InfoHub Logo

Synyby: 8 synyp.
Sabaqtyń taqyryby: «Kanaınalym músheleri» (prezentasıasymen)
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: aǵzanyń ishki orta múshelerin eske túsire otyryp, qanaınalym júıesi múshelerimen tanysý, onyń ishinde júrek, qantamyrlar jáne olardyń qurlysy, qyzmetterimen tanysý.
Tárbıelik: ózdiginen izdenimpazdyq, bilimdilik, eńbeksúıgishtik, adamgershilik daǵdylaryn tárbıeleı otyryp, salaýatty ómir saltyn ustaný, óz oıyn aıta otyryp, ózgeni de tyńdaı bilýge, alǵan bilimin ómirge qoldana bilýge tárbıeleý.
Damytýshylyq: jańa materıaldy qabyldaı otyryp, oılaý, este saqtaý, qaıta jańǵyrtý qabiletterin damytý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq.
Ádisi: jańa sabaqty túsindirý, test suraqtary, kórnekilikter kórsetý, ózindik jumys.
Kórnekiligi: «Júrektiń qurylysy», «Qan tamyrlarynyń tıpteri», «Qanaınalym» degen kesteler, júrektiń qurastyrmaly úlgisi, sýretter, ǵalymdardyń portretteri, elektrondy oqýlyqtan úzindiler,, ınteraktıvti taqta.

Sabaqtyń barysy:
İ – Uıymdastyrý.
İİ – Úı tapsyrmasyn tekserý.
«Jyldam jáne durys» suraq - jaýap.
1. Qan aǵzada qandaı qyzmet atqarady?
2. Fagosıtoz qandaı qubylys, «fagosıt» qandaı jasýshaǵa jatady?
3. Imýnıtet degenimiz ne?
4. Qan toptary.
Qan toptary
Onyń qanyn qabyldaıtyn toptar
Oǵan qanyn beretin toptar
İ top
İİ top
İİİ top
İV top
5. Lımfosıtter qandaı qyzmet atqarady?
6. Qanaınalym degenimiz ne?
7. Evolúsıa barysynda omyrtqaly janýarlardyń ishinen, balyqtardan sútqorektilerge deıin,
júrektiń qurylysy qalaı ózgergen?
8. Trombosıtter men qannyń uıý úderisi.
9. Myna sýrette neni kórip tursyńdar?
10. JITS - ten qalaı saqtanýǵa bolady?

İİİ – Jańa taqyryp.
Jandy motor synbaıdy,
Kúni – túni tynbaıdy.
Keıde onyń júrisin
Dárigerler tyńdaıdy. (Júrek)

Taram - taram bir ǵalam,
Aıqysh - uıqysh shyrǵalań.
Tolǵan aǵys toqtasa,
Joǵalady birge adam. (Qan tamyrlar)

Júrektiń ortasha salmaǵy:
Jańa týǵan nárestede – 20g.

Er adamdarda – 350g.
Áıel adamdarda – 250g.
Kóldeneń jolaqty bulshyqet ulpasynan turady

Júrektiń qurylysy:
2júrekshe 2qarynsha
Tutas qalqa arqyly eki bólikke bólinedi.
Júreksheler men qarynshalar jaqtaýly qaqpaqshamen ózara baılanysty bolady.
Oń jaq júrek bóliginde úsh jaqtaýly qaqpaqsha.
Sol jaq júrek bóliginde qos jaqtaýly qaqpaqsha (mıtraldy).
Jaqtaýly qaqpaqshalar tek qarynsha jaqqa qaraı ashylady. Buǵan bir ushy – qaqpaqsha jaqtaýyna, ekinshi ushy qarynsha qabyrǵasyn bekigen sińir jipsheleri sebep boldy.

Júrek qýystarynan qannyń aǵý baǵyttary:
Qan júreksheden qarynshalarǵa qarynshadan arterıa qantamyrlaryna qaraı aǵady.
Syrtyn dáneker ulpasynan turatyn juqa qabyq perıkard qaptaıdy.
Júrek qabyrǵasy 3 qabattan turady
Epıkard Mıokard Endokard
Júrektiń syrtyn qaptaıdy İshki qabatyn jáne júrek qaqpaqshalaryn túzedi
Kólddeneń bulshyq et ulpasynan túzilgen

Qan tamyrlar túrleri:
Arterıa (qyzyltamyr)

Qandy júrekten múshelerge ulpalarǵa taratady
Kapıllárlar (qyltamyr)
Barlyq múshelerdi torlaıdy, qan baıaý aqqandyqtan qabyrǵalary arqyly ulpalarǵa
ońaı ótedi

Vena
(kóktamyr)
Músheler men ulpalardan kómirqyshqyl gazyna, zat almasý ónimderine, gormondarǵa qanyqqan qandy júrekke tasymaldaıdy

Tujyrymdaý
Júrek tórt qýysty.
Júreksheler men qarynshalar jaqtaýly qaqpaqshamen ózara baılanysty bolady.
Sol jaq qarynsha men qolqa, oń jaq qarynsha men ókpe arterıasy sheginde aıshyq tárizdi qaqpaqshalar bolady.
Júrek qabyrǵasy 3 qabattan turady: epıkard, mıokard, endokard.
Qan tamyrlar: arterıalar, venalar, kapıllárlar.

İV – Bekitý.
1. Júrektiń qurylysyn atap berińder.
2. Júrek nemen qaptalǵan? Júrek qabynan bólinetin suıyqtyqtyń qandaı mańyzy bar?
3. Termındermen jumys.
1. _______________ qanaınalym júıesiniń ortalyq múshesi.
2. Júrektiń qabyrǵasy ___________________ turady.
3. Júrekten qandy áketetin qantamyrlar ___________ dep atalady.
4. Eń iri arterıa qantamyry - ______________ dep atalady.
5. ______________ qabyrǵalary jaqsy jetilgen.
6. Júrekshelerden qarynshalarǵa qannyń ótýin ___________ retteıdi.
7. Qannyń arterıadan qarynshaǵa keri ótýine kedergi______________ jasaıdy.
8. Júrektegi_____________ qandy tek bir baǵytta ótkizedi.
9. Júrektegi qaqpaqshalar_________________ qabatynan túzilgen.
10. Júrektiń qalyń bulshyqetti qabaty____________ dep atalady.

Jaýaby:
1. Júrek - qanaınalym júıesiniń ortalyq múshesi.
2. Júrektiń qabyrǵasy 3 qabattan turady.
3. Júrekten qandy áketetin qantamyrlar arterıalar dep atalady.
4. Eń iri arterıa qantamyry - aorta dep atalady.
5. Sol jaq qarynshanyń qabyrǵalary jaqsy jetilgen.
6. Júrekshelerden qarynshalarǵa qannyń ótýin jaqtaýly qaqpaqshalar retteıdi.
7. Qannyń arterıadan qarynshaǵa keri ótýine aıshyq qaqpaqshalar kedergi jasaıdy.
8. Júrektegi qaqpaqshalar qandy tek bir baǵytta ótkizedi.
9. Júrektegi qaqpaqshalar endokard qabatynan túzilgen.
10. Júrektiń qalyń bulshyqetti qabaty mıokard dep atalady.

4. Sáıkestendirý testi:
Suraqtar
Durys jaýaptar
Kilt sózder
1. Qandy múshelerden júrekke tasymaldaıdy
2. Qan qysymy shamaly
3. Deneniń barlyq múshelerine taralady
4. Qan qysymy joǵary
5. Adam shashynan 50 ese jińishke
6. Qantamyrlarynyń qabyrǵasy qalyń ári serpimdi
7. Qorektik zattar, ottek, kómirqyshqyl gazy ońaı ótedi
8. Usaq maıda qantamyrlar
9. Qaqpaqshalar qaıda paıda bolady?
10. Kópshiligi tereńde bulshyqetterdiń arasynda jatady
A) arterıalar
Á) venalar
B) qyltamyrlar
V. Qorytyndylaý.

Synaq.
1. İİ toptaǵy qandy quıýǵa bolady:
a) tek İ topqa;
v) İ, İİ toptarǵa;
s) İİ, İİİ toptarǵa;
d) İİİ, İV topraǵa;
e) İ, İVtoptarǵa.
2. Arterıa qan tamyry:
a) tek qana arterıa qanyn jetkizedi;
v) tek qana vena qanyn jetkizedi;
s) qandy múshelerden júrekke jetkizedi
d) júrekten shyǵatyn qandy múshelerge jetkizedi.
3. Erıtrosıttyń buzylýy júredi:
a) kók baýyrda;
v) súıektiń qyzyl kemiginde;
s) lımfa túıinderinde;
d) uıqy bezderinde;
e) súıektiń sary kemiginde.

4. Bul dárýmenniń jetispeýinen qanazdyq kezinde otteginiń gemoglobınmen baılanysy tómendeıdi:
a) V3;
v) V2;
s) V6;
d) V12;
e) S.

5. Leıkosıtterdiń negizgi qyzmeti:
a) qorektik;
v) tynys alý;
s) tasymaldaý;
d) qan uıýǵa qatysý;
e) qorǵanysh.

6. Jaradan aqqan iriń – ol:
a) kletka aralyq zattar;
v) ulpa suıyqtyǵy;
s) ólgen leıkosıtter, ulpalar, kletkalar;
d) ólgen erıtrosıtter, ulpalar;
e) ólgen trombosıtter, ulpalar, kletkalar.

7. Imýnıtet bolmaıdy:
a) týa bitken:
v) júre paıda bolǵan;
s) tabıǵı;
d) jasandy;
e) beıtarap.

8. Organızmniń antıdeneni jasaý qabilettiligi organızmde qalyptastyrady:
a) tromb túzelýden saqtaýdy;
v) ishki ortanyń turaqtylyǵyn;
s) ımýnıtetti;
d) fıbrınniń fıbrınge aınalýy;
e) protrombınniń trombınge aınalýyn.

9. Lımfa qan aınalý júıesine kelip quıady:
a) arterıa arqyly oń jaq qulaqshaǵa;
v) vena arqyly oń jaq qulaqshaǵa;
s) arterıa arqyly sol jaq qulaqshaǵa;
d) vena arqyly sol jaq qulaqshaǵa;
e) kapıllár arqyly oń jaq qulaqshaǵa.

10. Bógde kletkalardy tanýmen joıýǵa jaýap beretin leıkosıtter:
a) T - lımfosıtter;
v) V - lımfosıtter;
s) bazofılder;
d) eozınofılder;
e) neıtrofılder.

«Sen bilesiń be.»
Bul bólimde ǵalymdar, qandy zertteýde qandaı úles qosqanyn aıtý kerek.
Mechnıkov Ilá Ilıch (1845 - 1916) – orys bıolog, embrıolog jáne ımmýnolog.
Ýılám Garveı (1578 - 1657), aǵylshyn dáriger, fızıolog, embrıolog.
Antonı van Levengýk – golandıalyq ǵylymı mıkroskopıanyń negizin qalaǵan jaratylys zertteýshi.
Marchello Malpıgı (Marcello Malpighi)(1628 - 1694) –ıtalán dárigeri, bıolog jáne anatom.
Landshteıner Karl (Landsteiner) (1868 - 1943) - ataqty avstrıalyq ımmýnolog.

«Qupıa sandar»
Myna sandardyń maǵnasyn ash..
90 % Qandaǵy sýdyń mólsheri
300 g Júrektiń salmaǵy
120 kún Erıtrosıtterdiń tirshilik etý uzaqtyǵy.
0, 9 % NaCI qandaǵy mólsheri
4, 5 - 5 mln 1mmi erıtrosıtter sany
6 - 9myń/mm3 Leıkosıtter sany
5 lıtr Aǵzadaǵy qan mólsheri

«Deńgeıli tapsyrma»
İİİ – deńgeı.
Qanaınalym men qan júıesin zertteıtin ǵylym salasy qalaı atalady?
Qantamyrlar neshe topqa bólinedi?

İİ – deńgeı.
Júrekshe men qarynshanyń bulshyqet qabattarynyń erekshelikteri qandaı?
Júrekte qandaı qabattar bar? Árqaısysyn tolyq sıpattańdar.

İ – deńgeı.
Qalypty jaǵdaıda júrek 1mınýt ishinde orta eseppen 5 l qandy tamyrlarǵa aıdasa, 1 saǵatta jáne 1 táýlikte qansha mólsherde qan aıdaıdy
1mınýt ishinde denedegi qan júrek arqyly eki ret ótedi. Sonda táýligine qansha ret ótedi?
3. Qalypty jaǵdaıda júrek orta eseppen 1mınýtta 70ret jıyrylyp - keńeıetin bolsa, 1táýlikte qansha ret soǵady?

Jaýaptar:
1. 60Ch5=300 ret, ıaǵnı1saǵ. 300ret. 300rech24saǵ. =7200lıtr, ıaǵnı 1táýlikte 7200lıtr qan aıdaıdy.
2. 60mınCH2=120ret, ıaǵnı 1saǵ - 120ret
120Ch24=2880ret, ıaǵnı 1táýlikte - 2880ret
3.: 60Ch70=4200ret, ıaǵnı1saǵ.=4200ret 4200Ch24saǵ.=100800ret, ıaǵnı 1táýlikte – 100800ret

«Esińde saqta»
Júrek – jalqaýlyqty, enjarlyqty súımeıtin múshe. Kúndelikti oı eńbegimen shuǵyldaný barysynda úzilis jasap, dene eńbegimen, sportpen, úı sharýasymen shuǵyldanyp otyrsa, adamnyń eńbek etý qabileti artyp, ózin sergek sezinetin bolady. Qazirgi kúni dálelder boıynsha adamnyń aqyldyǵy onyń qımyl áreketimen túsindiriledi. Qozǵalys bolmaǵan jaǵdaıda qan aınalý júıesiniń jumysy buzylady. Al qanaınalý aǵzany qanmen ottek, energıa, glúkoza, t. b. Zattarmen qamtamasyz etedi. Qan aınalý júıesi shynyǵýdy qajet etedi. Densaýlyqty buzylǵannan keıin emes, buzylmaı turyp oılaý kerek.

VI – Úıge tapsyrma: § 36. Suraqtarǵa jaýap berý.
Júrek qurylysynyń sýretin salý.
VII – Baǵalaý.