InfoHub Logo

Qazaqtyń ádet-ǵurpynda jol-joralǵy degen uǵym bar. Bul – ár adamnyń eńbegine, ata-tegine, týystyq qatynastaryna saı jasalatyn alys-beris, syı-syıapat retinde beriletin tartý-taralǵy. Munyń ár túrli joldarmen jasalatyn reti bolady. Mysaly, alǵash ret kelgen qurmetti qonaqqa, batyrǵa, aqynǵa, el aǵalaryna, quda-qudaǵıǵa kórsetiletin jol bar. Olardyń janyndaǵylar da eleýsiz qalmaıdy. Mundaı tartý-taralǵyǵa at-shapan, kise belbeý, er-turman, qarý-jaraq, qaly kilem, qundyz bórik, dombyra, kúmis qamshy jatady. Jol jón-josyq, kezek berý arqyly da kórsetiledi, mysaly: bata berý, bas ustaý, joǵary otyrý. Besikke salýda jol qudaǵıǵa nemese basqa rýdyń áıelderine beriledi. Jas aqyn aǵa aqynǵa, jas palýan bas palýanǵa, jigit qyzǵa jolyn beredi, óıtkeni «qyzdyń joly jińishke» degen bar. Jastar qarıalarǵa jol beredi. Ersi, ádepke jatpaıtyn jaılardy qazaq «jolsyz is» deıdi.

Jalpy qazaq balasy qaı jerde de, qaı iste de jolsyz, joralǵysyz aıaq baspaıdy. El ishinde kún saıyn kezdesetin joldasý, jol alý, jolyn berý, joralǵy jasaý, jón-josyq, mine, aldymen osy joldan bastalady.

«Oramal ton bolmasa da, jol bolady», - degende, atam qazaq: «Úlken-kishi bolsa da, syılaı bil, arzan-qymbat bolsa da, joly men jónin kórsete bil», - dep eskertken. «E, qudaıym, tizemnen súrindirseń de, tilimnen súrindirme, attan qulasam da, jolymnan qulatpa!» - dep tilegen el joldan jyǵylýdy ar sanaǵan, sol joldan taımaǵan.

Arqanyń ataqty Shárke saly Shyńǵys tóremen araz eken. Bir saparynda malǵa kedeı Shárkeni uıaltý úshin Shyńǵys onyń aýlyna bir top nókerlerimen túse qalypty. Qonaqasyǵa Shárke sal mańdaıyna bitken jalǵyz júırik atyn soıǵaly jatqanda, Shyńǵys júgirip baryp: «Soıa kórme», - dep, keshirim suraıdy. Shárke sal: «Soısam, at óledi, soımasam, Shárke óledi», - dep, atyn baýyzdap jiberipti. Mine, joldan jyǵylmaýdyń úlken bir márttik mysaly osyndaı.

Qazaq joldan jyǵylýdy ólimmen teń sanaǵan. Jol-joralǵy – ár adamnyń azamattyq, eldiń eldik qasıetin synaıtyn ulaǵatty ǵuryp. «Jańa otaýǵa tartý dep qazaq joralǵysymen bir-bir soǵymdy aq sazandaı týlatyp ákep baılaǵan», - dep jazady S.Júnisov.

Demek, turmystaǵy salt-dástúr, ómirdegi ádet-ǵuryptyń bári osy jol-joralǵy arqyly jasalady, jónin tabady. Joldy ustaı bilý – bıik adamgershiliktiń, ulttyq parasatymyzdyń berik tuǵyry.

---