InfoHub Logo

Saqyldaǵan sary aıaz. Qorjynǵa uqsaǵan japa tamnyń ıesi eki tútin, bes adam, Beqdaýyl qart Naýsha ájeı bir basynda. Ekinshi basy Bıjamal sheshem, Nurken inim jáne meniń turaǵym. Ortadaǵy bólme eki úıge birdeı. Ie, ortaq demekshi Nurken ekeýmizdiń de bir par kerzi etigimiz bar. Byltyrǵy jyly Bekeı naǵashym bir móshek bıdaıǵa Sarqan bazarynan satyp ákelip bergen. Kıis kórgeni birden-aq belgili. Kilettiń qýysyna tyqqan arba maıymen maılap alsaq kádimgideı jap-jańa kórinedi. Onymen qoımaı jerge qar túsip, sýyq bastalǵannan beri, kerzi etiktiń juldyzy janyp tur. Erteńgisin Nurken qalyń shulǵaýdy orap, qonyshynan tarta kıip, mektepke ketedi de, ol sabaqtan kele, ıesi men atanamyn. Quddy bir kólik aıyrbastaǵandaımyz. Asty-ústin qarap, tekserip jatqanymyz. Onda da sheshemizdiń: — Oń solyńa qarańdar, qulyndarym, zaman qıyn. Aqshaǵa tabylmaıdy. Bir-eki qysqa jaratasyńdar, — degeni esimizde. Shart oryńdalmasa shataq shyǵady.

Sabaqty oqyp bolyp, tereze kózine baryp kúnge qaraımyn. Meniń alyp saǵatym sol. Tórt bólmesi bar shaǵyn mekteptiń jalǵyz muǵalimi Nıazjan Músápirovtyń bul aýylda aq degeni alǵys, qara degeni qarǵys. Áýeli eshkim betine kelmeıtin Qojaqan brıgadırdiń ózi ol degen de jany basqa. «Nıazjan-aý, halyń qalaı, bala-shaǵań aman ba» dep ıilip tósek, jaıylyp jastyq. Qabaǵy túksıip, kózderi shatynap, aqyryp qalǵanda kirerge tesik tappaısyń. Kezi kelse toqpaqtap alady. Shesheme aıtsam: — Kóppen kórgen uly toı. Ony qutyrtqan soǵys qoı. Degenmen, oqý oqysań, jaman bolmaısyń, qaraqtarym, deıdi. Áı deıtin áje, qoı deıtin qoja joq degen osy.

Nurken bul kúni ádettegiden kóp keshikti. Qaıta-qaıta terezege baramyn. Qapshyqtaryn arqalap oqýshylar aýyldyń shet jaǵyna bet alyp barady. Deni bizdiń synyptyń oqýshylary. Aınaldyrǵan otyz shaqty úıdiń balalary belgili. Syryp jasalǵan kúpáıke, shalbar, órmekten toqylǵan qaǵaz qapshyq. Typyrshyp ári-beri sendelip júrmin. Sheshem shóp tıeýge ketken. Qoıshy, bir ýaqytta júgire basqan Nurken de úıge kep kirdi.

— Etikti shesh! Sabaqtan qaldym, qaıda júrsiń? — deımin inime kijinip. Nurkende ún joq. Apaı-topaı etikti suǵa salyp, mektepke qaraı júgirip kelemin. Aýyq-aýyq toqtap mektep jaqqa qulaǵymdy tigemin kep. Jez qońyraýdyń syńǵyry estilmeıdi. «Iá, sát» deımin kúbirlep. Biraq men keshigippin. Qara sorpa terge tústim. Bórkimdi alyp, esikti batymsyz toqyldatyn kirip bardym.

Álde neni taqtaǵa jazyp jatqan Nıazjan maǵan jalt qarady.

— Paý, mynaý Otynshynov pa? — dedi ol maǵan quddy tuńǵysh ret kórgendeı suq saýsaǵymen kórsetip.

— Myna júrisińe jol bolsyn!

Basymdy jerden almaǵan kúıi tuqyraıa tústim. Ústinde ofıderlik beldikpen qynaı tartyp tastaǵan áskerı gımnasterka, galepı shalbar. Kógildir kózi jalt-jult etedi.

— Qaraǵym, soǵysta bul qylmysyń úshin atyp tastaıdy. Solaı emes pe, balalar, — dedi ol ádettegideı. Balalar bir aýyzdan qostap qoıa berdi.

— Solaı aǵaı. Nıazjan maǵan kerdendeı basyp jaqyndap keldi de, jambas qaltasynan shynjyr baýly saǵatyn alyp, qaqpaǵyn ashyp qarady.

— Týra on segiz mınýt, otyz sekýnd keshiktiń, — dedi ol.

— Al biz jańa sabaqty bastap qoıdyq.

— Jazalaý kerek, — dedi Kenjebaı basqarmanyń balasy Biltaı. Menimen qany qas. Sonaý jazda boqtaǵany úshin Nurken ekeýmiz alyp uryp, aýzyna qum quıǵanbyz. Nıazjan janyp tústi.

— Durys pa balalar? Biltaı jón aıtady, — dedi ol balalarǵa qarap. Oqýshylar qostaı jóneldi. Nıazjan asyqqan joq. Bilegimnen mytı ustap, bólmeniń buryshyna qaraı alyp júrdi.

— Qáne, biz Otynshynovqa bylaı jasaıyq, — dedi ol saǵatyn maǵan usynyp.

— Alaqanyna salyp, qolyn joǵary kóterip, jalǵyz aıaqpen turady. Saǵatty túsirip alsań synady. Balalar tym-tyrys. Kelesi sátti kútip qalǵan syńaıy bar. — Aǵaı, keshirińizshi, — dedim janym murnymnyń ushyna kep.

— Balalar, Otynshynovtyń aqyly jańa ǵana kirdi. Keshirim suraıdy. Ne isteımiz? — dedi Nıazjan. Muǵalim myrs etip, balalar dý kúldi. Shıedeı bop qyzaryp ketsem kerek.

Amalsyz qatal muǵalimniń qarǵysyna ushyrap, jazamdy óteýge kiristim. Anda-sanda aıaǵym talyp, qulap kete jazdaımyn da, boıymdy jınap ala qoıamyn. Sharshamaǵan tek meniń alaqanymda jatqan shynjyr baýly saǵat. Shyq-shyq soǵady.

Qońyraý shyldyrynan soń Nıazjan saǵatyn alyp, qaltasyna sap, maǵan kórkeıshe kújireıdi.

— Áı, Otynshynov, sabaqqa keshikseń jazań osy. Túsindiń be? — dedi yzǵar shasha sóılep.

— Keleside munan da qıyn bolady.

Saldyrap qalǵan boıymdy jınap, ornyma baryp otyrdym. Qorlyqqa shydaı almaı jasymdy tógip-tógip jiberdim. Meni qubyjyq sıaqty kórdi me, balalar maǵan jolar emes. Jaqyńdasa Nıazjan muǵalimniń qaharyna ilinetinin sezedi. Kádimgi bir eldi satqan alaıaq sıaqtysyń. Aýyq-aýyq «qý Nurken seni me? Úıge barǵan soń sazaıyndy beremin» deımin kijinip. Sóıtip otyrǵanda meniń janyma ekpindeı basyp Biltaı jetgi.

— Iá, Otynshynov. Sazaıyndy aldyń ba? — dedi ol myrs etip.

— Endi keshikpeıtin shyǵarsyń. Zorǵa shydadym.

Terime sıar emespin.

— Seniń sharýań bolmasyn, — dedim burq etip.

— Mynaý tirildi-eı, — dedi Biltaı tizginin tartpaı. Basqarmanyń balasymyn dep kókiregin soǵyp, jan-jaǵyna mensinbeı qarap, ózin maqtap, ózgeni dattap turǵan bir jan. Kókesin kózine kórseteıin desem Nıazjannyń sonyń soıylyn soǵatyny anyq. «Tura-tur» deımin ishimnen kúbirlep. «Jazǵy demalysqa da shyǵarmyz. Basqarma turmaq raısovettiń balasy bolsań da pishenge bararsyń. Ógizge minersiń. Sol kezde
sazaıyńdy berermin» deımin ishimnen.

Sóıtkenshe maǵan odyraıa qarap turǵan Biltaı bólmeni basyna kótere daýystap qaldy.

— Balalar, beri jınalyndar. Men bir qyzyq kórsetemin, — dedi ol.

İzdegenge suraǵan, Bóldekbaı támpish qara dalaǵa qaraı ushty. Basqarmanyń balasynyń jantorsyǵy. «Aıt» dese úrer kúshigi dersiń. Eshteńege túsinbeı kózimniń astymen Biltaıǵa qaraımyn. Ol bolsa meni shyr kóbelek aınalyp, bas-aıaǵyma qarap, álde ne dep kúbirlep júr. Bir nárseni búldireri qah. Sóıtkenshe jandaıshap Bóldekbaı bastaǵan top bala esikten kirip keldi. Aralaryńda tulymy jelbiregen eki-úsh qyz.

— Balalar, mynany qarashy. Otynshynov meniń eski etigimdi kıip alypty, — dedi ol.

— Ollahı. Bıllahı, mynaý meniń kerzi etigim.

— Iá, dál sol, — dedi dosyn qostaǵan Bóldekbaı.

— Urlap alǵan shyǵar. Kózime qan tolyp ketken sıaqty. Ornymnan ushyp turyp: — Áı, Biltaı, sen aýzyńa kelgendi sóıleme. Etikti Bókeı naǵashym Sarqannyń bazarynan eki qap bıdaıǵa satyp ápergen, — dedim shyńdyǵyn aıtyp.

— Sóılepsiń, — dedi aıylyn jımaǵan Biltaı. — Men tanyp turmyn. Tekke sóılep ne kórinipti.

— Nurjandiki bos sóz. Men Biltaımen birge júremin ǵoı. Anyq tanyp turmyn, — dedi Bóldekbaı qosanjarlasyp. Ondaǵysy basqarmanyń balasymen birge júretindigin bildirý. Mundaıda bizden eki jas úlken Jansultannyń araǵa túsetin ádeti bartyn. Jalpy ol da Biltaıdy jaqtyrmaıtyn.

— Arasha, arasha. Arashaǵa kónbeseń kórsetemin tamasha, — dep maqaldaı sóılep, ortaǵa Jansultan shyqty.

— Kel, básteseıik,- dedi órekpigen Biltaı. — Maqul, — dedim men.

— Eger men jeńilsem, Nurjannyń aıtqanyna kónip, aıdaýyna júretin quly bolaıyn, — dedi Biltáı.

— Kelistik, — dedi Jansultan. — Nurjan úshin men basymdy báıgege tigemin. Onyń meniń shashbaýymdy árqashan kóteretinine rızamyn.

— Al, onda sol aıaǵyndaǵy etigimdi shesh. Art jaǵynda úsh tiligi bar. Ájem aıyrbastalyp ketpesin dep tilgen, — dedi Biltaı óktem buıyryp.

Betim dý etti. Biltaıdyń aıtqanynyń bir qatesi joq. Shamasy sheshem meni kımeı qoıady dep aldaǵan ǵoı. Masqara, búkil balalardyń aldynda uıatqa qaldym-aý.

— Mine, úsh kesigi bar dedim ǵoı, — dedi art jaǵymnan kep etigimniń qonyshyna jabysqan Bóldekbaı.

— Shyn ba? — dedi Jansultan. — Seniń ótirigiń kóp edi ǵoı. Basym meń-zeń, kózim qaraýytyp ketti. Ózimdi-ózim meńgeretin halden ketken sıaqtymyn.

— Balalar, — dedi daýystap jiberip. — Sheshem men naǵashym meni aldapty. Biltaıdyń etigi ekenin bilsem, ólip ketsem de kımes edim. Jalma-jan qos etikti sheship alyp Biltaıǵa laqtyryp jiberdim de:

— Etigińmen baı bol, — dedim. Óksik tyǵylǵan tamaǵymnan daýysym áreń shyqty. Sóıttim de qapshyǵymdy ala sap, dalaǵa qaraı umtyldym. Esik kózinde Nıazjanmen soqtyǵysyp qaldym.

— Mynaý qaıtedi, eı, — dedi kúńk etken ol. Bul sátte meni toqtatýǵa eshkimniń shamasy kelmes edi. Qulaǵymnyń túbinen elde kimderdiń «Áı, Nurjan toqta» degen daýysy estildi. Shamasy Jansultan bolsa kerek. Ushyp kelemin. Tizeden kelgen qardy eler emespin. «Al, men jalańaıaqpyn. Al, qar qaıtesiń» deımin kúbirlep. Eki-úsh ret shalynyp ketip, qaıta turdym. Adam ataýlyda da osyndaı ólermen minez bolady eken-aý. Sálden soń aıaǵym ózimdiki emes sıaqty kórindi. Quddy bir muz taıaq sıaqty. Úıge jete tabaldyryqtan attaı bere qulappyn. Sheshemniń: — Oý, qulynym-aý, qudaıǵa ne jazdym, — dep shyńǵyra daýystap jibergeni emis-emis esimde. Kózim qaraýytyn eshnerse sezer emespin.

* * *

Kózimdi Aqterektiń arýhanasynda ashtym. Jan-jaǵym appaq kıim kıgen adamdar. — Áı, jigit munyń qalaı? — dedi kózine kózildirik kıgen adam.

— Ólip qalsań qaıtesiń? Shyndyǵynda jaıym qıyn eken. Qos ókpemnen qatar sýyq tıipti. Ekinshi kún degende dáriniń kúshimen kózimdi ashyppyn. Sálden soń esikten kózi bulaýdaı isik, jasy tamshylaǵan sheshem kirdi. Janyma otyryp, shashymnan sıpaıdy.

— Áı, qulynym-aý, kózimdi alaqandaı jasadyń ǵoı. Qos qarǵam-aı, senderdi joǵaltsam Otynshyǵa ne dep jaýap beremin, — deıdi ol.

— Apataı-aý, meni nege aldadyń, — deımin kózimnen byrt-byrt jas aǵyp. Sheshemde ún joq. Kinásin moıyndaıtyn sıaqty. — Apa, apa. Sen endi meni aldama. Osydan jazylyp shyqqan soń, kolhozǵa jumys istep, kóp eńbek kún taýyp jańa etik satyp alamyz. Nurkenge de bireýin, — deımin ony jubatyp.

— Aqylyńnan aınalaıyn, — deıdi ol egilip.

— Otynshy ákeń aıtpaqshy, bári ornyna keledi.    

— Mine, osydan beri talaı jyldar ótipti. Soǵys órti sóndi.

Aýylǵa azdaǵan ǵana ákeler oraldy. Kóbi maıdan dalasynda qaldy. Shynyn aıtaıyn, qazir kerzi etik kıgen balalardy kórsem, osy bir oqıǵa kóz aldyma elesteıdi. «Eh, qý soǵys-aı» deımin kúrsinip.

---