InfoHub Logo

Qazaq halqynyń baı dúnıetanymynda ǵasyrlar boıy saqtalyp kele jatqan nanymdardyń biri – kóz tıý. Bul uǵym tek qazaqqa ǵana tán emes, búkil túrki halyqtary men Taıaý Shyǵystan bastap, Eýropa elderine deıin taralǵan kóne senim. «Kóz tıdi» degen sózdi estimegen qazaq kemde-kem.

Qazaq arasynda: «Kóz – suq, til – suq» degen túsinik bar. Iaǵnı, adamnyń qyzǵanyshpen nemese ishtarlyqpen qaraǵan kózi ózgege zıanyn tıgizýi múmkin dep sengen. Sol sebepti:

• Jas balaǵa: «Til-kózden saqtasyn» dep tilek aıtqan, balaǵa úki, tumar, monshaq taǵyp qoıǵan.
• Júırik atqa: kóz tımesin dep mańdaıyna japyraq baılap, kóp maqtaýdan saqtanǵan.
• Ádemi qyz-kelinshekterge: «kóz tımesin» dep túrli yrymdar jasaǵan.

Qazaq qana emes, ózge halyqtarda da uqsas senimder bar. Túrikter «nazar», arabtar «ál-aın», grekter «matiasma», al aǵylshyndar «evil eye» deıdi. Barlyǵynyń máni bir: qyzǵanysh pen suqtanǵan kózden qorǵaný.

Halyq arasynda kóz tıýden qorǵanýdyń túrli joldary qalyptasqan:

• Kózmonshaq taǵý – kók tústi kóz beınesindegi monshaq suqty qaıtarýshy kúshke ıe dep sanalady.
• Tumar ilý – Quran aıattary jazylǵan qaǵazdy kishkentaı qaltashyqqa salyp taǵý.
• Kúl shashý – úıge bóten adam kóp kirip, kóz tıedi-aý degen kúdik týsa, oshaqtyń kúlin esikke nemese qoraǵa shashqan.
• Qumalaq kúıdirý, adyraspan tútetý – jaman kózden, jamandyqtan saqtaıdy dep sengen.

Búgingi ǵylym turǵysynan «kóz tıý» adamǵa tikeleı áser etetin qubylys emes. Biraq psıhologıada plasebo men nosebo áserleri bar. Mysaly:

• Bireý «saǵan kóz tıdi» dese, adam ózin álsiz sezinip, shyn máninde aýyryp qalýy múmkin.
• Kerisinshe, jaqsy sóz estise, kóńili kóterilip, densaýlyǵy jaqsarady.

Bul – adam sanasynyń óz-ózine yqpalynyń dáleli. Demek, kóz tıý kóbine adamnyń senimi men psıhologıalyq ahýalyna baılanysty.

Kóz tıý – qazaqtyń ǵana emes, búkil álemniń mádenı-rýhanı qazynasynda oryn alǵan kóne nanym. Ony joqqa shyǵarý da, absolút shyndyqqa balaý da birjaqty. Mańyzdysy – adamdy jaqsy sózben, jaqsy nıetpen qoldaý. Óıtkeni tilektiń qýaty – kez kelgen kózden kúshti.