InfoHub Logo

Kórnek óneri bes taraý bolady:

Birinshi — tastan, kirpishten, aǵashtan ıakı basqa zattan sánin keltirip, sáýletti saraılar, meshit, medrese, úı, tam sıaqty nárseler salý óneri. Bul sáýlet óneri bolady. (Evropasha — arhıtektýra).

Ekinshi — balshyqtan ıa metaldan quıyp, tastan ıa aǵashtan jonyp, nárseniń tulǵasyn, turpatyn, syn-symbatyn keltirip súgiret jasaý óneri. Bul symbat óneri bolady. (Evropasha — skýlptýra).

Úshinshi — túrli boıaýmen nárseniń isin, túrin, túsin, keskin-kelbetin keltirip, súgirettep kórsetý óneri. Bul keskin óneri bolady. (Oryssha — jıvopıs.)

Tórtinshi — áýezdiń túrli oraıyn, shyraıyn, sazyn, saıramyn keltirip, qulaqqa jaǵyp, kóńildi áserleıtin án salý, kúı tartý óneri. Bul áýez óneri bolady. (Evropasha — mýzyka).

Besinshi — nárseniń jaıyn, kúıin, túrin, túsin, isin sózben kelistirip aıtý óneri. Bul sóz óneri bolady. (Qazaqsha — asyl sóz, arabsha — ádebıet, Evropasha — lıteratýra).

Ónerdiń eń aldy — sóz óneri dep sanalady. «Óner aldy — qyzyl til» degen qazaq maqaly bar. Muny qazaq sóz baqqan, sóz kúıttegen halyq bolyp, sóz qadirin bilgendikten aıtqan. Aldyńǵy ónerdiń báriniń de qyzmetin shama qadarynsha sóz óneri atqara alady. Qandaı sáýletti saraılar bolsyn, qandaı symbatty ıa keskindi súgiretter bolsyn, qandaı ádemi án-kúı bolsyn — sózben sóılep, súgirettep kórsetýge, tanytýǵa bolady. Bul ózge ónerdiń qolynan kelmeıdi. Sózben qandaı symbattaý ıa keskindeýge bolatyndyǵyn kórsetý úshin birneshe mysal keltirip qaraıyq.

1. Abaıdyń áıeldi symbattaýy.

"Qaqtaǵan aq kúmisteı keń mańdaıly;

Alasyz qara kózi nur jaınaıdy.

Jińishke qara qasy syzyp qoıǵan,

Bir jańa uqsatamyn týǵan aıdy.

Mańdaıdan týra túsken qyrly muryn,

Aqsha júz, al qyzyl bet til baılaıdy.

Kóriner aýzyn ashsa kirsiz tisi,

Syqyldy qolmen tizgen, ish qaınaıdy.

Sóılese sózi ádepti hám maǵynaly,

Kúlkisi beıne bulbul qus saıraıdy.

Jup-jumyr, aq torǵyndaı moıyny 6ap,

Tamaǵyn úlbiregen kir shalmaıdy.

Taqtaıdaı jaýyryny bar, ıyǵy tik,

Eki alma keýdesinde qısaımaıdy.

Soraqy uzyn da emes, qysqa da emes,

Názik bel tal shybyqtaı burańdaıdy.

Etindeı jas balanyń bilegi bar,

Ájimsiz aq saýsaǵy iske yńǵaıly.

Shashy bar qolań qara jibek taldaı,

Torǵyndaı tolqyndyryp kóz tańdaıdy.

 

2. Abaıdyń kúzgi kúndi súgiretteýi.

Sur bult túsi sýyq qaptaıdy aspan,

Kúz bolyp, dymqyl tuman jerdi basqan.

Bilmeımin toıǵany ma, tońǵany ma,

Jylqy oınap, bıe qashqan, taı jarysqan?

Jasyl shóp, báısheshek joq burynǵydaı,

Jastar kúlmes, júgirmes bala shýlaı.

Qaıyrshy shal-kempirdeı túsi ketip,

Aırylǵan japyraǵynan aǵash, qýraı.

Bireý malma sapsıdy salyp ıin,

Salbyrańqy tartypty jyrtyq kıim.

Enesine ıirtip shýda jibin,

Jas qatyndar jyrtylǵan jamaıdy úıin.

Qaz, tyrna qatarlanyp qaıtsa bermen,

Astynda aq shomshy júr, ol bir kerýen.

Qaı aýyldy kórseń de jabyrqańqy,

Kúlki-oıyn kórinbeıdi, seıil-serýen.

Kempir-shal qurjań qaǵyp, bala búrseń,

Kóńilsiz qara sýyq qyrda júrseń.

Kemik súıek sorpa-sý tımegen soń,

Tyshqan aýlap, úıde ıt joq qaıda kórseń.

 

3. Maǵjannyń tolqyndy keskindeýi.

Tolqynnan tolqyn týady,

Tolqyndy tolqyn qýady.

Tolqyn men tolqyn jarysad,

Kúńirenisip keńespen,

Bitpeıtin bir egespen,

Jarysyp jarǵa barysad.

* * *

Tolqyn men tolqyn syrlasyp,

Syrlaryn eppen urlasyp,

Tolqynǵa tolqyn erkelep.

Merýert kóbikke oranyp,

Jylandaı júzge buralyp,

Jarǵa jeter entelep.

* * *

Erkelep bala byldyrlap,

Syldyr, syldyr, syldyrlap,

Tolqyndy tolqyn qýady.

Kúmis káýsar sýymen,

Sýynyń altyn býymen

Jarynyń betin jýady.

* * *

Móldiretip kóz jasyn,

Jasymen jýyp jartasy,

Súıtip sylq-sylq kúledi.

Jylaǵany — kúlgeni,

Kúlgeni — onyń ólgeni,

Jylaı — kúle óledi.

* * *

Syldyr, syldyr, syldyrlap,

Biriniń syryn biri urlap,

Tolqyndy tolqyn qýady.

Jaryna bal beredi,

Beredi de óledi,

Óledi tolqyn, tynady.

 

4. Abaıdyń án men kúıdi sózben sıpattap tanytýy.

Kóńil qusy quıqyljyr shartarapqa,

Adam oıy túrlenip aýǵan shaqta.

Salǵan án kóleńkesi sol kóńildiń,

Taktisine bılesin ol qulaqqa.

* * *

Shyrqap, qalqyp, sorǵalap, tamyljıdy,

Júrek terbep oıatar basta mıdy.

Bul dúnıeniń lázzaty bári sonda,

Oısyz qulaq ala almas ondaı syıdy.

* * *

Uıyqtap jatqan júrekti án oıatar,

Únniń tátti oralǵan máni oıatar.

Keıi zaýyq, keıi muń dertin qozǵap,

Jas balasha kóńildi jaqsy oıatar.

* * *

Kóbinese án basy keler ashshy,

Kel tyńda dep ózgege bolar basshy.

Kerim tolǵap taýysar, dúńgir-kúńgir,

Sol jerine oıyńmen aralasshy.

* * *

Ánniń de estisi bar, eseri bar,

Tyńdaýshynyń qulaǵyn keseri bar.

Aqyldynyń sózindeı oıly-kúıli,

Tyńdaǵanda kóńildiń óseri bar.

---