InfoHub Logo

M. Ábenova atyndaǵy jalpy orta mektep
Oryndaǵan: 1 synyp oqýshysy: Tasbolat Madına Serikqyzy
Ǵylymı joba jetekshisi: Jumabekova Aqmór Myrzáliqyzy

Ǵylymı jumystyń taqyryby: Kempirqosaq

Kirispe
Kempirqosaq – aspan kúmbezinde túrli tústi doǵa túrinde kórinetin atmosferadaǵy optıkalyq qubylys. Ol aspannyń bir jaǵynda torlaǵan bulttan jańbyr jaýyp, qarsy jaǵynda jarqyrap kún shyǵyp turǵan kezde kórinedi. Kempirqosaq tikeleı túsken kún sáýlesiniń jańbyr tamshylarynan ótkende synyp, quramdas bólikterge (qyzyl, sarǵylt, sary, jasyl, kógildir, kók, kúlgin) bólinýiniń jáne tamshy betinen shaǵylǵan tolqyn uzyndyǵy ár túrli sáýlelerdiń dıfraksıalanýy men ınterferensıalanýy nátıjesinde paıda bolady.

Kempirqosaq qalaı paıda bolady?

Qapyryq ystyqtan keıin, bult qoıýlanyp nóserletip jańbyr jaýady. Jańbyr basylǵan soń bult seıilip kókjıekten batyp bara jatqan kún kórinedi. Dál osy kezde tarap bara jatqan qara bult arasynan, jerge qaraı ıilgen alyp doǵa tárizdi kempirqosaq paıda bolady. Onyń bir - birimen jarysa astasqan jeti jolaǵy: Qyzyl, aqshyl sary, sary, jasyl, aqshyl kók, kók, kúlgin jeti túske malynǵan.

Aspan kúmbezinde mundaı ǵalamat qalaı paıda bolǵan?

Al buǵan sebepshi bylaısha sary bolyp kóringenimen shyndyǵynda jeti tústen turatyn jaryq sáýle kádimgi kún jaryǵy eken. Aspannan kún sáýlesi túskende biz ony appaq jaryq retinde kóremiz. Endi onyń jolyna jańbyr tamshylary kezikti. Jańbyr tamshylarynan ótkende onyń alýan tústi sáýlesi ár alýan tústi birneshe sáýlege bólinedi conda aspanda kempirqosaq paıda bolady. Doǵasha kelgen kempirqosaqtyń syrtqy jolaǵy ádette qyzyl bolady al onyń ishki jıekterine qaraı basqa tústerdiń, eń sońynda kók jáne kúlgin tústerdiń kórinedi.

Móldirep monshaq shashyldy,
Aspan shaıdaı ashyldy
Kókte, qyzyl, jasyldy
Kempirqosaq asyldy.

Kempirqosaq áni

Jańbyr bitti, alaqaı!
Dalaǵa shyq, balaqaı!
Kempirqosaqqa qara,
Árbir tústerin sana!

Birinshi túsi onyń –
Qyzyl qyzǵaldaqtaı.
Ekinshi túsi onyń –
Qyzǵylt - sary baldaı.

Úshinshi túsi onyń –
Sap - sary tarydaı.
Tórtinshi túsi onyń –
Kógildir aspandaı.

Besinshi túsi onyń –
Jasyl japyraqtaı.
Altynshy túsi onyń –
Kók kóldiń sýyndaı.
Jetinshi túsi onyń –
Kúlgin oramaldaı.

Tájirıbe jasaý
Aq paraqtaǵy kempirqosaq
Qural - jabdyqtar: aq paraq qaǵaz, shyny áınek, kún sáýlesi.
Kún sáýlesiniń túskendegi qolaıly sátti paıdalanyp, jalúzdi jaýyp, arasynan kishkene sańylaý qaldyryńyz. Shyny áınek arqyly paraqqa túsken sáýleden kempirqosaq paıda bolady.