InfoHub Logo

Maǵan aıtýshylar Shyńbaı Myńbaıuly ám Bektemir molla anyq bilmeıdi, ıá Atbasar, ıá Aqmola, Adyr qalasy salyp jatqanda, — salǵyzbaımyz! — dep Kenesary úsh ret shaýyp, úılerin buzyp, aqyrǵy retinde zeńbiregin, basqa myltyq qarý-jaraqtaryn aldy. Bir úıdiń ishinen bir úlken temir sandyq shyqty. Sony syndyryp buzǵanda, ishinen altyn-kúmis teńgelerin alyp, basqa tolyp jatqan kók ala, sary ala, sur ala alaqannyń úlkendigindeı onan kishi qaǵazdar shyqty. Sol qaǵazdardy Shyńbaı alyp jelge ushyryp jatqanda, qýandyqtan kelgen bir adam: «Muny maǵan ber? — dep jıyp aldy, — úıge barǵanda baldar oınasyn», — dep.

Kenesary qoldarymen qaıtqanda álgi adam qaǵazdardy jıyp alǵan kórinbeı ketti. Kenesary zeńbirekti, myltyqty bolǵan soń úıde jata almaı, qolǵa habar saldy: «Bir aı buryn qoldar qamdansyn, qyrǵyzǵa attanamyz!» — dep. Aıtqan kúni bolǵan soń ásker sherý tartyp júrdi.
Shýdan ótip, Alataýdyń baýryna kelgende, Esqoja ám Qanaı degenderge salǵyzǵan súbi qorǵan beıitterin buzyp, buza bastady. Muny Aǵybaı kórip, «buzbańdar?» degen sózine qaramaı, tyńdamaı taǵy buza bastaǵanda, Aǵybaı ashýlanyp: «Qyrǵyzdan buryn men sendermen soǵysamyn!», — degen soń, Kenesary estip, toqtatty. Aǵybaı Kenesaryǵa aıtty:

— Bizdiń jolymyz bolmaıdy, qaıtaıyq, Esqoja, Qanaı zaıyrly kisiler deýshi edi, bulardyń beıitin buzǵany durys emes, — dep.

Bul beıittiń quıǵan kirpishterin eshkiniń maıyna qaınatqan desedi aıtýshylar. Aǵybaıdyń bul sózine Kenesary bala bıi Dosbolǵa qarady. Dosbol — úısinnen qolǵa túsken jas adam, ózi tildi, sózsheń, Kenesarynyń aqyldasar adamy. Dosbol ne aıtsa, sonysyn oryndaıdy. Sondyqtan jas bolǵan soń «bala bı», shyn aty — Dosbol. Dosbol:

— Eı, Aǵyke, joq sózdi aıtasyń, balanyń oıynyndaı beıitte ne tur deısiń? — dep jaqtyrmady. Aǵybaı:

— Iá, Kene! Bul Dosbol túbinde seniń qan jynyńdy tógedi, osy sapar-aq tóger, Dosboldyń ishinen kegi ketpeıdi, elin shaýyp jesir-jetim qylǵanyń, — dep óz betimen júre berdi.

Naýryzbaı, Aǵybaı ekeýi Dosboldyń aqylyna kónbeı, bólek óz betterimen júrýshi edi. Qol Alataýdyń Kekilik kezeńiniń qasyna kelip, úsh kún jatyp, soǵysqa daıyndalyp, jınalyp daıyn turdy.

Kenesary Kekilik kezeńiniń ústine zeńbirekti quryp, kúrsildetip ata bastady. Qatyn-balalardyń, maldardyń qany sýdaı aqty. Birneshe kúnnen soń kúndiz-túni birdeı atqannan zeńbirek orta belinen úzilip, synyp qaldy. Qoldardyń kúshi azaıa bastady. Kekilik kezeńinen qaıtyp qulady.
Bul soǵys ýaǵynda ózine qaraǵan adamdaryn jibermeı ám ózi kirmeı keıin qalyp, bala bı — Dosboldyń ne qylyp júrgenin baıqady. Dosboldyń qyrǵyzǵa jibergen kisisin ustap alyp, qatty qysyp, «óltiremin», — dep qanjaryn sýryp alyp alqymyna taıap qoıyp surady: «Nege jiberdi?» — dep, sonda aıtty:

— Úısinge qaraǵan adamdar Kekilik kezeńiniń kún batys jaǵynda bolady, ózgeler Shýǵa qaraǵan jaqta, búgin be, erteń be qol qashady, qashatyn kúni osy kisini jiberem, úısin qyrǵyzdyń balasymyz, jınalyp Kekilik kezeńinen qulap daıyn tursyn, sýdy jibermeı búrip alsyn, — dep.

Aǵybaı tańerteń Kenesaryǵa aıtty:

— Iá, Keneke! Qyrǵyz Kekilikten asyp qulady, qanyń tógildi, Dosbol kegin aldy, Naýryzbaı men men bes júz ıákı elý kisimen Kekilik kezeńiniń eki jaǵynda turyp, qyrǵyzǵa bógeýil salyp, qoldy Shýǵa qaraı jónelteıik, bizdiń ornymyzǵa qatyndar býaz shyǵar, — dep. Muny Dosbol estip:

— Eı, Aǵybaı! Jeti qabat Alataýdy aınalǵan qyrǵyzǵa myń kisi ne qylady? Qol erteń keshke qashsyn, Kene aǵań ekeýmiz uıǵardyq, — dedi. Aǵybaı:

— Iá, Kenesary han! Dámińniń taýsylǵan jeri, osy jerde óldiń, qosh, qosh-qosh! — dep atyna minip, óz qosynyndaǵy Naýryzbaıǵa kelip aıtty:

— Eı, Naýanjan! Áli de bolsa Kene aǵań meniń tilimdi alsyn, tilimdi alsa, ólimnen aman qalady, qazirden bastap Kene aǵańdy kóp qolmen Shýǵa qaraı jóneltemin. Naýan Kenesaryǵa aıtqan. Kene aǵań: «Bala bı — Dosboldyń aıtqany bolady» — degen soń, Naýan qaıtyp kelip Aǵybaıǵa aıtty. Kenesary qyryq tórt jasynda, Naýryzbaı jıyrma úsh jasynda qyrǵyzda qaldy.

Aǵybaı úndemeı atqa minip, ózine qaraǵan kisilerin óz qosynyn jıyp: «Búgin keshke qol qashady, biz Alataýdyń baýyrymen kúnshyǵysqa qaraı qashamyz, kóılekterińdi syrttaryńnan kıip, attaryńdy erttep, qostaryńdy artyp, daıyndalyp otyryńdar?». Ózi Naýryzbaıǵa kelip:

— Iá, Naýan! Bizben birge qashsań, ólimnen amansyń, qanyń tógilmeıdi, ne aıtasyń? Burynǵydaı Kene aǵańnyń atyn jetektep, bireýler aıdap, jan-jaǵynan nókerlep qorshap alyp qashpaıdy, árkim bet-betimen qashady, «turymtaı tusyna, balapan basyna» degen. Naýan:

— Eı, Aǵyke! — dep jylap turyp aıtty: burynǵynyń sózi bar ǵoı «eki qatynnyń balasy — eki rýly el» degen, men Kene aǵammen birge óleıin, eldiń óseginen qashyp, — dep Aǵybaıǵa ruqsat qyldy. Kesh bolǵan soń Dosbol Kenesarynyń qosynynan shyǵyp, ózi «qol qashtylap» aıǵaı saldy. Qoldar bet-betimen qashty.

Aǵybaı ózine qaraǵan alpys eki kisisimen Alataýdyń etegimen kúnshyǵysqa qaraı ketti. Shyńbaı ekeýi qylysh-qanjarlaryn asynyp, aqjelek naızalaryn qolyna alyp, alpys kisini aldynan júrgizip, ekeýi artynan shabýyldap qashty. Bir tún, bir kúnde Shýdyń ný qamysynyń ishine kirip, eki kún jatyp, Shýdan ótip, óz eliniń shetine kelip, túnde Shyńbaıdy aýlyna jiberip, Talshybyq báıbishege: «Shubyrtpalyǵa qaraǵan eldiń synyq aıaǵyna sheıin qalmasyn, jurt jańalaımyn, — dep, — bizdiń jonymyzǵa qaraı qonsyn, — dep, — erteń keshke bizder baryp Arqaǵa kóshemiz, — dep. Talshybyq báıbishe daıyndalyp otyrǵannyń ústine, Aǵybaı kelip, Saryarqaǵa qaraı bet alyp, kele jatsa, Kenesarynyń Shubarynyń úıiri kez bolǵan soń aıdap ketti.

Kenesary qandaı shabynshylyqta júrip qysylsa da, óz betimen qashpaıdy. Bireý atyn jetektep, jan-jaǵynan batyrlar qorshap, bireýler atyn aıdap qashady eken. Sasqanda: «Kóse qaıda?» — dep jan-jaǵyna alaqtap, Aǵybaı kelgenshe shydamaıdy. Aǵybaı naıza jetetin jerden naıza jumsaıdy, jetpese, sadaq oǵyndaı naızany atyp jiberip, taǵyp qoıǵan shyjym qaıysynan tartyp alyp, ekinshi naızasyn jóndep alǵansha, ıá qylysh, ıá qanjar jumsaıdy eken. Sonsha jyldam. Beısaýat kisi óltirmegen, ózine keler zaqym bolmasa. Qart Bógembaı, basshy Buǵybaı, Kenesary da joq, Abylaıdyń zamanynda bolǵan. Kenesarydan Aǵybaı aıyrylǵanda qyryq tórt jasynda, seksen úsh jasynda óldi.

Oqýǵa keńes beremiz:

Jalbyr batyr (İ nusqa)

Syrymnyń Nuraly handy shabýy (İİ nusqa)

Baımaǵambet sultan men Syrym batyr

---