InfoHub Logo

Qazaqtyń bas aqyny – Abaı Qunanbaev. Odan asqan buryn-sońǵy zamanda qazaq balasynda biz biletin aqyn bolǵan joq...

Abaı ne nárseni jazsa da túbirin, tamyryn, ishki syryn, qasıetin qarmaı jazdy. Ár nárseniń syryn, qasıetin tereń sezinip jazǵan soń, sózdiń bári de halyqqa tirelip, oqýshylardyń bilimine syn bolyp, emtıhan bolyp tabylady ( A. Baıtursynov).

Jer betinde turatyn árbir ult óz eliniń uly aqynymen maqtanady. Mysalǵa, orystar Pýshkınmen, aǵylshyndar Shekspırmen maqtansa, al, biz, qazaqtar Uly Abaımen maqtanamyz.

Barshamyzǵa belgili Abaı – qazaq ádebıetindegi uly tulǵa, mańdaı aldy aqyn ekeni, tańdaýly týyndylary dúnıe júzi poezıasynyń ozyq úlgilerimen deńgeıles turǵany – bilgen adamǵa aıqyn shyndyq. San ǵasyrlyq baı poezıasy, el qamyn joqtaǵan júzdegen eren júırik jyraý, jyrshy, aqyndary bar qazaq ádebıetinde Abaı ornynyń erekshe bolýy tegin emes.

Abaı Qunanbaev 1845 jyly qazirgi Shyǵys Qazaqstan oblysy, Abaı aýdanynda dúnıege kelgen. Al, Abaıdyń ákesi Qunanbaı Qarqaraly okrýgine aǵa sultan bolǵan. Sol úshin Abaı, el bıleý isine jas kezinen aralasyp, sheshendik sózderdi kóp qunttap, úırenip, oryndy jerinde únemi qoldanyp júredi. Negizinen, uly oıshyldyń sheshen bolyp ósýine yqpalyn tıgizgen – anasy Uljan men ájesi Zere. Osy kisilerdiń arqasynda belgili fılosof ómirge ádildikpen qarap, adamdardy arasynda synap, arasynda maqtap, óz óleńderine qosqan.

Abaıdyń shyndyq daryny asa qýatty jáne san qyrly. Ol – keremet sýretker aqyn jáne syrshyl lırıkanyń sırek kezdesetin sheberi.

Uly aqynnyń aqyndyq tulǵasyn, jan dúnıesin, arman-muratyn eń tolyq, eń tereń, eń durys tanytatyn – árıne, onyń poezıasy, asqaq shabyttyń qýatymen júregin jaryp shyqqan, ıneniń jasýyndaı jasandylyǵy joq óleńderiniń « jalyn men ottan jaralǵan sózderi. Aqyn júreginiń túbine tereń boılaımyz desek, onyń poezıasyna bar yqylasymyzben, úlken iltıpatpen zer salý qajet.

Uly oıshyldyń shyǵarmalarynda, aldymen, meılinshe mol, ár qyrynan kórinetin, árıne, aqynnyń óz beınesi, óz tulǵasy. Lırık aqyn qoǵam ómiriniń shyndyǵyn óz kóńil-kúıin bildirý arqyly, óz sezim tolqynystary, oı-tolǵamdary arqyly tanytady. Fılosoftyń óz tulǵa-beınesi ony tebirentken oı-sezimderden, aıtylyp, baıandalyp otyrǵan ómirdegi alýan túrli jaǵdaılarǵa, qoǵamdyq  máselelerge, ár túrli adamdardyń is-áreketterine onyń qatynasynan, bergen baǵasynan aıqyndala túsip, jan-jaqty tolyq kórinisin tabady.

Onymen qosa kemeńger tulǵa adamgershilikti, ádilettilikti eń negizgi moraldyq prınsıp retinde poezıalyq týyndylarynda da, qara sózderinde de únemi atap kórsetip otyrady.

Qaırat pen aqyl jol tabar

Qashqanǵa da, qýǵanǵa.

Ádilet, shapqat kimde bar,

Sol jarasar týǵanǵa.

Bastapqy ekeý sońǵysyz

Bite qalsa qazaqqa,

Aldyń – jalyn, artyń – muz,

Barar ediń qaı jaqqa?-deıdi  aqyn.

Súıtip, ol ádilettik, meıirbandyq bolmaǵan jerde aqyl men qaırat ta adamdy jaqsylyqqa jetkize almaıdy dep túıedi.

Al, osynyń bárin jyrlaǵan danagóıimiz halyqtyń sheshendik sózderiniń baılyǵynan, mol sýsyndap, sheshendik ónerdi erkin meńgergen. El bıleý isine jas kezinen aralasqan Abaıdyń boıynda tekti babalarymyzdyń asyl qasıeti bar ekenin bildiredi.

Kemeńger oıshyldyń qazaq tilin damytýǵa, ádebı tildi, poezıa tilin óristetip, jańa sóz órnekterimen baıytýǵa sińirgen eńbegi ulan-asyr. Uly aqynnyń poezıasynyń tili, sóz kestesi men kirshikteı qospasy joq saf taza halyqtyǵymen, kelisti qarapaıymdylyǵymen qundy.

Abaıdan keıingi dáýirde qoǵamdyq ómirde, oı-sanada basqasha aǵymdar, baǵyttar týdy, qoǵam aldynda jańa maqsat, tilek-talaptar paıda boldy deı otyryp, keıingi dáýir týǵyzǵan qoǵamdyq qozǵalys, ónerpazdyq izdenister halyq ıgiligine aınalǵan asyl muranyń mánin kemite almaıtynyn sózsiz moıyndaımyz.

Dana shyǵarmalarynyń maǵynasyn tereń boılap, uǵyp-túsine alsaq, ótken zamandy, eldiń jaıyn, halyqtyń taǵdyryn, oı-armanyn tanı alamyz. Jáne sol arqyly qazirgi zamandy, keshegi men búgingini, keleshegimizdi de baǵdarlaımyz.

Biz osy arqyly urpaqqa úlgi bolǵan Abaı atamyzdy ulyqtaımyz. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Kemelulynyń baspasóz betterine jarıalanǵan « Abaı jáne HHI ǵasyrdaǵy Qazaqstan» atty maqalasynda búgingi qazaq qoǵamy asa qajetsinip otyrǵan birqatar mańyzdy da kúrmeýli  máselelerdi qozǵaýymen qundy dep bilemin. Bıyl qazaqtyń bas aqynynyń týǵanyna 175 jyl tolatyndyǵyn oıǵa alsaq, Memleket basshysynyń atalǵan maqalasy – Uly dala toıynyń betashary ispetti. Prezıdent maqalasynda Abaı shyǵarmashylyǵynyń baǵaly jaqtaryna basa nazar aýdarylyp,  ondaǵy qazaq halqyna ǵana emes, kúlli álem jurtshylyǵy úshin qymbat jalpyadamzattyq ıdeıalarǵa arnaıy toqtalyp, tarıhı-áleýmettik turǵydan  tereń taldaý jasalypty. Prezıdentimizdiń atalǵan maqalasynda Abaıdy «álemdik mádenıettiń tulǵasy» retinde tanytýǵa aıryqsha nazar aýdarylǵan.

Shynymen de, dara aqynymyzdyń mol murasy qazaq ultynyń jańa sapasye qalyptastyrýǵa qyzmet etedi. Onyń shyǵarmalaryndaǵy oı-tujyrymdar árbir jastyń boıyna halqyna, eli men jerine degen patrıottyq sezimdi ornyqtyrady. Sondyqtan, hákim Abaı eńbekteriniń nárin óskeleń urpaqtyń sanasyna sińirý jáne ómirlik azyǵyna aınaldyrý – ultty jańǵyrtýǵa jol ashatyn mańyzdy qadamnyń biri. Sol kezde, biz órkendeımiz, ósemiz. Sebebi, Abaıyn ulyqtaǵan el eshqashan utylmaıdy jáne eshqashan umytylmaıdy.

---