InfoHub Logo

Kúndelikti sabaq jospary, geografıa 7 synyp
Taqyryptar:
1 - sabaq. Jer shary materıkteri, araldary jáne muhıttary. Materıkter men muhıttardyń kartalary
2 - sabaq. Materıkter men muhıttardyń zerttelý kezeńderi
3 - sabaq. Materıkter men muhıttar kartalary
4 - sabaq. Materıkter men muhıttar jer qyrtysynyń qurylymy
5 - sabaq. Qurlyq betiniń jáne muhıt túbiniń jer bederi.

Synyby: 7
Páni: Materıkter men muhıttar geografıasy
Taqyryby: Jer shary materıkteri, araldary jáne muhıttary. Materıkter men muhıttardyń kartalary
Sabaqtyń maqsattary:
1. Bilimdilik: Oqýshylarǵa oqylyp otyrǵan máseleniń negizgi ıdeıasyn zerttelip otyrǵan qubylysyn, faktiniń zańnyń aıqyn, materıkter men muhıttarǵa naqty túsinik berý.
2. Damytýshylyq: Oqýshylardyń jańa bilimdi qorytyndylaý, júıeleý, qabyldaý, oıǵa saqtaý qabiletiniń joǵary deńgeıine jetýin qamtamasyz etý jáne damytý.
3. Tárbıelik: Materıkter men muhıttarǵa degen qyzyǵýshylyqty týdyrý, onyń qurylymyn óz betinshe zertteýge baýlý.
Sabaq túri: Jańa sabaq
Oqytý ádisi: Suraq - jaýap, problemalyq túsindirý
Sabaqtyń ádistemelik jabdyqtalynýy: Dúnıe júziniń kartasy, atlas karta, sýretter, kartochkalar

Sabaqtyń jospary:
Sabaqtyń barysy: Uıymdastyrý kezeńi. Synypqa kirip, oqýshylarmen amandasyp, oqýshylardyń zeıinin turaqtandyryp, jańa sabaqty túsindirýge kirisemin.

Jańa sabaqty túsindirý:
Materıkterde qurlyqtaǵy ózindik erekshelikterimen aıqyndalatyn bıik taý júıeleri men ulan - ǵaıyr jazyqtardyń tabıǵaty, dúnıejúzilik muhıttyń tylsym tabıǵaty men orasan mol tabıǵı qorlary, ondaǵy tereń sýly shuńǵymalar men sý asty jotalary, qurlyq klımatyna áser etetin teńiz aǵystary men muhıt sýynyń jalpy qasıetterin jatqyzamyz.

Jer shary betiniń jalpy aýdany 510, 2 mln. km - ge teń. Ol materıkter men muhıttarǵa bólingen. Qurlyqty quraıtyn materıkter men araldar úlesine shamamen 149, 1 mln km nemese búkil Jer betiniń 29, 2%- y keledi.
Jer sharynda barlyǵy alty materık bar. Materıkter qalyptasýy men qazirgi tabıǵat erekshelikterine sáıkes, soltústik jáne ońtústik jarty shar materıkterine toptastyrylyp, mynadaı tártippen qarastyrylady: Eýrazıa (54 mln km astam), Soltústik Amerıka (24, 2 mln km), Ońtústik Amerıka (18, 3 mln km), Afrıka (30, 3 mln km), Aýstralıa men Muhıt araldary (9, 0 mln km - ge jýyq), Antarktıka (14 mln km). Materıkterge taıaý jaǵalaýdaǵy qaırańdar men materıktik betkeılerde materıktik araldar ornalasqan. Olar – jer qyrtysyndaǵy qozǵalystar áserinen qurlyqtyń keıinnen bólinip qalǵan bólikteri, kóbinese aýdany aýqymdy keledi (Grenlandıa, Madagaskar, Brıtan araldary jáne t. b.). Muhıttardyń qozǵalmaly bólikterinde janartaýlyq araldar (Islandıa, Gavaı, Azor araldary), al sýdyń betki temperatýrasy +25S - tan joǵary aımaqtarynda marjandyq araldar (Úlken Aýstrıa Tosqaýyl rıfi, Marjan teńiziniń araldary) ornalasqan. Araldar jeke - dara jáne top bolyp kezdesedi, araldar tobyn arhıpelag dep ataıdy. Jer sharyndaǵy iri arhıpelagtar qataryna Kanadanyń Arktıkalyq arhıpelagy, Malaııa arhıpelagy, Shpısbergen arhıpelagy jatady.

Qurlyq materıkterge bólinýmen qatar, dúnıe bólikterine de jikteledi. Dúnıe bólikteri degenimiz qurlyqtyń ashylýy men qonystaný erekshelikterine sáıkes shartty túrde ajyratylatyn tarıhı - geografıalyq iri aımaqtar. Dúnıe bólikteri de altaý: Eýropa, Azıa, Afrıka, («Eski dúnıe»), Amerıka, Aýstralıa, Antarktıka («Jańa Dúnıe»).
Jer sharynyń asa iri materıgi Eýrazıany ejelgi grek geograftary eki dúnıe bóligine ajyratqan. Bul dúnıe bólikteri Mesopotamıany mekendegen ejelgi halyqtar – fınıkıalyqtardyń «ereb»- batys, «asý»- shyǵys degen sózderiniń negizinde Eýropa jáne Azıa dep atalǵan. Keıinirek ashylǵan Soltústik jáne Ońtústik Amerıka materıkteri tabıǵat jaǵdaılarynyń aıyrmashylyqtaryna qaramastan, birtutas Amerıka dúnıe bóligine biriktirilgen. Dúnıe bólikteriniń quramyna kórshiles jatqan araldar da enedi.

Dúnıejúzilik muhıt. Dúnıejúzilik muhıttyń jalpy aýdany 316 mln km, bul Jer beti aýdanynyń 70, 8%- yn quraıdy. Ol materıkter arqyly tórt muhıt aıdynyna bólinedi: Tynyq, Atlant, Úndi jáne Soltústik Muzdy muhıttary.
Dúnıejúzilik muhıttyń eń tereń jeri – Tynyq muhıttaǵy Marıana shuńǵymasy (11 022m). Muhıttar qurlyqtyń bólikterimen tyǵyz baılanysta bola otyryp, ondaǵy tabıǵat jaǵdaılarynyń qalyptasýyna zor yqpal jasaıdy.
Adamzattyń geografıalyq túsinikteri alǵashqy qaýymdyq kezeńnen - aq jınaqtala bastady. Jer tabıǵaty, halyqtary jáne olardyń turmys - tirshiligi jaıly derekter myńdaǵan jyldar boıy jınaqtaldy, geografıalyq zertteýlerdiń tarıhy birneshe kezeńderge bólinedi.

1 – shi, Ejelgi dáýirlerde baıyrǵy ǵylym men mádenıettiń oshaqtary – Mesopotamıa, Parsy jeri men Egıpettegi, Karfagen jáne Ejelgi Grek, Rım elderindegi jańa jerlerdi ıgerý men soǵys joryqtary nátıjesinde geografıalyq derekter qarqyndy túrde jınaqtala bastady. Grekıa oqymystylarynyń eńbekteri geografıanyń ǵylymı negizin qalady. Tarıh ǵylymynyń negizin salýshy grek ǵalymy Gerodottyń 9 tomdyq«Tarıh» atty eńbeginde geografıanyń alǵashqy ǵylymı túsinikteri berilgen.



6, 7, 8, 9, 10 sabaqtardy qaraý
11, 12, 13, 14, 15 sabaqtardy qaraý
16, 17, 18, 19, 20 sabaqtardy qaraý
21, 22, 23, 24, 25 sabaqtardy qaraý
26, 27, 28, 29, 30 sabaqtardy qaraý
31, 32, 33, 34, 35 sabaqtardy qaraý
36, 37, 38, 39, 40 sabaqtardy qaraý
41, 42, 43, 44, 45 sabaqtardy qaraý
46, 47, 48, 49, 50 sabaqtardy qaraý
51, 52, 53, 54, 55 sabaqtardy qaraý
56, 57, 58, 59, 60, 61 sabaqtardy qaraý