InfoHub Logo

Ákesi bákisin jumsaq qaıraqqa qaırap, kerzi etiginiń qonyshyna olaı bir, bylaı bir súıkedi de úıden shyqty.

— Ákem qaıda barady? — dedi Leker tamaq qamymen qazan-oshaq basynda kúıbeńdep júrgen sheshesine qarap.

— Qora jaqqa. Ana aýyryp júrgen saýlyq tóldepti. Qozysyn almaı jatqan kórinedi. Tóli de tym áljýaz, mal bolmaıtyn syńaıly.

— Bákini ne isteıdi? — dedi Leker túsinbeı.

— Nashar qozyny baýyzdap, etin ıtterge tastaıdy ǵoı deımin.

Terezeden túsip turǵan sáýle shaıqalyp baryp, keregege urylyp, byt-shyty shyǵyp shashyrady. Boıyndaǵy qan ataýlynyń bári basyna jınalyp, qulaǵyn, kózin bitep tastady. Aıaq-qoly siresip qalǵandaı.

— Ony áljýaz bolyp týǵany úshin óltirmekshi me? — daýsy qatty shyqty. Júzi surlanyp ketken bolý kerek, sheshesi betine ajyraıa qarady.

— Báribir óletin mal ǵoı. Aram qatpasyn dep jatyr.

Balasynyń bir qozy úshin sonsha qyzbalanyp turǵanyna abyrjı qarady.

— Táıt ári, ár ólgen qozy men qoıǵa jylap Qarynbaı bolaıyn dediń be? — degen sheshesiniń sózin estisimen, jolynda turǵan zattardy qaǵa-maǵa dalaǵa júgirgen.

Syrtta kóktem lebi esedi. Jer tership jatyr. Ár-ár jerden qyltıǵan kóktiń moıny kórinedi. Tońnyń syzy tolyq kete qoımaǵan ba, tabany juqa aıaq kıimnen ótken sýyq jaǵyn úrpıtip, túsin qashyryp jibergen-aý, ákesi buǵan shoshyna qarady.

— Áke, qozyny óltirmeńizshi, — dedi ol jylaǵanynan aýzy sóıleýge ázer ıkemdelip, sózderi úzdik-sozdyq shyǵyp, — olaı istemeńizshi!

Leker ákesiniń betine qarap tike sóılemeıdi. Qandaı kezde de, qaı-ýaqytta da ákesiniki jón bolyp esepteledi. Qabaǵynan qaımyǵyp turady.

— Jigit adam da osylaı ebil-debil jylaı ma eken? — On jasar Lekerge ákesi shytynaı  qarady. Shúńirek kózi  óńmenińnen óterdeı eken.

— Siz qozyny óltireıin dep jatyrsyz ǵoı.

Jylamaıynshy dep tistengenimen, kóz jasy toqtatýǵa yryq bermeı, ózinen-ózi sorǵalaýda.

— Leker, men kózimdi ashqaly osy maldyń sońynda kelemin. Senen góri bul isti jaqsyraq bilemin. Ol báribir óletin, aýrý qozy. Muryn  boǵyńdy aǵyzbaı úıge qaıt!

Aspan tunjyrap, alba-julba bulttar qabaǵyn shyta qaldy. Qandaı aıla, qandaı shara tabaryn bilmegen. Sýyq jel quıyndata soǵyp ótti.

— Áke, men de álsiz, nashar bolyp týsam óltirip tastar ma edińiz?

Kóz jasy tıylyp, bir qaısarlyq bas kóterip kele jatqandaı.

— Qaıdaǵyny aıtyp tursyń? Adam men maldy salystyrǵanyń ne?

— Ekeýiniń de jany bar ǵoı!

Ákesi tok urǵandaı dir ete tústi. Álde buǵan solaı kórindi me...  Aınala ekeýine dúrligip qarap qalǵan. Jańa ǵana syryn ishine búkkendeı tym-tyrys bola qalǵan dúnıe endi kúbirlesip, sybyrlasyp ótkendi esine salyp jatyr. Uıasyna jylan órmelegen shymshyqtaı shyryldaǵan Leker ákesiniń janyn tolqytyp-aq jiberdi. Leker — Qudaıdan surap, áýlıelerden tilep alǵan bala. Jeti aılyq bolyp týǵan. Tyrbań-tyrbań etken et pen súıek qana edi. «Bala bolar ma eken» dep ýaıymdaıtyn. «Tymaqqa salyp keregege il, yrymy sol, buıyrtsa adam bolyp ketedi» — desken.

— Tymaqqa ne úshin salatyn boldy eken? — dep bul syryn bilmekshi bolyp úlkenderden surap edi, biri «ata-babadan qalǵan nárse ǵoı, áıteýir zıandy emes» dese, ekinshisi, «qazirgi medısınadaǵy vakkýmnyń alǵashqy nusqasy» dep túsindirgen.

— Atyn Shalabaı, ne Leker dep qoıý kerek, — degender de boldy.

İshi alaý-jalaý, qym-qýyt bolǵan Sáráli bárine bas ızeı bergen. «Balań áli-aq azamat bolady» degen sózdi estise-aq bári sonyń qolynda turǵandaı, sol adamǵa meıirlenip, jik-japar bolatyn. Óz-ózinen shattanatyn. Qýanatyn. Endi, mine, Leker óskeli beri sol bir sátin qamsyz shaqqa aıyrbastaı bastaǵan ba... Umyttym deı almas, degenmen birtindep ýaıym ótkelinen alystap, muń alaýynyń sónip bara jatqany bir sátke sanasynda jarq etti.

İshki qarsylyǵynyń jibi bosap sala berdi.

— Birese qar jaýyp, birese jaýyn jaýyp qaǵynyp turǵan kúnniń sıqy mynaý. Ol qozyǵa jas balany mápelegendeı kútim kerek. Múmkin mal ósirýdiń qıyndyǵyn túsinersiń, baǵyp kór!

İshtegi tyrsyldap, úzilýge shaq turǵan júıkeniń qyldaı talshyqtary bosańsyp-bosańsyp baryp sylq ete tústi de,  alaqaılap kóńildegi kóleńkeniń bárin syrtqa aıdady. Áke men balanyń janyn túsingendeı bolǵan qýraılar bulǵańdap, bulǵaqtap, tátti bir sezimmen yzyńdady.

Leker qoraǵa kirgende óz salmaǵyn ózi kótere almaı, tórt aıaǵy tórt jaqqa ketken, demi jıilep, ishi qabyrǵasyna jabysyp, kózi jumýly jatqan kókbaqa qozyny kórgende, óz baılamyn durys emes eken-aý dep oılady. Enesi aýrý bolǵan soń, esin jıa almaı, tóliniń sharanasyn jınaýǵa shamasy kelmepti. Arqasynan sıpap edi, qoly jylbysqylanyp, kóńiline jıirkenish keldi. Sonda da sıpady. Tońyp, titirkenip jatqan qozy boıyna jylý bardy ma táltirektep turǵysy keldi. Emshek izdep, munyń qolyn túrtpektedi. Enesiniń meıirim tókpegeni, ústin jalap-juqtamaǵany kórinip tur. Súzip, bótensip, anadaı jerge baryp, óz tóline ózi oqyraıa, odyraıa qarap tur.

— Aýyzdana almaı ashyǵyp qalypty. Bir-eki kún úıdiń ishinde ustasam bola ma?

— Aqqa jarymaǵan neme, qalaı bolar eken? Qara tońǵaǵy túspeı qınalyp jatyr-aý. Ákesi áli de oılanarsyń degendeı munyń betine suraýly keıipte qarady, — aýrý maldyń ómiri qysqa bolady ǵoı.

— Sonda bul qozynyń qaı jeri aýyrady?

— Adam deısiń be, aýyryp turmyn dep aıtatyn. Enesi qarakemikpen aýyryp, jazylmaǵan shyǵar. Aýrýdan aýrý týady da. Beımezgil tóldep, sanadan adasqan mal ǵoı. Ákesi áldenege yzaly ma, qysqa, zildi jaýap berdi.

Leker qozyny úıge kóterip kelip, qaǵaz jáshiktiń ishine arpanyń maıda sabanyn tósep sonda jatqyzdy. Emizikpen sút berdi. Bir-eki sordy da, álsirep, basyn jerge tósep, solyqtady da qaldy. Jótel qysyp edi, daýsy bolar bolmas qana kúrk-kúrk etip, odan árige shamasy kelmedi.

— Taza bıdaıdy sýǵa bóktirip, sýyn ishkiz. Qara tońǵaǵyn shyǵaryp, tazalanbaıynsha ishi ótip, ishkeni boıyna sińbeıdi, — sheshesi Lekerdiń janyna kelip, kishkentaı qozynyń ıegin túrtip, kóterip edi, jatqan jerinde bylq-sylq etti de qoıdy.

— Súıeginen qara sýyq ábden ótipti-aý. Dári bermesek bolmaıdy, — dep anasy áldebir suıyq qospalardy qozynyń qarysyp qalǵan jaǵyn kúshtep ashyp, quıyp jiberdi de, ıegin sál joǵaryǵa kóterip, biraz ýaqyt baýyryna basyp ustap otyrdy.

— Ana semizdikten quıryǵyn kótere almaı júrgen qońyr saýlyq búgin-erteń qozdap qalar, sonyń qara ýyzy men sary ýyzynan saýyp ákelip az-azdan ishkizip turý kerek, — dedi anasy Lekerge.

Anasynyń kóterem qozynyń janynda biraz kúıbeńdep júrgeni tóldiń jaǵdaıyn da, óziniń kóńil-kúıin de túzep jiberdi. Myna boıynda bir túıir eti joq qoshaqannyń erteń-aq quldyryńdap shaýyp ketetinine, ólmeıtinine sendi. Qozynyń enesin saýyp kórip edi, bir tamshy da sút shyqpady. Kózi shaqshıyp, úrkektep janyna adam jolatpaıdy. Sıdań-sıdań etip qoranyń ana buryshynan myna buryshyna qashty.

— Nege seniń aqylyń, esiń qozyńdy baýyryńa alýǵa jetpeıdi? Óz qozyńdy óziń nege emizbeısiń? Nege bótensısiń? Tıtimdeı qoshaqannyń júregine dert pen qaıǵy baılaǵanyń ne, a, seniń, qoı qozysymen kórikti emes pe?  — Leker saýlyqqa qarap edi, kózi mólıip, munyń aıtqandarynan uıalǵandaı qalyp tanytty.

— Bul syrqatynan jazylmaı turyp, býaz bolǵan saýlyq qoı. Mańyramaı, zarlap turǵanyn kórmeımisiń. Súıek súıeginen, júıke júıesinen ábden sýyq ótken. Qoshqarlarǵa kúıek baılap qoıý kerek edi, ol da qalyp barady — osy úıdegi bar tirliktiń burandasyn ustap turǵan ákes,i ol qoıdyń qozysyn nege almaı qoıǵanyna túsinistikpen qaraıtyn sekildi. Leker «kúıek baılaý» degenniń ne ekenin uqpasa da, uıatsyzdaý bir nárse sekildi bolyp sezildi de, qyzaraqtap qoradan tez shyǵyp ketti.

Qozysynyń búgin óńi kirip qalǵandaı. Sharanasynan tazalanǵannan soń ba, terisi de aǵaryp, buǵan kózin ashyp qarady.

— Qoshaqanym, sútińdi ishe ǵoı. Sodan keıin bıdaıdyń sýyn beremin! — Leker qozyny aldyna alyp arqasyn, tumsyǵyn sıpalady, aýzynyń jan-jaǵyndaǵy aqqan súttiń  saǵaldaryn tazalady. Qozy turyp ketýge árekettenip edi:

— Qaraı gór, áli býyndaryńa ál kirgen joq qoı! — dep ony qushaqtap, baýyrynan bosatpady.

— Leker, ony ana kún túsip turǵan buryshqa apar. Arqasynan jylý ótsin. Boıy jylynsa, esin jıady — anasy úı sharýasymen aınalysa júrip kóńiliniń qozyda ekenin bildirgenine Leker qatty qýandy. Qozysy ólmese eken, mal bop ketse eken dep tiledi.

Shýaq tógilip turǵan jerge aparyp qoıyp edi, qozysy aıaǵyn nyq basa almaı tursa da, dirildeı turyp qara tońǵaǵyn tastady. Buǵan sheshesi qýandy. «İshi ótpegeni durys boldy, boıy qara tońǵaqtan  tazalanǵany jas tóldiń densaýlyǵyna jaqsy» — dep Lekerdiń kóńilin kóterip qoıdy.

— Apa, bizdiń taýda «Kóksheniń em shóbi» degen bar eken ǵoı, mal jese birden qýattanyp ketetin. Sodan qoshaqanyma shóp alyp kelgim keledi, — dedi Leker birde balalardan estigen áńgimesin aıtyp.

— Sondaı bir kók ala shóp bar degendi qulaǵym shalǵan. Aınalasynda kúreń qumyrsqalardyń ıleýi bolady eken. Múmkin el aýzyndaǵy sóz bolar, kim bilipti. Ol ózi «Segiz saıda» ma, álde «Qońyraýtasta» ma eken?

— «Segiz saıdyń» asýyndaǵy alqapta eken. Kún jylynsa qozymdy alyp sol jaqqa baryp kelsek dep otyrmyz, — Leker anasynan quptaý kútkendeı ótindi.

— Onda qozyńdy qorjynǵa salyp bókterip alarsyńdar.

Kúnniń shıpa shýaǵy úı ishindegilerdiń bárin qushaǵyna alyp, qoıny-qonyshtaryna kirip shapqylaýda. Shashyraǵan sáýle jalt-jult etedi. Leker turǵan ornynda sekirip-sekirip aldy. Kóńili alaburtty. Qýanyshy asyp-tasyp barady. Kún kózine qaqtanyp shýaqtap jatqan qoshaqanynyń janyna bir-aq attap jetti.

— Kók ala shóp boıyńa qýat kirgizedi. Áli-aq shapqylap ketesiń, — dep ıeginen túrtkilep edi, qozysy ornynan shıraq turdy. Jóteli basylypty. Oınaǵysy kelip, quıryǵyn qozǵalaqtatyp ta qoıady. Tumsyǵyn kúnniń nuryna tosyp biraz turdy da, Lekerdiń alaqanyn túrtkilep, jylynyp alǵysy kelgendeı basyn qoınyna tyǵyp jiberdi. Leker qoshaqanyn uzaq qushaqtady. Tumsyǵynan ıiskelep te qoıady. Kóktemniń ıisine elitken ekeýi tildespeı-aq uǵynysqandaı.

* * *

Taýǵa barar jol ıir-qıyr. Aldymen «Qońyraýtasqa» soǵasyń. Dóńkıgen-dóńkıgen qara tastar. Ár tastyń túbinde mol qazyna jatqandaı. Maıda tas alyp, úlkenine soǵyp qalsań, aınala syńǵyrlaǵan únge tolady. Kádimgi qońyraý. Taý ishi jańǵyryp ketedi. Oǵan qozynyń mańyraǵany, balalardyń kúlkisi qosylady. Kózdi ashyp-jumǵansha «Qońyraýtastyń» qoınaýy qońyraý kúlkige toldy. Irek-ırek izben endi «Segiz saıǵa» órleısiń. Kári jartas alqapty kózden tasa etip tur. Quzdyń bergi beti kedir-budyr,  tompaq jerleri de, jazyq syzyqtary da bar. Aı  bederiniń sýretine uqsaıdy. Kúreń qumyrsqalardyń ıleýi men kók ala shóp ósetin qaıraq tas ta osy tusta bolar. Leker qorjynnan  qozyny alyp erkine jiberdi. Kádimgi bala sekildi. Shapqylady da ketti.

— Aldyndaǵy jemdi jeı almaıtyn kóterem qozyǵa uqsamaıdy ǵoı, — dep dostary Lekerge qaraǵan.

— Taýǵa kelip tań asqan tulpardaı bolyp ketti ǵoı. Ákem mal bolmaıdy dep edi, — Leker de qoshaqanynyń sergektigine tańqala qarady.

— Jaqsy qoıshynyń qozysy túlep turady, jaman qoıshynyki júdep turady, bizdiń Leker istiń kózin biledi ǵoı, - Danıar dosy eńbekqorlyǵyn osy tusta maqtap jiberdi.

Kóktemgi kún tez buzyldy. Aspan túnerip barady. Ebil-debil jańbyr jaýdy. Lekerler yqtasyn jer izdep, qalqa jasap, qozysynyń ústin alyp shyqqan jyly kıimderin japty. Lekerdiń kózi jaqpar tasqa tústi. Ondaǵy budan sál ǵana buryn kórgen oıpańdar men jazyqtar joǵalyp, aı bederiniń ornyna shapshı aqqan bulaqtar, óz erneýine ózi sımaǵan ózender men kólderdiń sýreti paıda bolypty. Tańdanyp, tańdaı qaǵyp taǵy qarady. Ap-anyq. Osylardy kúzetip turǵandaı bir shette sheti mújilgen, tap-taqyr qaıraq tas kózge shalynady.

Ár jer ár jerge kólshik jasap seldetken jańbyr tez basyldy. Bolymsyz sýyqty kótere almaı titirkenetin qozysy, ýyzǵa jaryǵan tóldeı oınaqtap, qaıraq tastyń túbindegi qyltıǵan shópterdi  shópsheńdep jeı bastady. Keýdesin kóterip, aıaǵyn alshań basyp qalypty. Oınaqtap ketkeli tur. Leker qoshaqanyn qushaqtap edi, júreginiń dúrsili anyq estildi. Alqymyn alaqanynyń syrtymen sıpady. Yzbaılanǵan aýrýynan jurnaq qalmaǵandaı. Qozynyń kútimmen birge alaqannyń jylýynan qýattanǵanyna qýandy. Lekerdiń shattanǵan túrin kórgen qozysy da máz sekildi.

— Balalar, osy «Segiz saıdyń» ortasynda qandyaǵash bar deıdi, aqyr kelgen soń kóre ketsek qalaı bolady? — dedi Elaman Lekerden quptaý kútkendeı.

Leker maqul dese ózgelerdiń kelisetinine senimdi.

— Onda qaptal jolmen qabyrǵalap júrsek qasıetti aǵashtyń dál tóbesinen túsemiz, — desti balalar.

— Kóreıik, biraq tıispeıik. Kıesi uryp, bir jamandyqqa jolyǵyp qalmaıyq, — estıary Elaman balalardy aldyn ala saqtandyryp qoıdy.

Árnárseni áńgimelegen balalar, bolar-bolmas nárseniń ózin kúlkige aınaldyryp, Qandyaǵashqa qalaı tez jetkenderin ańǵarmaı da qalysty. Arbıǵan alyp aǵash. Úlken butaǵyna balta qadalypty da, odan aqqan qyzyl qan sora-sora bop dińin aıǵyzdapty. Ótkende osy «Segiz saıda» otyn daıyndaýǵa shyqqan eki jigitti qaraǵaı basyp óltirdi. Ruqsat etilmegen jas qaraǵaıdy kesip jatqandarynda janynda ósip turǵan kári aǵash túp-tamyrymen qoparylyp kelip, ústerine qulapty. Olardyń súıegin alýǵa úlkenderdiń ózderiniń júrekteri daýalamaı, aýyl túgeldeı kelip, ázer arshyp alǵanyn  osy balalardyń bári biledi. Kıesi urady, kesirine jolyǵasyń degen bir úreı árqaısysynyń júrek túkpirinde ornyǵyp qalǵan. Myna balta da sol kezdiń kýágerindeı bolyp shoshytady. Aǵashtyń ózi bozdap turǵandaı. Bul kórinisti kórgen batyr, batyl degen balanyń da ishki dúnıesi astań-kesteń bolyp, júregi dirildeıdi. Lekerdiń qozysy da aǵashqa adam sekildi muńdana qarap qapty. Kóńili tolqyp turǵandaı quıryǵyn bulańdatyp qoıyp, ishin tartyp kúrsindi. Muńlyq bala sekildi solq etip jylaǵysy kelgendeı me... Leker qozysynyń kóńil-kúıin baǵyp, oılanyp turǵan. Elaman aǵashtyń bıik jerindegi jińishkeleý butaǵyn ıip kórmekshi boldy ma, sekirip ustaı qalǵany sol edi, aıaǵy taıyp ózi shalqalaı baryp qulady da, qoly ilikken tustan syrt etip syndy da ketti. Qyp-qyzyl qan shashyrady. Aınala túrshigip ketti. Balalardyń ózekterinen órt aǵyp ótkendeı boldy. Doly daýyl turyp, jandaryn julmalap, pyshaqtap jatqandaı. Qandary tasyp baryp, esterin jıdy.

— Nege óıttiń? Tıispeıik degen óziń ediń ǵoı. — Elamanǵa bári bir mezette suraq jaýdyrdy.

— Qalaı bolǵanyn ózim de baıqamaı qaldym, — dedi kóńil-hoshynan aıyrylǵan ol.

— Oı, jalap kórińdershi. Qannyń dámi emes. Tátti. Aǵashtyń shyryny ǵoı! — Danıar qorqynyshtan júrekteri ushqan balalardy tynyshtandyrdy da, sorǵalaǵan qyp-qyzyl qan sekildi shyryndy jalady.

— Shynymen tátti eken! — dedi. Balalar saýsaqtaryn tıgizip, erinderine qorqa-qorqa jaqyndatty. Leker qozysyna qarady. Ústi-basy qyzyl-ala. Suıyqtyń bári sonyń ústine tógilgendeı. Ózi tompıyp, tomsyraıyp tur.

— Balalar, úlkender de bul aǵashtyń shyrynǵa baı ekenin biledi, sondyqtan syndyryp, kesip áketpesin, joıylyp ketpesin dep tabıǵatty qurmettep, qorǵaý úshin bizderdi qorqytqan, — dep Elaman ózin de, ózgeni de jubatty. Boıdy uıytqan meń-zeń oıdan arylýǵa sóz de sep. Balalar bir demde burynǵy qalyptaryna túsken.

Lekerdiń qozysy da sergip sala berdi. Balalardyń qandyaǵashtyń butaǵyn syndyrǵandarynyń aıǵaǵyndaı bolyp, búıirinde tańba-órnek paıda bolypty.

Kóktemniń aty-kóktem. Jeli map-maıda. Aımalap qana ótedi. Balalardyń kóńil-kúıi de ár túrli. Biri ishine myń ýaıym túsirip, anany-mynany oılap elegizse, biri ishki kúdikten ada-kúde arylyp, jarty patsha kóńilmen taýdan asyla qulaǵan aq sáýlemen oınap keledi. «Segiz saıdyń» saı-jyrasynan alystaǵan soń úreı de umytylǵan.

— Aýyldaǵylarǵa qandyaǵashtyń butasyn syndyrǵanymyzdy aıtpaıyq, — desti, minezi ojarlary da jamanatqa ilikkileri kelmeı.

Úlkenderdiń qyryn qaraǵany jaman-aq. Nashar atqa ilinseń keıin myń jaqsy isiń elenbeıdi, meıiri túspeıdi.

— Ýáde-ýáde! — desti Leker men Elaman da.

* * *

Aýylǵa jaqyndap qalǵan. Adyr, qyrqadaǵy jýsan men tobylǵynyń jupar ıisi tynysyńdy keńeıtip, janyńdy rahatqa bóleıdi. Atqa mingende jelik bolady deýshi edi, sharýa balalary bolǵandyqtan ba, Leker de, Danıar da, Elaman da jelmeı, shappaı, baıaý aıańmen keledi. Lekerdiń qozysy qorjynnan basyn qyltıtyp alyp, ústi-ústine mańyrap keledi.

— Oı, mynanyń jaǵy sembedi ǵoı, aldyńa óńgerip alshy, — dedi júıkesi juqarǵan Elaman.

— El shetine jetip qalǵan soń, kórgenderin baıandap keledi de, — Leker ázildemekshi bolǵan. Aýyl shetindegi ózenniń kúrkiregen daýsy onyń sózin estirtpedi. Sý jaǵasynda bir abyr-sabyr bar sekildi. Bireýler bularǵa qarap «tez-tez» degendeı qol bulǵaıdy. Móńkı aqqan sý betinde qybyr-jybyr etken bir nárseler kózge shalynady.

— Aınalaıyndar-aý, bolsańdarshy. Sýǵa ketetin boldy! — degen sózdi estigende Lekerdiń qorqynyshtan júregi loblyp baryp basyldy. Sý betinde ekeý júr. Biri-birine «qaıyqtan aırylyp qalma!» dep aıqaılasyp, jantalasýda.

Bir úlken kisi Lekerdiń at ústindegi qozysyn aldy da, jýan arqannyń bir ushyn erge baılap, ekinshi ushyn qaıyqtaǵy jigitterge laqtyrasyń dep, sýǵa jiberdi. Ózenniń orta aǵysyndaǵy jigitter de jantalasýda. Aǵynnyń kómegimen sý alyp ketken qaıyqty ustap, jyljyp kele jatqan seńge qaraı burdy. Seń ústine shyǵyp, ekeýlep júrip qaıyqty jıeginen basyp aýdaryp, sýyn tógip, mindi. Áıteýir Leker arqandy qaıyqtaǵy jigitterge laqtyrdy da, olar ustaǵan kezde tizgindi keıin buryp, qaıyqty jaǵaǵa tarta jóneldi. Bireý  ıyǵyna salyp kóterip kele jatqandaı jeńil basyp keledi. Jaǵada turǵan qozysyna kózi tústi. Mańyraǵany saı-súıegińnen ótedi. Sherlenip turǵan sekildi. Anasyn izdep zar ılegen baladaı óksip-óksip alyp, muńdanady..

— Myna sarnaýyq qozy qaıdan kelgen? — dep jınalǵandar bir-birinen surap jatyr. Eshkim jaýap bermedi. Jınalǵandardyń kóńili jaǵaǵa burylǵan qaıyqta edi. Beldi at bir yshqynyp-aq tartyp ketti. Jurt shattanyp, máz-meıram.

— Órkeniń óssin! Qaýmalaǵan jurt Lekerdi at ústinen kóterip aldy.

— Jigit tabylmaǵandaı shynashaqtaı balany sýǵa jibergenderiń ne? — dep esterin endi jıǵan jurt, bir-birine aqyl aıtyp jatyr.

— Azamat eken! Aty aqkóbiktenip ketipti. Ózi syr bermeıdi. Lekerdi maqtaýdyń aq mamyǵyna qundaqtap tastady. Aınala nurlanyp ketkendeı. Leker qozyǵa, qozy Lekerge júgirdi. Bir-birine asyǵyp kele jatqan erke eki bala sekildi. Kele tumsyǵyn Lekerdiń qoltyǵyna tyǵyp jiberdi. «Nege meni bóten adamdardyń arasyna qaldyrasyń? Sensiz meniń kúnim ne bolady? Sen jańa atyńmen birge sýǵa kúmp bergenińde meni oıladyń ba?  Qulazyǵanymdy sezdiń be? Seni izdep mańyraǵanymnan ókpem óship qala jazdady ǵoı!» dep júregi búlk-búlk etip, búıirinen túrtpektep ketti.  Lekerdiń de júregi tolqydy. Mal ekesh mal da baýyr basyp, kózinen tasa bolsań izdeıdi eken-aý degen.

— Oı, myna  qozynyń búıirinde jazý bar ǵoı. Biletin adamǵa oqytý kerek. Jurt dabyrlasyp ketti. Leker qozysynyń búıirine qarady. Manaǵy aǵashtan sorǵalaǵan shyryn buıralanyp shyǵyp kele jatqan júnniń tabıǵı túsindeı bola qalypty. Órnek — jazýǵa uqsaıdy.

Eldiń nazary qozyǵa aýdy. «Qashan týdy, qalaı týdy, jazýdy oqyttyńdar ma?» degen jamyraǵan suraqtan qalaı qutylaryn bilmedi. Alaqannan jem jep úırengen qozysy da úrikpeı, qulaǵyn salpıtyp, kim ne der eken degendeı jan-jaǵyndaǵylardyń sózi janyna jaqqandaı, momaqansı qalypty.

Leker myna toptan qalaı keterin bilmeı turdy da, qozysyn aldyna óńgerip, atynyń basyn kilt buryp aýlyna aparatyn yldı jolǵa tústi. Bir kúnniń ishinde talaı oqıǵa basynan ótti. Shıryǵyp keledi. Qasıettiń ne ekenin, qasiretke kýá bolǵannyń qandaı bolatynyn uqqandaı ma... Shaqshadaı basyna kóp nárseni sıǵyza da almaýda.

* * *

Ákesi úı syrtynda shybyqtan sharbaq toqyp otyr eken.

— Áke, muny ne isteısiz? — Leker attan túse salysymen shybyqtardy iriktep, ákesine kerektisin qolyna ustatyp jatyp.

— Shyrǵaǵa qoldanamyz, — dedi ákesi munyń betine qarap.

— Ol ne? — Leker túsinbedi.

— Qasqyr aýlaımyz. — Ákesi áńgimeni qysqa qaıyrdy.

Oı men qyrda bıyl qasqyr kóp. Malyn jegizbegen malshy kemde-kem. Et jemese qulqyny toımaıtyn túz taǵysyna adamdardyń istemegen amaly qalmaǵan. Mynaý da sonyń biri shyǵar.

Leker ákesi ekeýi qula túzge aparyp shybyq sharbaqty ornatty. İshindegi bir buryshqa qazyq qaqty. Janyna mol etip shóp úıdi. Sharbaqtyń esigin ashyp-jaýyp kórdi.

Leker ishteı kúlip tur. «Sonda myna sharbaqtyń ishine qasqyr kirip, meni syrtymnan bekitip, uryp alyńdar deı ma eken?». Aıtaıyn dese, ákesinen batpaıdy.

— Seniń qozyńdy túnimen osy jerge baılap qoıamyz. Aıdaladaǵy jaǵy senbeı mańyraǵan maldyń daýsyn estigen qasqyr «mynaý qandaı batpan quıryq» dep sharbaqqa keledi. Ashyq esikten kire berer jerge qaqpan quramyz. Qasqyr qozyǵa umtylǵanda sol jerdegi qaqpanǵa tutylady. Muny «qoda shyrǵa» deıdi.

— Qozy ne bolady? — Leker ne kúlerin ne jylaryn bilmeı daǵdardy. Ákeniń aldynda sóz sóıleýden ózin irkip úırengendikten be, tamaǵyna eritip qorǵasyn quıǵandaı melshıdi de qaldy.

— Qozyny ishten de sharbaqpen qorshap qoıamyz. Tıispeıdi. Qasqyr qaqpanǵa túsken soń alyp kelemiz.

Lekerge búgin kún batpaı qoıdy. Ákesin sondaı qatal dep oılamapty. Munyń nege jabyrqap, qamyǵyp turǵanyn eleń qylmady. Bala bop sholjańdap kórmegen Leker beınetqor ákesin dál qazir jek kórip tur. Demi alqymyna tyǵylyp, kúni búginge deıin aspandaǵy juldyzdaı kóretin aıaýly janyn bar peıilimen jek kórip ketti.

— Qozyńdy alyp júr! Ákeniń áńgimesi osymen bitti. Leker qozysyn qushaqtap alǵan. Jańa saýylǵan súttiń bir qutysyn iship alǵan tóldiń búıiri bultıyp, quıryǵyn shunańdatyp qoıady. Qasqyrdyń aýzyna apara jatqan qaıyrymsyz adamdardyń qolynda bara jatqanynan múlde beıhabar.

«Qoda shyrǵa» degendi Gıtler sekildi júregi joq bireý oılap tapqan shyǵar dep oılady Leker. Kúrkeshikke qozyny kirgizip, qazyqqa baılady. Basy baılaýly tutqyn sekildi bolǵanyn endi sezgendeı muńdana mańyrady. Leker onyń daýsynan talyqsyp ketti. Beımaza ún bebeýlep estildi. Bozdap tur. «Adamdar netken qatal, netken jaman» dep zarjaqtandy. Leker ózin-ózi keshire almaı keledi. «Ne degen ynjyqpyn? Torǵaılyq panam bolmady-aý. Áý bastaǵy qara taǵdyr bul qozynyń bsyna qaıta aınalyp kele bergeni nesi? Nege basqa maldy ákep qamamaıdy? Álsizge áldiniń ámiri suraýsyz júre bere me?

 Kún setinep, tún keldi. Lekerdiń uıyqtaýǵa kúıi kelmedi. Kózi ilinse boldy qasqyr talap jatqan qozysy elesteıdi. «Leker, Leker!» dep shaqyrady. Birese balaǵa aınalyp jylaıdy. Endi birde taıynshadaı tekege aınalyp munyń ákesin súzip júr.

Uıqysy uıqy bolmady. Ornynan del-sal bolyp, óńi qýańdanyp, aýyryp turdy. Ákesi ertemen «qoda shyrǵa» qurǵan qula túzge ketipti. Endi qozysynyń aman-esen kelýin kútip, jolyna  úmittene qarady. Aıqaılasań daýsyńdy ilip áketer jartastan beri burylǵan ákesiniń kóńildi ekenin atyn taıpalta bastyryp kele jatqanynan-aq ańǵardy. Qozy-aldynda. Qanjyǵasyna salaqtaǵan birnárseni óńgeripti. Sirá, qasqyr. Leker qozysynyń aman ekenine qýandy.

— Lekertaı-aý, seniń myna qozyń qasıetti mal eken ǵoı. Báse deımin-aý, seniń yqylasyń sonsha túsip edi. Búıirinde jazýy bar eken. Nege men muny osy ýaqytqa deıin baıqamaǵanmyn? Myna qasqyrdyń yryldaýǵa shamasy kelmepti. Ún-túnsiz qaqpanǵa aıaǵyn salǵan syńaıly, — ákesiniń qýanyshtan bósińkirep ketkenin ańǵardy. Keshegi betin kórmesteı bolyp jekkórgeni tarap ketti.

— Lekertaı, seniń qozyńdy endi arnaıy kútimge alaıyq. Bul anaý-mynaý mal emes, qasıeti bar. Búgin aýyldyń úlkenderin shaqyryp, ózin kórsetip alaıyqshy! Aıtqanyńdy túsinetin adam sekildi ózi! — ákesi shattyqtan jarylaıyn dep júr.

Leker bolsa qozysynyń taǵdyrynyń basqa arnaǵa burylǵanyna qatty rıza edi. «Segiz saıdaǵy» qandyaǵashqa, abaısyzda onyń butaǵyn syndyryp alǵan Elamanǵa da ishteı myń alǵys aıtty. Dúnıedegi eń meıirimdi adam ákesi eken ǵoı.

---