakúltetin bitirgenmin.

Ol qulaǵyn ákep aýzyma tosty.

— Qattyraq aıt, men nashar estımin.

Shynynda qulaǵyna estý apparatyn tyǵyp alypty.

Tyr-tyr qasynyp turyp aıǵaı saldym.

— Ýnıversıtettiń...

— Nemene?

Attandaǵandaı aıǵaılap: «Ýnıversıtettiń» deı berip edim,— estý apparaty sup-sýyq sý búrkip kep qaldy. Shoshyǵanym sonsha — shalqamnan tústim. «O, alla, meni munda qaı sor aıdap keldi? Mynaý keńse emes, tamuq bolyp júrmesin!»

Komısıa músheleri de jerge qulap túsken, ishterin basyp búktetilip kúlip jatyr. Jyn uryp ketkendeı bári. Álden ýaqytta ǵana kisi qalyptaryna kelip, oryndaryna baryp otyrdy.

— Jaraısyń! — dedi bireýi meni qolpashtap.— Sen synnan súrinbeı óttiń. Saǵan deıin kirgen qyryq kisiniń bir de biri aqyryna deıin shydaı almady. Keıbireýi tipti á degende-aq shybyn-shirkeı bezdi.

— Myrza, men eshteńe túsinip turǵan joqpyn. Qandaı syndy aıtyp otyrsyz?

— Amerıkada bir erekshe aspaptar shyǵaratyn fabrıka bar. Ol aspaptar kisini kúldirýge arnalǵandyqtan «Qaljyńbas» dep atalady. Sol fabrıka bizben baılanys jasap, aspaptarynyń keıbir jańa túrlerin jibergen bolatyn...

— Jiberse she?

— Ol aspaptardyń qaısybir qaljyńy tóbeleske bergisiz, sony áýeli synap kórip alaıyq degenimiz ǵoı.

Olar endi ózara áńgimege kiristi.

— Amerıkada bundaı aspaptardy satatyn on myń magazın bar kórinedi.

— Iá, ıá... Olar eksporttyń ózine ǵana jıyrma mıllıon dollardan astam somaǵa osyndaı aspap shyǵarady.

— Fabrıka bizge elý túrin usynyp otyr.

— Zakaz berý kerek. Budan qyrýar paıda túsirýge bolady. Bizdiń halyq — qaljyń úshin týǵan halyq, ol amerıkandyqtarǵa upaıyn jibere qoımaıdy!

Komısıanyń eń qart múshesi hatshyǵa ıek qaqty:

— Jaz. Astynan qyzdyratyn oryndyqtyń eki myńy kerek. Qyshyma untaǵy — eki júz myń qorap, yqylyq tıgizetin ıisti sý—bes júz jáshik. Sý atatyn estý apparaty — bes myń dojna. Kózden jas aǵyzatyn sý — jıyrma myń bótelke. Jyndy kúlki shaqyratyn qant — bes tonna. Jarylatyn kapsúl — otyz myń qorap... Mine, osylardy bizge tez jetkizip berińder dep jaz.

Men jumysqa alynǵanymdy sezdim, biraq, nendeı mindet atqaratynymdy túsine almaı turmyn. Olar ózara áńgimeniń qyzyǵyna túsip, meni umytyp ta ketti.

— Myrza, men jumysqa alyndym ba? — dep suradym komısıa bastyǵynan.

— Iá,— dedi ol.— Biz synnan ótkizgenderdiń ishinde senen tózimdisi bolmady... Býhgalterge aıtshy,— dedi ol hatshyǵa,— mynaǵan eki jarym lır bersin...— Endi ol maǵan qarady: — Bizdiń kompanıa amerıkan fırmalarynan qaljyńbas aspaptardyń aı saıyn jańa túrlerin alyp turatyn bolady. Ár aıdyń úshi kúni siz osynda kelesiz. Jańa aspaptardy sizdiń qatysýyńyzben myna búgingishe synap otyramyz. Sol úshin sen eki jarym lır alatyn bolasyń. Umytyp qalma, ár aıdyń úshi kúni...

Kenetten meni kúlki qysyp ketti:

— Ha-ha-ha! Ha-ha-ha!..— dep ishimdi basyp turyp al kúleıin...

— Áı, sen de bir qaljyńbas qý ekensiń. Qaljyńdy men de óte jaqsy kóremin,— dedi komısıa bastyǵy.

Ashtyqtan ishim ulyp áreń tursam da, boıymdaǵy bar-joq kúshimdi jıyp aldym da, bastyqty dál tumsyqqa judyryqpen perdim de jiberdim. Qısaıyp baryp-baryp qyljıa ketti.

— Meniń qaljyńym osy,— dedim.

— Mynaýyń naqurystyń qaljyńy ǵoı,— desti komısıa músheleri.

— Endi qaıtem? Biz kedeı halyqpyz, eki jarym lırge senderdiń qaljyńbas aspaptaryńdy satyp ala almaımyz. Shama-sharqymyzǵa qarap qaljyńdaımyz.

Esikti sart etkizip kete bardym...

Úshinshi dápterimniń eń aqyryna, ómirdiń búkil fılosofıasy túıindelgen tusqa: «Ómir degenimiz — qasiretti qaljyń» dep jazyp qoıdym.

---