InfoHub Logo

Bengalıa, Bengal (hındı tilinde Bangal, bengal tilinde — Bangla) — Úndistandaǵy Gang ózeniniń tómengi boıymen Gang jáne Brahmapýtra atyraýynda ornalasqan tarıhı aımaq. Ejelgi zamanda Bengalıanyń túrli bólikteri Ang, Vang, Gaýd t. b. ataýlarmen málim boldy. Bengalıa degen jalpy ataý 10-12 ǵasyrlarda shamasynda shyqty. 8 ǵasyrdan 13 ǵasyrdyń basyna deıin Bengalıa jerinde Pal áýleti, keıinnen Sen áýleti bılegen memleketter ómir súrdi. 13 ǵasyrdyń basynda Bengalıa Delı sýltandytyna qosyldy. 14 ǵasyrdyń ortasynda táýelsizdikke ıe boldy. 1575 jyly Uly Mogoldar áýleti jaýlap aldy. 18 ǵasyrdyń basynda Bengalıa jerinde, Bıhara men Orıssada (astanasy Mýrshıdabad) derbes memleket paıda boldy. 1756 jyly aǵylshyn Ost-Indıa kompanıasy Bengalıaǵa qarsy soǵys ashty. Plessa mańyndaǵy shaıqastan keıin (1757 jyly 23 maýsym) kompanıa Bengalıany ózine baǵyndyrdy.

1905 jyly aǵylshyn ókimetiniń Bengalıa jerin ekige bólýi bengaldyqtardyń kúshti qarsylyǵyn týǵyzdy. 1911 jyly aǵylshyndar Bengalıany qaıta biriktirýge májbúr boldy. 1947 jyly Úndistan bólinip, onyń jerinde Úndistan jáne Pakıstan memleketteriniń qurylýyna baılanysty úndiler mekendeıtin Batys Bengalıa (ortalyǵy — Kalkýtta) Úndistan quramyna (Batys Bengalıa shtaty), al musylmandar mekendeıtin Shyǵys Bengalıa (ortalyǵy Dakka) Pakıstan quramyna (Shyǵys Pakıstan) kirdi.

Ádebıeti

Úndistan men Pakıstandy mekendeıtin bengal halqy tól ádebıetiniń eń kóne eskertkishi turmys-salttyq mazmundaǵy gımnder jınaǵy - «Chordjapod» 10-12 ǵasyrda jazylǵan. Bhaktı qozǵalysyna baılanysty 16-17 ǵasyrlarda lırıka órkendedi. Orta ǵasyrlarda «saqtaýshy» nemese «áreketshil» qudaılarǵa - Monoshı (jylan qudaıy), Chopdı (ańdar qudaıy) taǵy basqaǵa arnalǵan dastandar men ańyz áńgimeler (mongolkabbo) erekshe oryn aldy. Bengalıa musylmandary men úndileri mádenıetin sýrettegen 17 ǵasyr aqyndary Doýolt Kazı men Saıed Adaol boldy. Feodaldyq aq- súıekter saraıyn madaqtaǵan poezıa 18 ǵasyr basynda halyqtyq sıpatyn joǵalta bastady. Sanskrıttik poetıka órkendep, «dáripteýshilik» stıl tarap, erotıkalyq sezimge den qoıyldy. 18 ǵasyrdyń sońy men 19 ǵasyrdyń basynda dinı-mıftik sújetter fılosofıalyq poezıaǵa jol berdi. Jańa zamanǵa laıyq roman, poves, drama, batyrlyq dastan, ballada, sonet jazyldy. Bengalıa ádebıetiniń kórnekti ókili Rabındranat Tagor (1861-1941) shyǵarmalary býkil Úndistan jazýshylaryna yqpalyn tıgizdi. Ústimizdegi ǵasyrdyń 40-60 jyldarynda Tarashonkor Bondopaddhaı (1898 j.t.), Abýl Fazl (1903 j.t.), Manık Bogdopaddhaı (1908-1956) sıaqty prozaıkter men Nazrýıl Islam (1899 j. t.) Djoshım Ýddın (1902 j. t., Bımolchondro Ghosh (1908 j. t.) t. b. aqyndar shyǵarmalarynan áleýmettik máseleler men jańa Úndistan úshin kúres t. b. taqyryptar berik oryn aldy.

Oqýǵa keńes beremiz:

Agra

Úndilerdegi oǵash ádet-ǵuryptar

Hındı tilinde sóıleıtin elder

Úndistandaǵy ashtan qyrylýlar

Úndistannyń jer asty qudyqtary

Úndistanda ómir súretin jas qarttar

Táj Mahaldyń tarıhy (nemese ǵashyqtyq týyndysy)

Sot joq kasta: Úndistannyń eń tómengi kastasy (tobyry) jaıly derekter

---