InfoHub Logo

Qyzyljardyń jerin birjola ólshep alýǵa kelgen ınjener jáne Argereı genaraldyń kelgenin kórgen Kene han biraz sarbazdarmen baryp, olardy túrip aıdap shyqty. Olar Nıkolaıǵa: «Kene bastaǵan qazaq batyrlary bizge qarsy shyqty», — dep aryz etti. Nıkolaı kóp saldat jiberdi.

Nıkolaı saldattaryn Kene bastaǵan qol beri ótkizbeımiz dep, qansha qolmen qarsy turdy. Nıkolaıdyń saldaty qaptap kelip qaldy. Taraqty Baıǵozy batyr men arǵynnan Aǵybaı, tórtýyldan Janaıdar jáne tama Tanash batyrlar bastaǵan eki júz elý qol Nıkolaıdyń saldatymen urys saldy.

Qyzyljar basynda jeti kún, jeti tún keremet urys boldy. Eki jaqtan da adamdar kóp qyryldy. Batyrlar ońynan da kirdi, solynan da kirdi. Birsypyrasyn Kene áskeri qyrdy, ábden qyzyl qanǵa batyp óshikti. Aqyrynda jaýyz Nıkolaıdyń saldattary ábden jeńile bastaǵan soń, zeńbirek atqylady. Keneniń nókerleri zeńbirekten qorqyp saspady, alǵa qaraı umtyla túsip, bekinisterdi aldy. Kóp saldattaryn qolǵa túsirdi. Nıkolaıdan eki júz elýden astam saldat qyryldy. Keneniń bes júz nókeri óldi. Jarym jartysy qolda qaldy.

Sonda Aǵybaı batyrdyń Kenekeńe aıtqan sózi:

«Qazaqtyń maqaly bar edi ǵoı «orys kóp pe, orman kóp pe?» deıtin. Munyń ar jaǵynan kele beretin láshkeri kóp, sanaýly láshkerimiz bolmasa, eldegi dushpandarymyz da az emes edi ǵoı, halyqtyń maqaly bar edi ǵoı «er jigit qos tabar» degen. Qyzyljardy tastaıyq, Kókshetaýdy alaıyq», — dedi. Tóre: «Maqul», — dep Kókshetaý keldi. Batyrlardyń bári aman, jalǵyz-aq bes júzdeı adam soǵysta qaza boldy. Bular Býrabaıdan qonys aldy.

At jaqsysy minildi,
Saýyt jaqsysy kıildi.
Ǵalamǵa soǵys salǵany bilindi,
Dostar bul iske súıindi.
Nıkolaı jaýyzdyń sózin sóılegen
Dushpandar kúıindi.

Osy arada Keneniń áskeri eki aıdaı attaryn tynyqtyryp, jabdyqtaryn saılap, el ortasynda, Arqada jatqan áskerlerin shaqyrtty.
Qaıraty qara bastan qaıtpaǵan alyp er — tamadan Joldyaıaq batyr, Ómirzaq Doǵalaq batyr, Shýshaq Báıteli batyr, Taraqty Quljan batyrlar bastaǵan on myń ásker men Keneniń Kókshetaýdaǵy bekinis qamalyna qosyldy. Áskeri kóbeıip, kúshi artyp, endi Nıkolaıǵa oıran salýǵa oılady.

Kereı sovetnık Turlybek jaýyz Nıkolaıdyń sózin sóılegen sumyraı eken. «Kene hannyń kóp myńdaǵan áskeri kelip, meniń Kókshetaýdaǵy jerimdi basyp-janshyp, qonys salyp, alyp qoıdy», — dep Nıkolaıǵa jansyz habar berdi. Kenege óshikken Nıkolaı patsha on myń saldat jiberdi. «Keneniń áskerin qyr, Keneni ustap ákel!» — dedi. Nıkolaıdyń qarý-jaraqty saldattary bekiniste jatqan Keneniń áskerine shabýyl jasady. Qarýly Keneniń qalyń áskeri jaýdan betteri qaıtpaı zor maıdanǵa shyqty.

Maılykóbek bastaǵan myń qol ásker Nıkolaıdyń jeti júz saldatyn qyrdy. Tama Tanash batyr, Joldyaıaq batyrlar men Aǵybaılar soǵysta aılasymen asyp, Nıkolaıdyń saldattaryn jýsatyp saldy. Taýdyń tastary aspanǵa atyldy, tas qanǵa boıaldy, kereılerdiń baıtaq dalasy ólgen adamnyń denesi sasydy. Soǵysta Keneniń neler batyrlary oqqa ushty.

Turlybek Nıkolaıdyń saldattaryna at ta, kisi de, as ta berip kómektesti. Keneniń Aǵybaı bastaǵan áskeri patshaǵa kómek kórsetken Turlybekterdiń jylqysyn aıdap aldy. Patshaǵa kómektesken adamdardy qolǵa túsirdi. Kereı ishindegi Turlybektiń silteýimen Nıkolaıǵa kómektesken baılardy álsiretip, Nıkolaıdyń jibergen on myń áskeriniń jeti myń úsh júz deıin qyryp saldy.

Qalǵan saldattary tym-tyraqaı josı jóneldi. Keneniń áskeri Kókshetaýǵa Býrabaıǵa ornyqty. Kókshetaýdiń Oqjetpes bıigine Kenekeń shyqty. Kókshetaýda «arpa joly — Aǵybaı joly» atandy. Keneniń qalyń áskeri bul jerde qonys alyp, ıt júgirtip, qus saldy. Keneniń áskerlerinen basqa jan balasy Kóksheniń bıik shyńyna oq atyp, oǵyn jetkizgeni bolmaǵan. Sonan ony «oqjetpes» qoıǵan. «Arpa joly» dep ataýy — Keneniń áskerine azyq tasyǵan joldy «Arpa joly» dep ataǵan. Kenesary Býrabaı taýynda ıt júgirtip, qus salyp ań aýlap júrgeninde bir bıik jartastyń úńgirine túnep júredi eken. Sonan ol úńgir «Kenesary úńgiri» atalyp ketti. Ol úńgirdiń ishine Kenesary kıiktiń etin asyp jegen. Ot jaqqan orny áli sol kúıinde tur.

Keneniń áskeri Býrabaı, Kókshetaý boıynda bir jaz, bir qys meken etti. bular demderin alyp, at-turmandaryn saılanyp alysty. Azyqtaryn saılady. El ishinde kimniń jaý, kimniń qas ekenin bildi. Nıkolaı patsha Keneniń áskerin qyrý maqsatymen taǵy da on bes myń saldat jiberdi. Bul jerde on úsh kún kúni-túni qan maıdan soǵys boldy. Aǵybaı áskeri Býrabaı bıigindegi saldattardy taýdan tassha domalatty. Sarmantaı, Alshaǵyr, Toǵanas batyr, Naýryzbaı, Janaıdar batyrlar asqan qaıratymen ári aılasymen Nıkolaı áskerin esepsiz qyrdy. Biraq qumyrsqadaı jerjúzin basqan áskerdi qyryp bitire almady. Qarý-jaraqty, zeńbirekti Nıkolaı saldattary kúshin jınap, soǵysqa ólgen-tirilgenine qaramaı kiristi.

Keneniń myń jarymdaı áskeri oqqa ushty. Keneniń neshe túrli mergen, alýan alyp, qaıraty kúshti, aılashy áskerleri Nıkolaı saldattarynyń oǵynan qaza tapty. Beti qaıtqan Kene áskeri Aqmolaǵa qaraı oıysty.

Oqýǵa keńes beremiz:

Jalbyr batyr (İ nusqa)

Syrymnyń Nuraly handy shabýy (İİ nusqa)

Baımaǵambet sultan men Syrym batyr

---