InfoHub Logo

Keshki daıyndyq kýrsynyń sabaǵy ymyrt úıirile bastalyp, túnde aıaqtalatyn. Eger siz syrtqy jaryǵy jarqyrap janyp turǵan oqý ǵımaratynyń ishine kirseńiz, onda qorshaýdyń arǵy jaǵyndaǵy qatar-qatar turǵan kıimilgishterdi baıqar edińiz. Bul kıimilgishterde mana ǵana kúndizgi bólim stýdentteriniń syrt kıimderi ilýli turǵan. Endi ǵımarat ishinde kúndizgi abyr-sabyr tirshilik joq, tynyshtyq. Eger siz jaryǵy sebezgilep janyp turǵan uzynsha dálizdi boılaı júre berseńiz, onda aldyńyzdan qatar-qatar turǵan oqý dárisqanalaryn kórer edińiz. Bul dárisqanalarda mana ǵana kúndizgi bólimniń stýdentteri sabaq oqyǵan. Endi ol dárisqanalar esigi jabýly, shamy sóndirýli kúıinde múlgip tur. Keshki daıyndyq kýrsynyń tyńdaýshylary úshin kúndizgi bólimniń stýdenti ataný – úlken arman. Óıtkeni olar kúndizgi daıyndyq kýrsynyń tyńdaýshylary da emes qoı. Eger osy qalpyńyzben ǵımarattyń joǵary qabatyna kóterilseńiz, munda da múlgigen tynyshtyq. Tek túkpirdegi jaryǵy janyp turǵan bir dárisqanada keshki daıyndyq kýrsynyń tyńdaýshylary sabaq oqyp jatyr. Olarǵa mektep muǵalimi sabaq beredi. Osy bir qalalyq mekteptiń tájirıbeli er muǵalimi keshki daıyndyq kýrsynyń tyńdaýshylaryn alda bolatyn kúndizgi bólimniń túsý emtıhandaryna qazaq tili jáne qazaq ádebıeti pánderinen ázirleýde. Muǵalimdi taǵy bir oqytýshy-muǵalim almastyrady. Ol keshki daıyndyq kýrsynyń tyńdaýshylaryn aldaǵy túsý emtıhandaryna tarıh pen qoǵamtaný pánderinen ázirleýde. Sebebi bolashaq qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi bolamyn degen talapker qazaq tili men ádebıetinen jazbasha, qazaq tili men ádebıetinen aýyzsha túsý emtıhandaryn tapsyryp bolǵannan keıin, mindetti túrde osy eki pánniń birinen emtıhan-synaq tapsyrady. Biraq tyńdaýshy osy eki pánniń qaısysynan emtıhan-synaq tapsyratyndyǵyn ál-ázir bilmeıdi. Ony oqytýshy da bilmeıdi. Ol keıinirek belgili bolady. Sondyqtan tyńdaýshy osy eki pánniń ekeýine de kúniburyn ázirlene berýge májbúr. Sol jolǵy synaq qoǵamtaný páninen túsken edi. Bul emtıhan-synaqtyń ózindik aýyrlyǵy boldy. Onyń úsh túrli sebebi bar. Birinshiden, qoǵamtanýdyń ózine tán kóterer júgi bar pán; ekinshiden, bul emtıhan-synaqtyń komısıa músheleri sanynyń aldyńǵy emtıhanǵa qaraǵanda kóptigi; al, úshinshiden, dárisqanaǵa kameranyń qoıylǵandyǵy edi. Kamera dárisqananyń ishin túsirip tur, ol aýladaǵy halyqqa tike teledıdar arqyly kórsetilýde. Onda abıtýrıenttiń ata-anasy nemese jaqyndary turýy múmkin ǵoı. Ózge de abıtýrıentter turady. Bul emtıhannyń jarıalylyǵy úshin istelgen. Iaǵnı dárisqanadaǵy abıtýrıent alǵan bıletine jaýap berip jatyr ma, joq pa, sóılep jatyr ma, joq pa, osyny syrttaǵy adamdar teledıdar arqyly kórip tursyn degen. Aýyzsha emtıhan tapsyrýdyń ózindik ereksheligi bar ekendigi belgili. Birde oblys ortalyǵyndaǵy orys tildi mektepti altyn medalmen bitirip shyqqan ulty káris qyz emtıhan tapsyrady. Eger ol osy emtıhanyn «5»-ke tapsyryp shyqsa, jalǵyz emtıhannyń nátıjesimen-aq oqýǵa birden túsip ketetin bolsa kerek. Emtıhan tarıhtan, al bılettegi suraq «Uly Oktábr sosıalısik revolúsıasynyń mańyzy» degen suraq bolypty. Talapker, árıne, baryn salady. Ol sartyldap turyp jaýap beredi. Al nátıjesinde komısıa oǵan «4» qoıady. Káris qyz ashýlanady. «Sizder ne degen ádiletsiz edińizder, – deıdi ol komısıa múshelerine. – Men bárin aıtyp berdim ǵoı». «Iá, seniń bárin aıtyp bergeniń ras, – deıdi oǵan komısıa músheleri. – biraq sen bılettiń suraǵyna jaýap bergen joqsyń. Seniń bıletińniń suraǵy «Uly Oktábr sosıalısik revolúsıasynyń mańyzy» bolatyn. Sen Uly Oktábr sosıalısik revolúsıasy týraly bárin aıtyp berdiń, biraq mańyzy týraly eshteńe de aıtqan joqsyń», – depti. Komısıada bolǵan maman kúletin: «Ózi bıletiniń suraǵyna jaýap bere almaı turyp, bizben daýlasqysy keledi taǵy», – deıdi. Ol – óz salasynyń bilikti mamany. Al test ádisimen emtıhan tapsyrýdyń budan bóleksheligi bar ekendigi de belgili.

Kýrsta starosta jigit bar. Ol týmysynan oblys ortalyǵyndaǵy osy qalada týyp-ósken. Bilikti, saýatty, eki jyldyq ásker qatarynan kelgen, ózi komsomol múshesi osy bir jigittiń namaz oqıtyndyǵy keńestik mektepten shyqqan onyń kýrstastaryn tańǵaldyratyn. Mekemelerdiń tóbesinde oraq pen balǵanyń sýreti salynǵan jalaý jelbireıdi. Starosta jigitke namaz oqýdy áje úıretken. Starosta jigittiń úıinde ózimen birge turatyn ájesi nemeresine: «Dúnıaýı oqýyńdy oqysań oqy, áskerińe barsań bar, komsomol múshesi bolsań bol, biraq túbinde osy namaz suralady», – depti. Sondyqtan starosta jigit ıman keltirgen.

Sabaq aıaqtala bere jigitter qyzdardy aıaldamalaryna deıin shyǵaryp salady. Alysta turatyn qyzdardy avtobýstaryna otyrǵyzyp jiberedi, ortalyqta turatyn qyzdardy úılerine deıin jetkizip salady. Biraq starosta jigit bul topqa qosylmaıtyn. Onyń úıi oqý ǵımaratynan tym alys emes. Sabaqtan shyqqan soń qyz-jigittermen az-kem áńgimelesip turady da, sypaıy qoshtasyp, úıine betteıdi. Bir kúni ol sabaqqa kelmeı qaldy. Ol sol kúıi kýrstyń sabaǵyna qatyspaı ketken edi.

Endi starosta bolyp osy toptaǵy aýdannyń ortalyǵynan kelip oqyp jatqan aq sary qyz saılandy. Aq sary qyzdyń osy kýrsta týmysynan osy qalada ósip kele jatqan qara qyz qurbysy bar edi. Olar kýrsqa kelgende tanysqan. Kýrstaǵy qyzdar osy eki qyzdyń mańaıyna úıiriledi. Qara qyz kýrstastarymen dostyqqa adal, aqjarqyn minezdi. Onyń qurbysy aq sary qyz da sondaı.
Bir kúni osy qara qyz da sabaqqa kelmeı qaldy. Ony osy kezde kýrstastary alańdap izdeı bastady. Sóıtse, qara qyzdy bireýler pyshaqtap ketken eken.

Qara qyz oblystyq aýrýhananyń aldynda óziniń kýrstastaryna basynan ótken jaǵdaıdy baıandap otyr:

– Bizdiń úıimiz de qalanyń tym qıyr shetinde ǵoı, ózi. Ol jaqqa avtobýs ta sırek qatynaıdy. Kóz baılana bastaǵan shaq qoı. Sabaqqa shyqtym. Ózim aıaldamada qorqyp turǵanmyn. Biraq aıaldamada menen basqa taǵy da eki adam turdy. Onyń biri áıel adam bolǵan soń, sony arqa tutyp turǵan edim. Men olardy qarapaıym erli-zaıypty jandar eken dep oılasam... Sóıtsem, olar buryn isti bolǵan jandar eken ǵoı. Olardy mılısıonerler ustapty.

Men aıaldamanyń myna shetinde turdym. Al olar bolsa aıaldamanyń ana shetinde turdy. Osy qulaǵymdaǵy altyn syrǵanyń da kinási boldy-aý deımin. Svettiń jaryǵyna shaǵylysyp, álgilerdi ózime shaqyryp turdym ba eken? Qas qylǵandaı, avtobýs ta kele qoımady. Aldynda álgi ekeýi kúbirlesip, sóılesip turǵan edi. Sóıtsem, josparlaryn quryp tur eken ǵoı. Endi ekeýi maǵan qaraı kele jatqan kezde, men oıyma esh kúdik alǵan joqpyn. Olar kele salyp, meni uryp-soǵa bastady. Sóıtti de, aıaldamanyń artyna qaraı súıreleı jóneldi. Aıaldama bıiktiń ústine salynǵan ǵoı. Al aıaldamanyń artynda, tómende sý jınalyp qalǵan kólshik shuńqyr bar edi. Olar meni sol kólshikke qaraı súıreledi. Deneme pyshaqtyń kirip jatqanyn osy kezde sezdim. Olar meni kólshikke ákeldi de, sýǵa laqtyryp jiberdi. Men sýǵa tunshyǵyp bara jattym...

– Starosta jigit durys aıtyp júr, – dedi osy kezde qara qyz burynǵy starosta jigit týraly. – Ol – durys jolda júrgen jigit. Jaratqan Iemizdiń bar ekendigi anyq. Áıteýir bizden basqa bir tylsym kúsh bar. Sýǵa tunshyǵyp bara jatqan kezimde qulaǵyma bir daýys keldi. Ap-anyq estidim. «Shyda, shyda, qazir analar ketedi, sonan soń sýdan shyq», – dedi álgi daýys. Sýdan eńbektep shyqqanymdy ǵana bilem. Kózime bir jarqyraǵan jaryq kórindi. Keıin bilsem, taıaý mańda turǵan úıdiń aýlasynda janyp turǵan jaryq eken ǵoı. Tek sol jaryqtan aıyrylyp qalmaıyn dep eńbekteı berippin. Sonda qanym sorǵalaǵan kúıi eńbektep kele jatqan ekenmin ǵoı. Álgi úıdiń aýlasyna kire bere esimnen aıyrylyp qalyppyn. Osy kezde álgi úıdiń er-azamaty temeki shegýge tysqa shyǵady. Aýlada bireýdiń jatqanyn kóredi. Dereý kelinshegin kómekke shaqyrady. Ekeýlep júrip jedel járdem shaqyryp, salyp jibergen eken.

– Meniń shashymdy dárigerler tyqyrlap alyp tastady, – dedi qara qyz. Ol basyna oramal tartyp alǵan edi. – Óıtkeni pyshaq basyma da tıgen.

– Qorqamyz, – dedi qyzdar. – Sabaǵymyz túnde aıaqtalady.

– Sabaqtaryńnan qalmańdar, – dedi qara qyz. – Men endi sabaqqa qatysa almaıtyn shyǵarmyn. Sender oqyńdar. Osy kýrsty bitirip qalaıda joǵary oqý oryndaryna túsýlerińe tilekshimin!

Kýrstyń sabaǵy jalǵasyp jatty. Bir kúni starosta qyz:

– Jigitter, meni úıge deıin shyǵaryp salyńdarshy. Men qorqyp júrmin, – dedi.

– Neden qorqasyń? – dedi jigitter. – Jigitiń bar emes pe?

Aq sary qyzdyń zaýytta jumysshy bolyp isteıtin, myǵym deneli kelgen jigiti bar edi. Ol buryn aq sary qyzdy shyǵaryp salýǵa kep turatyn. Sondaı kezdiń birinde aq sary qyz jigitin jigittermen tanystyrǵan. Jigitterge aq sary qyzdyń jigiti sózine myǵym, ózin jigitterge syılata alatyndaı jigit kóringen. Aq sary qyz da jigiti ózinen bir-eki jas qana úlken bolsa da, «siz» dep sóıleıdi. «Áýelde tanysqanda ekeýmiz de bir-birimizge «siz» dep sóıleıtinbiz, – deıdi aq sary qyz. – Sonan soń ómirge birge qadam basýǵa ýaǵdalasqan sátten bastap, jigitim maǵan sen dep sóıleıtin boldy. Men oǵan «siz» dep sóıleımin. Bul – jigitimdi syılaǵanym. Onyń aldynda tym qatty erkelep, sholjańdap ketkim kelmeıdi. Osylaı sóılegenim ózimdi jigitimniń aldynda ornymen ustaýyma kómektesedi», – deıdi aq sary qyz. Aq sary qyzǵa jaqyn júretin qyzdar da olardyń mahabbatyna qyzyǵatyn: «Mahabbat bolǵan soń osylaı bolý kerek qoı! Ekeýi bir-birin keremet syılaıdy», – deıdi.

«Neden qorqasyń? Jigitiń bar emes pe?» degen jigitterdiń suraǵyna aq sary qyz: «Jigitim búgin túngi aýysymǵa túsetin edi. Men bir jigitten qorqyp júrmin. Ol izimnen qalmaı júr. Jigitim bar desem, túsinbeıdi. Sol jigit alyp qashyp kete me dep qorqamyn», – dedi

Sol kúni jigitter aq sary qyzdy úıine deıin shyǵaryp saldy. Aq sary qyz móltekaýdanda turatyn. Biraq ony jigitter únemi úıine deıin shyǵaryp salyp júre almaıtyn edi. Bir kúni aq sary qyz da sabaqqa kelmeı qaldy. Sóıtse, ol turmysqa shyǵyp ketken eken. Endigi áńgimeni aq sary qyzdyń ózi aıtsyn:

– «Ańdyǵan jaý almaı qoımaıdy» degen bar ǵoı. Álgi jigit aqyry alyp qashty. Aldym bolsa tún. Qarsylasqannan paıda joǵyn túsindim. Qarsylasa bersem, odan da zor jamandyq keltirip júrer dep oıladym. Aılaǵa kóshtim. «Báribir jeti túnde keshirimge adam jibere almaısyzdar ǵoı. Keshirimge tańerteń jiberesizder. Biraq meni úıim qaıda ketti dep izdeıdi ǵoı. Sondyqtan sińlime qońyraý shalyp, oǵan turmysqa shyǵyp ketkenimdi eskertip qoıaıyn», – dedim. Osylaı telefon soǵýǵa mursat surap aldym. Sińlime qońyraý shalyp: «Dereý Shyntasqa habar ber», – dedim. Aldynda sińlime eskertip qoıyp júrgenmin ǵoı, eger sondaı jaǵdaı bolyp jatsa, saǵan habarlasa alyp jatsam, «sen dereý Shyntasqa habar ber, ondaı jaǵdaıda meni tek Shyntas qana qutqaryp alady» deıtinmin. Jigitime de eskertip qoıǵan edim. Álgi jigittiń turatyn úıin, kóshesin surap alǵanmyn. Jigitim dereý jigitterin ertip jetip keldi. Alyp shyqty. Sosyn jigitime aıttym: «Shyntas, qazaqta qyz balanyń bosaǵa attap shyǵýy degen jaqsy yrym emes qoı. Endi men keıin qaıtpaı-aq qoıaıyn. Úılený kúnin keıinge belgilep júr edik. Osy kúnge buıryq túsken shyǵar. Endi meni ózińniń bosaǵańnan kelin etip attatyp jiber», – dedim. Jigitim eki sózge kelgen joq. Óziniń shańyraǵyna aparyp, kelin etip túsirdi.

– Baqyttymyn, – dedi aq sary qyz. – Múmkin, qyz balaǵa oqý da kerek shyǵar, bilim de kerek shyǵar. Biraq ózińniń súıgen jigitińe qosylyp, sonyń janynda bolǵanǵa ne jetsin?! – Men endi sabaqqa qatysa almaıtyn shyǵarmyn, – dedi ol. – Men endi bir úıdiń kelinimin ǵoı. Biz, jigitimiz ekeýmiz, oılasyp, oqýdy keıin syrttan oqımyz dep sheshtik. Jigitim de zaýyttaǵy jumysynan qol úzbeı júrip, bilim alǵysy keledi. – Biraq sender oqyńdar, – dedi aq sary qyz. Sabaqtaryńnan qalmańdar. Osy kýrsty bitirip qalaıda joǵary oqý ornyna túsýlerińe tilekshimin!

Mamyrda tyńdaýshylarǵa kýrsty bitirgendigi týraly qujattary berildi. Qujatty tapsyryp turǵan laýazym ıesi: «Eger túsý emtıhandaryńdy tapsyryp shyǵa alyp jatsańdar, osy qaǵazdyń konkýrsta bir paıdasy tıýi tıis. Ol senderge konkýrsta bir basymdyq beredi. Biraq bul qaǵazdyń kúshi ózge oblys ortalyǵyndaǵy oqý oryndaryna júrmeıdi», – dedi. Bul jolǵy talapkerlerdi emtıhandardan soń qıyn konkýrs kútip tur edi. Sebebi Kókshetaýdan 25 talapker, Qaraqalpaq ASSR-inen 4 talapker osynda kelip oqýy tıis bolatyn. Óıtkeni bul aımaq tildik ortanyń saqtalǵan aımaǵy dep esepteletin. Olar túsý emtıhandaryn sol jaqta tapsyrǵan. Osy sebepti aımaqtyń óz talapkerleriniń arasynda 21 orynǵa talasty konkýrs ótti.

Qujattyń betinde tyńdaýshynyń keshki daıyndyq kýrsyn bitirgendigi týraly jazylǵan jalǵyz sóılem bar edi. Onyń astynda dóńgelek mór basylyp, tıisti laýazym ıesiniń qoly qoıylǵan.

---