Kúndik jospar
IV. KÚNDİK JOSPAR
KÚNDİK JOSPAR DEGEN NE? KEREK PE?
«Jumys jospary» men programnyń máz aıyrmasy joq. Tek josparda programdaǵy tomaǵa-tuıyq nárseler tolyǵyraq, anyǵyraq kórsetiledi. Jospar degen jergilikti turmysqa úılestirilgen programm dep joǵaryda aıtqamyz.
Osy jalǵan josparmen jumys tamam bola ma, osy josparmen sabaq bere berýge kele me? – Joq. Jumys munymen bitpeıdi. Sabaq berýge jetkenshe, aldymyzdaǵy áli de bir-eki kúdir bar. Ol kúdirlerdi, 1) «Kúndik jumys jospary» (kalendar plany), 2) «Sabaq jelisi» (konspekt), 3) «Sabaq kestesi» (raspısanıe) dep ataıdy.
Oıbý-ý-ý! Áli «úsheýi» jatyr deseńshi! – dep shoshyp qalýyńyzǵa múmkin.
Shoshysańyz da bulardy qapqa tyǵyp qoıýǵa bolmaıdy. Orynsyz eliktegishtikten de emes, aýzymyz qyshyp bara jatqandyqtan da emes, sizderge janymyz ashyǵandyqtan da emes, amalsyzdyń kúninen, olardy búrkep qoıam degen men, olarǵa soqpaı ketýge áddimiz joqtyqtan aıtqaly otyrmyz.
«Shúnisıde bir gáp bar» degendeıin, munda bir kep bar. Aptalyq, eki aptalyq sabaqtyń josparyn dolbarlap jazyp aldyńyz ǵoı, endi ne istemekshisiń. Sol jospardy qolyńyzǵa ustap baryp, soǵan qarap otyryp, shetinen sóıleı bermeksiz be? Áýeli «Mazmunyn» bilip alyp, sonsoń «jattyǵýǵa kirispeksiz be? Joq, ekeýin aralastyryp, «bopalamdap» býdyratpaqsyz ba? Nemese, Pavlodar ýezindegi keıbir muǵalimderge jospardyń «qarasyn» balalarǵa oqytyp, jattatpaqsyz ba? Mine bul áli tuıyq jatqan áńgime. Muny sheshpeı bolmaıdy, muny sheshpesek jumystyń ústinen ketken bolamyz.
Aptalyq, eki aptalyq sabaqty josparlap aldyq. Aptanyń ár kúnine neni oqytatynymyzdy shamalaý, bilý kerek ne, joq pa? Kúnine neni oqytatynymyzdy bilmesek, kún buryn mólsherlep almasaq, bir aptaǵa arnaǵan sabaqty jarty aptada taýysyp alyp, «dát» dep qarap otyramyz. Áıtpese, ezmaltalap, eki aptaǵa aparamyz. Bul bola ma, bolmaı ma? «Oldaý aǵlam» bolýy az. «Aýzyń jaman» demeńiz. Olaı bolsa, ár kúnde ne oqytatynyn bilý kerek. Kimge? Óte-móte, komplekspen sabaq berip tóselmegen, janynan sýyryn sala berýge bilimi jetpeıtin, kádimgi ózimizdiń muǵalimderge kerek. Taqyryby málim bolsa, ar jaǵyn ózi-aq «kóńilimen», tájirıbesimen taýyp áketetin bilimdi, ysylǵan muǵalimderge ondaı kúndik jospardyń artyq kerektigi de joq.
Keıbireýler kúndik josparlardy kerek emes deıtin syqyldy.
Dáleli tolyp jatqan jolmen muǵalimniń basy qatady, qolynan kelmeıdi, ýaqyty jetpeıdi deıdi. Bulaı deýshiler komplekspen oqytýdyń negizine túsine de, komplekspen ózi sabaq berip te kórmegender. Ómirmen, ispen qoıan-qoltyq tanys emester-aý dep shamalaımyz. Nege deseńiz?
Buryn, tóńkeristen buryn oqý, sabaq degenińiz kitapta jazýly turýshy edi de, muǵalim klasqa kirip, kitapty shetinen oqyta berýshi edi. Oǵan pálen plan da kerek bolmaýshy edi. Áıteýir jyl aıaǵynda programdaǵy materıaldy mojalmen etse bolǵany edi. Endi olaı emes, turmysty kitapqa emes, kitapty turmysqa janastyrý kerek. Turmys kerek qylǵan máseleni, zertteýge, sheshýge kitap kómekshi bolý kerek. Ondaı máseleler bir túrli emes ártúrli. Bir kezde emes, ár kezde almasyp kep otyrady. Sondyqtan kompleks te ártúrli bolmaqshy. Buryn salyp qoıǵan daıar soqpaq joq. Muǵalim qalaı jol taýyp saýlaǵa bere alady? Bul bolmaıtyn áńgime.
Jańa «ana plan, myna plan, sansyz plan» dep, páleni jaýdyryp sasatyn dáneme joq. Burynǵydan artylyp, qara úzip ketken esepsiz túk plan joq. Tóńkeristen buryn programm bolýshy ma edi? – Bolatyn. Programda toqsanǵa, aıǵa, aptaǵa, kúnge bóletin oqý plany degen bolýshy ma edi? – Bolatyn. Alǵashqy kezde sabaq plany, sabaq jelisi degen bolýshy ma edi? – Bolatyn. Sabaq kestesi she? – Bolatyn. Endeshe, burynǵy programyna – programm, nemese jospar, kúndik sabaq josparyna – jospar, jeline – jeli, kesteńe – keste. Endi qaı jeri artyq? Jalǵyz programm bolmasa ózgeniń bárin buryn da muǵalim ózi jasaıtyn, ne oqytýshylar keńesi jasaıtyn. Kúnde beretin sabaǵy ne ekenin bilmeı, daıyndalmaı barǵan muǵalim baıaǵyda da ońbaǵan muǵalim bolsa, áli de ońbaǵan. Búgin neni, erteń neni, arǵy kúni neni oqytatynyńdy bilmeseń de, sabaqqa kire ber, «qudaı aýzyńa salǵanyn» bara kórersiń degen qaı aqyl ekenin bile almadyq.
Buryn kúndik sabaq planyn jazyp almasa da (quntaqty muǵalim túrtip te alatyn), qaı máselelerdi sheshkizetinin, qaı áńgimeni, óleńdi oqytatynyn, ne jazdyratynyn muǵalim jadyna saqtap baratyn, óıtkeni bári kitapta ret-retimen daıar tur ǵoı. Endi komplekste jat, materıaly da, jumysy da jat. Qıqymnan qurap kórpe tikkendeı, anadan da, mynadan da (oqýdan da, jazýdan da, sýretten de, eńbekten de, esepten de, qol ónerinen de) qurap, qıýyn keltirip, úılestirip, jymdastyryn kompleks qyp shyǵarý kerek. Ólshemeı, pishpeı munyń bárin qalaı isteı qoımaqsyń? Bolmaıdy. Múmkin árbir mekteptiń, kompleksteri oryn teýip, nyǵaıyp, materıaldary, ádisteri kóńilge jat bolǵan kezde, kerekti jumysty balalar ózi plandap, ózi oryndaıtyn bolǵan kezde kúndik jospar da bolmas, múmkin kompleks te qartaıar, Ámirhannyń «proekt» ádisi, taǵy birdeńege kóshermiz. Ázir, kompleksti qoldanatyn bolsaq, kúndik jumysty josparlamaı bolmaıdy.
JALǴYZ-AQ JOSPAR BOLÝ KEREK
Maǵan salsań, aptalap, pálen aptalyq jumys josparynan da kúndik jospar jasaǵan artyq der edim. Nege deseńiz, aptalyqtardy bilim ordasy nobaılap jasap berip otyr, mektebińe janassyn, janaspasyn onyń arnasy bar. Kúndiktiń arnasy joq. Programdy jer-jer ózine janastyrmaq bolǵanda, kúndik qylamyna bir soǵar qyr jumys josparynan qutylǵan bolar edik. Jumys ońaılanar edi. Eń keregi, eń qıyny – kúndik jospar. Ár kúni ne oqytatynyn bilmeı turyp, bizdiń muǵalimder kompleksti jóndi júrgize almaıdy. Ánsheıin birdeńe bolady, jazalasa «birdeńe» de bolmaıdy, bylyǵady.
Sonymen kúndik jospardy jasaý kerek deımiz.
a) Endi «Sabaq jelisi» degen nárse tek alǵashqy kezde jańa oqytqan tájirıbesiz muǵalimge shatasyp ketpeý úshin kerek, ony júre jadyna toqyp alýǵa bolady. Ol qorqarlyq nárse emes. Sóıtip, manaty úsh kúdirdiń bireýi joıyldy. Sabaq kestesiniń qajet emestigi: kúndik josparda jeli ózi de kórinip qalady.
Sabaq kestesi kerek. Kimge? Bir ózi álde neshe klasty qatar oqytatyn jalǵyzilikti muǵalimderge (sebebin keıin aıtamyz). Bir ózi bir-aq klass oqytatyn muǵalimderge sabaq kestesi kerek emes. Tek kúndik sabaǵyn josparlap alsa bolǵany. Munymen eki kúdir joıyldy ma? Endi bireýi qaldy, ol – kúndik jospar.
Kúndik jospardy jasamaı bolmaıdy. Azaıtamyz desek, joǵarydaǵy aptalyq «jumys josparyn» joıýymyz kerek. Shý degennen aptalyqty kúnge bóle, retteı jazýymyz kerek. Sonda bas-aıaǵy bir-aq planmen «sırat kópirinen» ótken bolamyz. Bu qalaı?
«Já, báse!» deseńizder (demeseńiz de, aıta berińiz), endi kúndik jospar jasaýdyń jolyn sóz qylaıyq.
KÚNDİK JOSPAR QALAI JASALYP JÚR?
Kúndik jospardy uzyn qyp ta, qysqartyp ta jasaýǵa bolady. Qysqartyp jasaǵan kúndik josparǵa mysal kórseteıik.
Shymkenttegi orys bastaýysh mektepteriniń kúndik jospary tómengi sıaqty:
Taqyryp: «Qys daladaǵy turmys pen eńbek» – bir aılyq kompleks. Kúnge bólgen reti bylaı:
1-kún. Qysqy kún raıy sýyq, qar, muz, jel, boran. Olardyń neden bolatyny, qalaı kúsheıetini, qardyń ósimdikke áseri.
2-kún. Jyly, sýyq jaqtar týraly áńgimeler.
3-kún. Áńgimeniń jalǵasy (jyly jaqtyń ormany).
4-kún. Aýany baqylaý, áńgimeni qaıtalaýmen jalǵas termometr jaıyn sóıleý. Zat ystyqtan jaıylyp, sýyqtan qysylatyny, sý qaıtý.
5-kún. Balalardyń qysqy oıyny. Shańǵy aıaq, syrǵanaq.
6-kún. Ańdardyń sýyqqa yńǵaılasýy.
7-kún. Áńgimeniń jalǵasy.
8-kún. Adamnyń maldy qalaı kútýi, qorany jyly, bútin qylý, azyq saqtaý.
9-kún. Sıyr, ony baqylaý, ózgesheligi: tisi, jumyrshaǵy.
10-kún. Qoı, eshki.
11-kún. Túıe, esek, shoshqa.
12-kún. It, mysyq, ıt tuqymdary.
13- kún. At, baqylaý.
14- kún. Adamnyń qatynas quraldary (ógiz, at, esek, buǵy, ıt, túıe, pil).
15- kún. Áńgimeniń jalǵasy (Shoıyn jol, avtomobıl, shaıtan arba, motosıkl).
16- kún. Ot keme, aeroplan.
17- kún. Adamdardyń baspanasy.
18- kún. Áńgimeniń jalǵasy (Úıdi neden isteý).
19- kún. Áńgimeniń jalǵasy (Úıdi qalaı soǵý).
20- kún. Úıdi jylytý: pesh, kindikten jylytý (jeldetkish).
21-kún. Otyn.
22- kún. Áńgimeniń jalǵasy.
23- kún. Úıdegi aýa.
24- kún. Úıge sý jetkizý, qudyqtan, aryqtan, ózennen.
25- kún. Jaryq, jaqsy jaryq. Kerosın, elektr.
Bul II klasqa arnalǵan plan
Budan baıqaýyńyzǵa bolady. Munda kúndik jumystyń (sabaqtyń) tek taqyryby ǵana kórsetilgen, áńgimeniń túri, jattyǵý jumystary, bir sózben qalaı oqytý, neni oqytý jaǵy kórsetilmegen. Nege deseńiz, onyń bárin jazsa jumys kóbeıedi. Jańa muny jasap otyrǵan mektepterdiń muǵalimi komplekspen oqytyp tóselgen, taqyrybyn belgilen alsa, materıalyn, ádisin ózderi de taýyp ala beredi.
Áıtse de qaı kúngi jumystardyń mazmunyn da nedáýir nobaılap kórsetip qoıǵan. Mysaly: 9, 14, 15 t. b. kúnderdikiń. Sóıtip, kúndik jumystyń taqyrypshasyn (taqyrypsha degenimiz kishkene taqyrypsha ǵoı) da, keıde azdap mazmunyn da kórsetedi eken.
Ótken qys bastaýysh mektepte tájirıbe sabaqtaryn bergenimizde, mysaly: mynadaı qyp bólgenimiz de boldy.
T a q y r y p: «Qaladaǵy qysqy aıyrbas saýda» (3 kúndik)
II klasqa (aptadan azǵa arnalǵan jumys taqyrybyn taqyrypsha dese de bolady).
1-kún. Kooperatıv pen jaı saýdager.
2-kún. Kooperatıv pen aýyldyń aıyrbasy.
3-kún. Kooperatıv qurylysy.
Taǵy mysal.
T a q y r y p sh a: «Ashana men shaıhana» (3 kúndik) II klasqa
1-kún. Serýenge daıyndyq, serýen ashana, shaıhanaǵa.
2-kún. Ashana men shaıhananyń aıyrmasy, paıdasy aǵartý jaǵy.
3-kún. Ashana, shaıhananyń tamaǵy, daıyndaý reti.
Taǵy mysal, .
Taqyrypsha: «Dıirmen» (3 kúndik) II klasqa.
1-kún. Serýenge daıyndyq. At dıirmenge serýen.
2 – dıirmenderdiń damýy, bılenýi.
3 – dıirmenderdiń qalaı jasalatyny (ishki, tysqy, qurylysy).
Bular mine kúndik jumys taqyrypshalary, taqyrypshany eki kúndik qyp alýǵa da bolady. Oǵan mysal,
T a q y r y p: «Jazǵyturǵa bet alý» (2 juma) I klasqa
1. Jaratylys ózgerisi (2 kúndik).
2. Úı jumysy (—«—).
3. Úı haıýandary. Sıyrdy qalaı kútý (–«–).
4. Eginge daıyndyq (—«—).
5. Jemis aǵashtary (—«—).
6. Alǵash keletin qustar (—«—).
Bul kórsetilgen jobalar men sabaq bere berýge bola ma? Qalmaı ma? Sóz joq jumbaq bop mazmun, jattyǵý jaǵyn kórsetpegen soń, tuıyq, jumbaq bop tur. Mundaǵy álde bolsa, ıin qandyryp, jaǵy aıyra kórsetýimiz kerek. Muǵalim sabaq berýge kirgende, «Oqytatyn materıalym, jolym mynaý» degendeı dańǵyl jol salyp berýimiz kerek. Sonda ózine-ózi senimdi. Sonda ol daǵdarmaıdy, saspaıdy, salýly joldan taımaıdy, is qylady. Sondaı kúndik jospardyń túri qandaı bolmaqshy? Mine endi soǵan keleıik.
KÚNDİK JOSPARDY QALAI JASAÝ KEREK?
Kúndik jospar jasaǵanda myna jobalardy eske tutý kerek.
1.Programdaǵy, jumys josparlaryndaǵy materıaldy shatastyrmaı, bylyqtyrmaı birine-birin jalǵastyryp saralap jikte.
2. Bir kúnde bitirerlik sabaqtardy (3, 4 saǵatqa) shamala.
3. Jattyǵý jumystaryn jeterlik qyp, aralas keltir.
4. Klasta (bólmede) bolatyn jumys pen dalada bolatyn jumysty bir kúnde áldeneshe almastyrma.
5. Jattyǵý jumysynyń bir túrin kún sanyn keltire berme.
6. Jattyǵý jumysynyń barlyq túrin bir kúnde istetip, ne jattyǵýdyń ár túrine keterlik ýaqytty mólsherle.
7. Jattyǵý jumystaryn kúndik tapsyrmalarmen baılanystyryp otyr.
8. Qandaı áńgime, óleń, oıyn, dene tárbıesi, neniń sýreti, dıagramsy, esebi, oıý, syzý t. b. dál kórsetip otyr.
9. Jattyǵý jumysy dep myna nárseler aıtylatyny áste bolsyn. Sýret, oıý-syzyý, sazdan nárse soǵý, t. b.
10. Qandaı adamdarmen, mekememen, uıymdarmen qatynas qylatynyń, olardan ne paıda alatynyńdy, olarǵa ne paıda keltiretinińdi shamala.
11. Ózin (muǵalim) az sóılegendeı, bala kóp jumys qylǵandaı materıaldy, ádisti iste túrlendirip otyr.
Endi kýrsta bolǵan muǵalimderdiń jasaǵan kúndik josparlaryn kórseteıin. Esterińizde bolsyn, kýrstyń az bolǵandyǵynan kýrsanttar asyǵyp, júrdim-bardym jasaıdy. Sondyqtan joǵarǵy sharttarǵa tolyq týra bola bermes...
KÚNDİK JUMYSTARDYŃ JOSPARY
I j y l d y q
1-t a q y r y p: «Balanyń mektepten burynǵy ómiri» (6 kúndik)
I - k ú n. a) Jıylysymen balalardyń bas, kózi, qulaǵy, denesin bir-birlep qaraımyn. Aýrý balalardy dárigerge jiberemin. Jeńil-jelpi aýrýdy (qotyr t. t.) emin kórsetemin.
b) Balalardyń aty-jónin surap, jazyp alamyn. Sóz suraǵanda qol kótertemin, jylamaı durys, tynysh otyrý kerektigin túsindiremin.
Tynys kezinde «soqyr teke» oınatam.
2-k ú n. a) Balalardy boıyna qaraı, kórý, estýine qaraı partaǵa otyrtamyn.
Mektepke ne úshin kelgenin suratamyn.
b) Mektepke kirgen bala týraly, «jańa talap» degen ne, «mektepke kirý» degen áńgimeni oqyp, artynan suraý berem.
Kimniń neshe jasta ekenin suratamyn.
s) Joldastaryn sanatamyn.
Tynys kezinde «Aqserek» oıyny.
3 - k ú n. a) Balalardyń jazdy qalaı ótkizgeni týraly áńgimelesem. Qandaı oıyndar oınaǵanyn, kimmen qalaı oınaǵanyn suraımyn.
Qaǵaz, qaryndash berin, qaryndashty ushtatyp, bárine sýret saldyram. Dápterdi bylǵamaýyn, qalamdy qalaı ushtaýyn úıretemin.
b) Sadaq atýdyń jazymdyǵyn surap, eskertemin.
s) Dalada júrgende, oınaǵanda qandaı jándikter kórgenin surap, sóıletem.
d) «Jańa arnadaǵy» «Týǵan jer» degen bir aýyz óleńdi jattatamyn. Onǵa sheıin sanatam.
4-k ú n. a) Balalardyń bet-qolyn, qulaǵyn, moıynyn, kirlerin jýǵyzamyn, tyrnaǵy óskenderin alǵyzamyn.
Kelgen, kelmegenderin teksertem. Sebebin suratam.
b) Balanyń jazda ne jumys qylǵanyn suratamyn.
«Tartýdaǵy», «Bıe qaıyrǵandy» oqytamyn.
s) Kimniń úıinde qandaı, qansha buzaý, qozy, laq, qulyn barlyǵyn surap, solardan kógenniń burshaǵynan esep qyldyram. Balalardyń qalaǵan oıynyn oınatam.
5-k ú n . a) Kimniń úıinde qansha adam barlyǵyn, olardyń jasyn, balanyn nesi ekenin (kim ne isteıtinin), balanyń kómegin surap aıtqyzam. (Kelisimen balalardyń tazalyǵyn kórip shyǵamyn). Osy týraly bir áńgime oqımyn.
b) Úı ishindegi adamdardyń kimniń, kimnen neshe jas úlken, kishi ekenin aıttyram. Olardyń boıyna qarap, ár balaǵa tik syzǵyshpen dápterine dıagramm syzdyrtamyn, 5-ke sheıin sıfrmen tanystyramyn, jazǵyzamyn.
v) Biletin jumbaqtaryn aıtqyzyp, bir jumbaqtyń sózin bólip berip, «taqpaqyl» oınatam (taqpaqyldy qalaı oınaıtynyn ana tilin oqytý ádisinde kórsetilgen t.).
6- kún.a) Balalardyń tazalyǵyn baıqaımyn. Kimniń qaıda turatynyn, úıi qandaı, neshe bólme, áınegi, esigi, peshi nesheý. Úıinde qandaı jasaýlar, ydys, aspaby bar. Tazalyǵy qandaı ekeni jóninen suraımyn, sóıletemin. Osy týraly bir áńgime oqyp beremiz (áńgimeniń aty aıtylmaǵan).
b) Tappaqshyl oınatyp «sóz»-ge tóseldiremin, esiktiń, kebeje betiniń sýretin, júk aıaqtyń, aıaq qaptyń sýretin, oıýlaryn salǵyzamyn.
e) Ydys-aıaqtan esep shyǵartamyn, 7-ge sheıin sıfrmen tanystyramyn. Keterde on salǵyzamyn.
E s k e r t ý: Bul josparda jattyǵý jumystary ádeıi arala kórsetiledi. Óıtkeni tájirıbesiz muǵalimder jattyǵýdy úılestire almaı, ony óz aldyna bólek júrgizetin syqyldy. «Jattyǵýdy» óz tusyna kórsetip qoısaq qaı isti qaı kezde isteýi anyq bolyp turady. Kúndik jospardy osylaı qyp jasadyq. Ári kúndik jumys (kalendarnyı plan), ári sabaq jelisi (kompleks), ári sabaq kestesi (raspısanıe) bolady. Osydan basqa jospar jasalmasa, bul aýyrlyq qylmas.
Munda ár kúngi jumysqa qoıylǵan a, b, s, d, belgileri árbir saǵatqa arnalǵan nárselerdi kórsetedi.
Saǵatqa az bolsa, kóbeıtý, kóp bolsa jaqyndaý, ne aýytqý muǵalimniń erkinde. Bizdiki tek joba.
2- t a q y r y p : «Balany mekteppen tanystyrý» (6 kúndik)
I – k ú n. a) Balalardyń tazalyǵyn baqylaıyq. Túgendeý belgilerin salǵyzamyn. Mekteptiń atymen qaı bólme nege kerek ekenimen tanystyrý, mektep qorasyndaǵy nárselerdi búldirmeý, dárethanany bylǵamaý, dárethana joq bolsa belgili jerge otyrýdy úıretý. Kez kelgen jerge otyrýdyń zıanyn túsindiremin.
b) Qoranyń ishindegi qıdy sypyrtamyn, jumysqa aparǵanda qatar turǵyzamyn, júrgizemin, balalardy sanatyp top-topqa bólip, ártúrli jumys tapsyramyn.
s) Sóılem alyp, neshe sóz barlyǵyn aıtqyzyp, býynmen tanystyramyn, býynnan aýyz eki sóz qurastyramyn, býyn tásilderin, «Oramal tastamaq» oınatamyn (oınatý joly ana tili ádisinde).
d) Jastardyń «Tyrna» degen óleńin, ánin úıretemin.
2-k ú n. a) Tazalyǵyn baqylap, túgendeý belgilerin kórgennen keıin «Jańa arnadaǵy» «Bizdiń klass» degen áńgimeni oqımyn. Oqıtyn bólmeni klass dep ataıtynyn, álgi oqyǵan klass pen otyrǵan klastyń aıyrmasy, bul klass pen úıdegi bólmeniń aıyrmasyn suraımyn. Klastaǵy nárselerdi oılatamyn, qaı nárse nege kerek ekenin, qalaı tutynýyn bildiremin.
b) Terezeniń, qara taqtaıdyń sýretin salǵyzamyn. Partalarda otyrǵan balalardan esep shyǵartamyn. 10-ǵa deıin sıfr.
s) Sózdi býyndatyp, býynnan sóz quratamyn, býynǵa tóseldirýge «oramal tastamaq» oınatamyn, qalaǵan oıynyn oınatamyn.
3-k ú n. a) Tazalyǵyn, túgendeý belgilerin baıqaǵannan keıin «Jańa arnadaǵy» «Shańnan qalaı qutyldyq» degen áńgimeni oqyp, sodan sóz týǵyzyp, klasty taza ustaý kerektigin bildiremin (aıaqtaryńdy da súrtip kir, klasta las jumys qylma, taqtaıdy dymdy shúberekpen súrt, tynys kezinde terezeni ashyp túgel shyq). Parta, ústelderdiń shańyn súrtkizip, partalardy durystap qoıǵyzamyn terezeni ashqyzam, tynys kezinde oınatam.
b) «Bala» degen sózdi kespe árippen qurap kórsetip balany sýretin salǵyzamyn «Bala» degen sózdi jazǵyzyp.
s) 10-ǵa sheıin sıfrdi jatqa jazǵyzyp, 10 ishindegi sandardy qosýǵa, alýǵa tóseldirem.
4-k ú n. a) Balalardyń tazalyǵyn, túgeldeý belgilerin baıqaǵannan keıin ótken kúndi «Bala» degen sózdiń jazýy esinde qalǵandyǵyn tekserý úshin taqtaǵa jazdyramyn. Jazǵandy oqytamyn. Sodan shyǵaryp «oqý» degen sózdi kórsetemin, býyndatamyn jazdyramyn.
b) Qosý, alý belgilerimen tanystyramyn. 10 ishindegi sıfrlar sýretin salǵyzamyn «Bala» degen sózdi jazǵyzyp.
s) Tazalyq, tártip týraly sóz qozǵap, solardy basqarý, belgileý kerek ekenin túsindirip, balalar jıylysyn ashamyn. Qaralatyn máselelerdi keńesip, balalardyń pikirin usynýyn bilemin tazalyqshy, tártipshi, dejýrnyı saılatamyn. Olardyń mindetin qysqasha uǵyndyramyn. Jınalys kezinde ózin qalaı ustaýdy, qalaı sóıleýdi eskertip, qaýly shyǵartyp, qaýlynyń ózin jazyn, ilip qoıamyn.
«Mindetti qalaı atqardym» degen áńgimeni oqımyn.
5-k ú n. a) «Jańa arnadan» «Bizdiń tártip» degen áńgimeni oqımyn. Ótken jıylystyń qaýlysyn eske salamyn.
b) Kúzgi jumys týraly sóz qozǵap, áıelderdiń eńbegine, tazalyqqa soǵyp, saqardy «alabotadan» isteıtinin basyp ótemin. Alabotany kórgenderin surap, alabotanyń sýretin (álippe kitabyndaǵy) kórsetemin. Taqtaǵa saldyrtamyn. Astyna atyn jazamyn. «Alabota» degen sózdi kespe álippeden qurap kórsetemin, quratamyn jazdyramyn.
s) Qosyp, alýdan aýyzsha esep shyǵartamyn.
d) «Sal-sal-sal bilek» jattatamyn. Oıyn oınatamyn.
6-k ú n. a) «Jańa arnadan» «Qustardyń qysqa daıyndalýy» degen áńgimeni oqyp, ketetin, qalatyn qustardy atatamyn. Qaıtqan tyrnalar synǵan shybyqtaı bolyp ushatynyn túsindiremin. Sebebi aldyn kórý úshin (áýeni aldynǵylary shyǵyn otyryp jol salý úshin).
b) Adamsha sóıleıtin qustardy surap, sodan «totyǵa» toqtaımyn, totynyń sýretin kórsetem, ne salamyn «toty» degen sózdi kórsetip, býyndatyp oqytamyn, jazdyramyn. Sýreti astyna atyn jazamyn, tanys býyndardan sóz quratamyn.
s) Tyrnanyń sýretin qaǵazdan qıdyryp, kóbeıttirip, qaıtqan tyrnanyń tizbektelgen túrin japsyrma sýret qylyp jasatamyn, bul birikken eńbekke úırengenge jaqsy. Qustardan, balapannan esep shyǵartamyn.
3 t a q y r y p: «Balalardyń saýlyǵyn saqtaý» (6 kúndik)
1-k ú n. a) Kirden saqtanýyna, balalardyń bet-qolyn, qulaǵyn, moınyn kórip, kirlerin jýǵyzamyn. Kirdiń neden bolatynyn, zıanyn, aıtamyn (zıanyn, bıt, qysha, shıqan, búrge, jara), kirden qutylý sharalary, kóılek-dambaldy tym kirletpeı aýystyrý, deneni jyly sýmen sabyndan jýý, sýǵa shomylý, monshaǵa túsý. Kúnde tańerteń basyn, moınyn, keýdesine deıin jýyp, ysyp súrtý.
b) Qoly qara» degen sózdiń oqýyn, jazýyn, tanýyn bildiremin.
s) Bıt týraly oqımyn, bıtten qutylý sharalaryn sóz qylamyn, esep shyǵartamyn.
2-k ú n. a) İstyqta sýyqtan saqtaný týraly áńgime oqımyn. Tumaý tıgenderin, tumaýdyń neden bolatynyn, saqtaný sharalaryn (terlep otyryp tysqa shyqpaý, sýyq sý ishpeý, úıde jeldiń ótinde otyrmaý, jatpaý, aıaqqa sý ótkizbeý, túnde kóp otyrmaý, jyly tósekten dalaǵa jalań shyqpaý), emderin sóz qylamyn (emi: terleý, bulaýǵa túsý, muryndy tuzdy sýmen shaıý, maqta tútetý...). Tumaýy bar balanyń murnyn tuzdy sýmen shaıǵyzyp, kúnde istep júrýin tapsyram.
b) Sýyqtan saqtaný sharalaryn, tumaýdy emdeý sharalaryn sanatamyn, sodan «sana sońy» degen sózdi qalaı jazǵanyn qaraıtynyn kórsetemin. Ótkendegi tanys býyndarmen qosyp tyńnan sózder quratamyn, jazdyramyn, oqytamyn.
3- k ú n . a) Deneniń qımylymen shynyqtyrý. Den saý, dene kúshti bolýǵa túrli qozǵalys kerektigin, qaı onyń deneniń qaı múshesin kúsheıtýge jaqsy ekenin sóz qyp, ustalardyń qaı múshesi, mergen ańshynyń qaı, malshynyń qaı múshesi, ánshiniń, kúıshiniń, soqyrdyń qaı múshesi, tazynyń, qasqyrdyń qaı sezimi kúshti ekenin suraımyn. Sebebin túsindiremin. Kóp jaıaý júrgen, dop tepken, shaıtan arba mingen adamdardyń qaı múshesi kúshti bolatynyn surap, ár múshe kóp qozǵalý úshin ne kúsheıtetinin uqtyryp, dene tárbıesi oıyn kerek ekenin bildirem.
b) «Dene qozǵa» degen sózdi jatqa jazýdy suraımyn.
s) Dene tárbıesin istetemin. Qatar turǵyzyp aıaqty teń bastyryp júrgizemin, qoldy joǵary-tómen, alǵa, artqa, janǵa qozǵatamyn, basty ońǵa, solǵa aınaldyramyn. Bastyń qyrynan turǵandaǵy sýretin saldyramyn.
d) 10 ishindegi kóbeıtýmen, onyń belgisimen tanystaram.
4-kún. a) Tamaqty mezgilimen ishý – densaýlyqqa taǵy bir kerek nárse ekenin, kim úıinde qandaı tamaq neshe mezgil ishetinin, ashtyqqa adam neshe kún shydaýyn, tym tatpaı da bir juma, 10 kún, qara sýmen 40 kún shydaýdy sóz qylyp, ashtyqtan deneniń kúızelýin túsindirem, oıynǵa aldanyn kún boıy as ishpeýdiń zıanyn bildirem.
«Qurmash» degen óleńdi surap, bilmese jattatamyn. Tynys kezinde oınatamyn.
b) Astyń taza bolýyn sóz qylyp, jumyrtqany qalaı tez pisirýdi (býǵa ustasa), irigen sútti qalaı qaıtarýdy (tuz salyp) sasyǵan maıdyń ıisin qalaı ketirýdi (sýǵa qaınatyp), lampy kúńgirt jansa, kerosınge tuz salýdy tájirıbede qylýyn tapsyramyn.
«Asy taza» degen sózdi kórsetemin, oqytamyn, jazdyramyn tanys býyndardan tek sóz quram.
s) 10 ishindegi sandardyń kóbeıtýin jattatamyn. Esep shyǵartamyn.
5 - k ú n . a) Ydys tazalyǵy. Kimniń úıinde qandaı ydys-aıaǵy bar, olardy kim jýady, súrtedi? Kúnine neshe ret tazalaıdy. Qaı ydysty qalaı, nemen tazalaý kerek (shyny, temir, jez, mys ydystardy qum, kúlmen, aǵash ydysty ystyq sýmen, taza shúberekpen). Qalaqtyń zıany (óńez kir tazarmaıdy, shúberek tyǵyndaıdy, taspalaıdy) jaqsy ydys jenil aq qalany (alúmını).
Ydysty túkirip súrtýdiń, bir ydystan jabyla as jeýdiń, asatýdyń, sarqyttyń, balaǵa as shaınap berýdiń zıanyn túsindirdim.
Staqan, sháınek sýretin saldyramyn.
b) «Sen tap» degen sózdi aýyzsha, kózshe, jazýsha úıretemin.
s) Balalardyń úıine baryp, bir úıdiń ydys-aıaǵyn tazalap, tósenishin qaǵyp bergizemin.
6-k ú n. a) Mektep aýasyn taza ustaý. Partalardyń shańyn súrtkizemin, aıaqtaryn súrtkenin, kıimderin, denesi tazalyǵyn, sińbirgenin, túkirgenin baqylaımyn. Mektep taza bolýǵa ne isteý kerektigin suraımyn, kıimdi silikpeý, shúberekti qaqpaý, klasta alyspaý, terezeni ashý, nárselerdiń shańyn súrtý, nasybaı atpaý, shylym tartpaý, olardyń zıany.
Shylymnyń zıany týraly áńgime oqımyn (qandaı?).
b) «Seniń atyń» degen sózdi kórsetemin, jazamyn, jazdyramyn, tanys býyndardan jańa sóz qurastyrtamyn.
s) Bir aptada neshe kún baryn, kún attaryn surap, bilmese úıretemin. Aýyzsha-jazýsha eseptetemin.
Qaǵazdan qorjyn, shalbar búktetemin.
E s k e r tý: Bul aıdaǵy kúndik jumystar tolyq kórsetilse de, ár kúndigin taqyrypshamen jazdyq: 1-kúni: kirden saqtaný, 2- kúni ystyq, sýyqtan saqtaný. 3-kún: deneni qımylmen shynyqtyrý, 4-kún: tamaqty mezgilimen ishý, 5-kún: ydys tazalyǵy, 6-kún: mektep aýasyn taza ustaý – dep, eldegi muǵalimder komplekspen oqytyp ysylsa, ne týraly sóılesetinin taqyrybyna qarap, ózderi taýyp alatyn bolsa, kúndik sabaqtyń mazmunyn tastap, tek osy sıaqty qylyp taqyrypshasyn kórsetip qoıýǵa bolady, orys mektepteri osyny qylyp júrgenin joǵaryda aıtqanbyz. Ázir úıtip sholytý bolar dedik.
4-t a q y r y p : «Kúzgi turmys» (15 kúndik)
1-k ú n. a) Kıiz basý. Balalardyń úıindegi bir eńbegi kıiz basýǵa aralasý, kıizdi kim basady (áıelder júndi sabaıdy, shıge sabaqtaıdy, qaınaǵan sý quıylyp aýnatady, tebedi, basady, qarpıdy). Balalarǵa sóıletemin, kıiz tartqanda, qarpyǵanda aıtatyn óleńder: «Úıińdi qoı basty». Kıizdiń kerektigi. Shıininen taǵy ne isteletini: kúni, kórpe, baý-shý, arqan. Ónerli jurt ne isteıdi.
b) «Beri otyr» degen sózdi úıretemin. Oqytamyn, quratamyn, jazdyramyn.
s) Álippege «Kúzemdi» oqytamyn. Esep shyǵartamyn.
2- k ú n. a) Kúzgi aýa «Jaýyp jańbyr, jer jatyr, Shóp, japyraq solarda, bul qaı kezde boladyny» suraımyn, jattatamyn, «Bul qaı mezgildi?» oqyp, suraý beremin kún yraıy ózgergende, adamnyń jumysy da ózgeretinin túsindiremin.
b) «Kele ber» degen sózdiń oqýyn, jazýyn úıretemin.
s) Aýa raıynyń kalendaryn jasatamyn.
d) Esep shyǵartamyn.
3-k ú n. a) Serýenge shyǵaramyn. Qaıtqan, qalǵan qustardy, qýraǵan, jasarǵan shópterdi, qumyrsqanyń ıleýin baıqatamyn. Túrli shóptiń, aǵashtyń japyraǵyn jınatamyn.
b) Qaıtyp kelgen soń, jınaǵandaryn iriktetip, qaǵazǵa japsyrtamyn. Shópterdiń atyn úıretemin. Serýende kórgenin sóıletemin.
s) «Boldy, al» degen sózdiń oqýyn, jazýyn úıretemin.
d) 10 ishindegi bólýdi aýyzsha, jazýsha kórsetemin, másele shyǵartamyn, kalendaryn baıqaımyn.
4 –k ú n. a) «Jańa arnadan» «Ógiz ben qasqyrdy» oqyp, qasqyrdy kórgenderin suraımyn, sóıletemin. Qasqyr malǵa qalaı shabady, qysty kúni qaıtedi? Maldy qasqyrdan qalaı saqtaý kerek? Balalardyń «qaraqulaq» oınaýyn sóıletemin. Qasqyrdyń sýretin salǵyzamyn.
b) Tuıyq býyndarmen tanystyryn, tyńnan sóz quratamyn.
s) 10-nan tórt amalmen esep, 12-ge deıin kóbeıtý kestesi.
5- k ún. a) «Ańdar qysqa qalaı daıyndaladyny?» oqımyn, aıaǵyndaǵy suraýlardy beremin. Kúz semiretin, arıtyn maldardy, sýalatyn maldardy suraımyn.
b) «Qoıan baıǵusty» oqyp, ishindegi kesteli sózderin túsindiremin, qoıan sýretin salǵyzamyn, Qoldan qoıan kóleńkesin túsirtem.
s) «Kóse kóri» degen sózdiń jazýyn, oqýyn úıretemin.
d) tórt amaldan esep shyǵartam, «tez – shaban, aýyr – jenil keń – tar» degen sózderdi qoldandyram.
6 - k ú n. a) Maldyń aryǵy, qysqa daıyndaıtyn mal azyǵy qandaı ekenin surap, shópterdi sanatamyn, jońyshqany qaı mal jeıdi Ony qalaı egedi, shabady, neshe mezgil, onyń astyǵy.
«Túıe-túıeni» jattatamyn. Aıaǵyndaǵy suraýlaryn beremin
b) «Doda — kókpar» degen sózdi úıretemin, jazdyram.
s) «Jýan – jińishke, keń – saıyz, uzyn – qysqa» degen sóz derdi kiristirip, tórt amaldan esep shyǵartamyn, kóbeıtý kestesin suraımyn. Kalendaryn kóremin.
d) Túıenin sýretin salǵyzamyn, sazdan jasatamyn.
7-k ú n. a) Kúzgi jıyn-terin egindikke serýen. Qonaq, júgeri maıkene sıaqtylardy kórsetý, jumysqa jarym saǵattaı kómektestirý. Olardyń árqaısysynan azyraq ala qaıtý (sabaǵy, japyraǵyn, tuqymyn), kúzdik egisti baqylaý.
b) Ákelgen nársesin rettep, qamyrǵa jabystyrtý, qabyrǵaǵa ildirý.
s) «Tary» týraly kishkene kitapshadan ne gazetten áńgime oqyp taryny qalaı ekse jaqsy shyǵatynyn sóıletý.
d) «Taryny» jazdyrý, oqytý.
8-k ú n. a) Júgeri qandaı ósimdik, qalaı egiledi, ósedi, pisedi jıylyp, is bolady; tuqym qansha bolady – kórsetý, sóıletý júgeri qandaı tamaq bolatyny. Oryssha aty (kýkýrýza), júgeri týraly tabylsa, áńgime oqımyn.
d) «Júgeri» degen sózdiń oqýyn, jazýyn úıretemin. s) Esep shyǵartamyn, on salǵyzam, oıyn oınatam, kalendaryn kórem.
9-k ú n. a) Maıkeneden ne isteletini, qalaı ósetini, qandaı mal jese óletini; ispilmálikben salystyrý áńgime.
b) «Maıkene» degen sózdi jazdyramyn, oqytamyn, tyńnan sóz quratamyn.
s) Esep shyǵartamyn, óleń jazdyrtamyn.
10-k ú n. a) Kúzdik egis, kók egin men kúzdik egińnin aıyrmasy, paıdalysy; qandaı astyq kúzdikke sebetini, bıdaıdyń ne tamaq bolatyny; qalaı ósetini, qalaı jyrtý, malalaý kerektigi.
b) «Kóılek» degen sózdiń jazýyn, oqýyn úıretemin, kalendaryn kóremin.
s) Esep shyǵartamyn.
d) Jer-aǵash, kúrek istetemin. Sýretin saldyramyn.
11 – k ú n. a) Arpa jóninen sóz qylamyn, áńgime (qandaı?) oqımyn. «Arpany» jazdyramyn, oqytamyn.
b) Moıyntyryq, mala istetemin, moıyntyryq sýretin saldyryp saıman, tirkeýishterin suraımyn.
s) Bıdaı, tary, júgeri, arpa, maıkenelerdiń qadaǵyna neshe qadaq shyǵatynyn shamalap (ortasha, bitik bolýyn alyp), tórt buryshty uzynshaq syzyqpen dıagram saldyram.
d) Esep shyǵartamyn.
12-k ú n. a) Baqshaǵa serýen, baqsha jemisteri qandaı bolatynyn baqylaý, kálekse jınaý (tuqymynan), jınaǵandaryn rettep is qyldyrý.
b) Kartop, pıazdyń nege kerektigi, qalaı egýi, ósýi, ósimtaldyǵy.
s) «Kartop» degen sózdiń jazýy, oqýy.
d) Pıazdyń jumbaǵy, esep oıyn kalendaryn baıqaý.
13 – k ú n. a) Káren (kapýsta), bapleme (ispekle), sábiz jaıynan (áńgime).
Óleń, jumbaq (qandaı?). «Jas ásker» óleńi.
b) «Leplemeni» kórsetý, jazdyrý, oqytý.
s) Dene tárbıesi.
14-k ú n. a) Otyn daıyndaý «kómektestik» (jaýarma) degen áńgimeni oqımyn. Kómektesken istiń ónimi bolatynyn túsindirem. Otyn túrlerin sanatam, otyn jınaý jumystaryn sóıletem, mektep oıynyń daıyndaý týraly keńesem.
b) «Tezek» degen sózdi jazdyryp, oqytyp úıretemin.
Tanys býyndardan sóz quratamyn.
s) Esep shyǵartamyn, oınatamyn, kalendaryn baıqaımyn.
15 - k ú n. a) Ótken kómekteserde istegen jumystardyń jemisin tekserip, kalendarlaryn kórip, eki jarym aptada neshe kún ashyq, búrkek, jel, jańbyr bolǵanyn shamalaǵan dıagramm jasatý.
b) «Oktábr meıramyn» («jańarma»).
s) Tanys sózderden, býyndardan sóılem quratyn, quraǵan qysqa sóılemderdi oqytyp, jazdyrý.
d) 20-ga sheıin kóbeıtý kestesin jattatý.
Qosylyp án saldyrý (Internasıonal óleńi).
Qosymsha taqyrypsha: «Oktábr meıramy» (3 kúndik). 1-kún jalpy jınalysqa qatysý. «Meıram týraly» baıandama jasaý. Meıramdy qalaı ótkizýdi keńesý. Komısıalar saılaý, klass-klasqa jumys tapsyrý, úlesin alyp.
2-k ú n. Klasty bezendirý, qaǵazdan jalaý istep, plakat japsyrý, aýylǵa shaqyrý, tártip, tóńkeris óleńderin, ánderin jattatyp, taǵy osyndaı jumystar.
3 – k ú n. Jıynǵa qatar túzep barý, saýyq keshin jasaý, áke-sheshelerin meıramǵa qatystyrý.
Eskertý: «Kúzgi turmys degen taqyryptyń kúndik jospary qanaǵattanarlyq deýge bolmaıdy. Áńgime attary, jattyǵý jaqtary tolyq, dál kórsetilmegen. Oǵan sebep, kýrsta kitaphana bolmaýy, materıal izdeýge ýaqyt joqtyǵy, is júzinde muǵalimder tolyqtyrar, tájirıbelermen qaraılasar dep sendik.
5-taqyryp: «Qysqy tam» (6 kúndik)
1-k ú n. a) Qala tamdary men aýyl tamdarynyń aıyrmasy. Keńdik, jylylyq: jaryqtyq, tazalyq, beriktik jóninen densaýlyqqa tamaqtan sońǵy kerek nárse: mal, taza aýa men jaryq ekenin túsindiremin, balalarǵa tamdardy sýrettetip sóıletemin. Kemdik jerin tolyqtyramyn. Ár balaǵa óz tamynyn sýretin salǵyzamyn.
v) «Tam» degen sózdi sýreti astyna jazyp, oqytamyn, kóshirtemin, tanytamyn. «Tar», «taý», «tara», «taza» degen sózderdi quratamyn.
s) 20-ǵa sheıin qosý, alý.
2-k ú n. a) Tam jyly, taza bolý, ol úshin pesh ornatý; astyn taza ustaý: dym qylmaý, sasytpaý, sypyryp turý, pesh pen sandaldy salystyrý, peshtiń taryǵynan maǵlumat (ot, tandyr, qazandyq, sandal, pesh bop ózgerý). Pesh jaqqanda ıis tıýden saqtaný.
Peshtiń, terezeniń sýretin saldyrý.
v) «Tereze» degen sózdi jazdyryp, tanytyp úıretý, ońaı sóılemder jasatý, oqytý.
d) 20 ishindegi qosý, alý, kóbeıtý.
3 - k ú n. a) Tamdardyń neden, qalaı isteletini, tereze qaı jaqtan shyǵarylý, qansha bolý, tóbesin qalaı jabý (ıt arqalap, túıe taılyǵyp jabýdyń jaýynda paıdasy), qabyrǵanyń ishi-tysyn sylaý, astyn tegistep sylaý týraly áńgimeleý.
v) «Qaıdan kelesin» degen sózdiń oqýyn, jazýyn úıretý, tyńnan sóz qurastyrý, úı týraly áńgime oqý, keńesý.
s) 20 ishindegi esep.
4 - k ú n. a, v) Balalardyń turatyn tamdaryn baryp kórý keıbir tamdardy bútindeýge kómektesý, qaıtyp kelgen soń kórgen tamdarynyń kemshiligin sóıleý.
s, d) Ata-analar jınalysyn shaqyrý, jınalysqa aýyldyq uıym, káperetip uıym ókilderin qatystyrý, qysqy tam taza, keń, jaryq bolý týraly muǵalim baıandama jasaý, balalar shaqyrý, taratý, jıylysta tereze aldyrýǵa, pesh ornatýǵa qaýly qylyp, qam isteý.
5 - k ú n. a) Tamdy ońdaý týraly urandar daıyndatyp, balalardyń úıdi-úıine taratýǵa, japsyrýǵa tapsyrma berý, tal qoralardyń jyrtyǵyn-tesigin bútindeýge ata-anasyna kómektesýlerin tapsyrý. «Omar» degen áńgimeni oqý, nasharǵa bólisý kerek ekenin bildirý.
v) «Ákeme bolysamyn» degen sózdiń oqý, jazýyn úıretý.
s) Esep shyǵarý.
6 - k ú n. a) Úılerinde tamdy túzetýge kim, ne istegenin suraý, sóılesý, malǵa jyly qoranyń paıdasyn sóıletý, tamdy (úıdi) taza ustaý sharalaryn bildirý. «Mektepti qalaı kútemiz» degen áńgimeni oqytý.
v) «Qora jama» degen sózdiń oqý, jazýyn úıretip, tyńnan sóz, sóılem quratý.
s, d) Mektep qorasyn, jyrtyq-tesigin bútindeýge qatystyrý.
6-t a q y r y p: «Qys basy» (12 kúndik).
1 - k ú n. a) Qys aılarymen tanystyrý. «Bul qaı mezgil?» degen óleńdi oqý, suraý, jattyǵý, shana joly, qala men dala qatynasy, sebebi.
b) «Shana joly» degen sózdiń jazýyn, oqýyn úıretip, tanys býyndardan sóz, sóılem jasatyp jazdyrý.
v) Qosyp, alý kestesimen tanystyrý, jazdyrý.
d) Qalaǵan nárseniń sýretin saldyrý.
2-k ú n. a) «Alǵashqy qar» degen áńgimeni oqyp, balalardyń oqyǵanyn baıqaýǵa suraý berý, terezege qyraý turý, muzdatý, jer ton bolý. Alǵashqy qar jaýǵandy qalaı kórgenin sóıletý.
v) Qardyń alty buryshty bop túsetinin kórsetip, sýretin saldyrý (sýreti, jań arna).
g) «Alǵashqy qar», degen sózdiń jazýyn úıretý.
d) 15-ke sheıin bólýdi úıretý.
3-k ú n. a) «Áýe kalendary» degen sózdiń jazýyn úıretip, tanys býyndardan sóz, sóılem quratý, oqytý.
Qardan oıyn oınatý.
b) Esep shyǵarý.
4-k ú n. a) Adamnyń qysqy kıimderi: jazǵy kıimnen aıyrmasy, «kúpi» degen sózdiń jazylýy.
b) «Qysqy aýyl» («jańa arna» – 37 bet) degen óleńdi jattatý, túsiniksiz jerlerin suraý, túsindirip, biraz óleńin kóshirip, ár sózin kórsetý.
g) 20-ǵa sheıin bolý.
5-k ú n. a) Qys túskende áıel, erkekterdiń eńbegi ózgeredi, kim, ne isteıtini, kesh jatyp, erte turýy onyń sebebi? ,
«Baıqap» degen sózdiń jazýy, sýreti.. . I I
v) «Kishi» men qıqar balany» oqyp, balalar sózin jadyna toqyǵanda, kishi men bala qyp aıtystyrý.
g) 20-ǵa deıin 4 amal.
d) Dene tárbıesi.
6 - k ú n. a) Ótken kúngi úırengen sózderin, býyndaryn eske salǵannan keıin: «jańa kórpe» degen sózben tanystyrý, jazdyrý.
b) «Qysqy aýyl» degen óleńiniń 2 aýzyn taqtaıǵa jazyp, berip, oqyp balalarǵa ár sózin bastyrý, oqytyp kóshirý.
g) Oıyn oınatyp aýyzsha 20-ǵa sheıin kóbeıtý kestesin jattatyp, surap, tekserý.
7-k ú n. a) Qys túskende, kóbik qarda arıtyn, toıynatyn maldar «eshki men qoıdyń aıtysqanyn» oqyp, jattatý, aıtysý.
b) Biraýyz óleńniń sózderin bólek-bólek qaǵazǵa jazdyryp, taqpaǵyn oqytyp, upaı salystyryp (sózdi taýyp bere almaǵan, tanı almaǵan bala úsh upaı bersin).
s) Eshkiniń sýretin saldyryp, kóbeıtý men bólýge tóseldirý.
8 – k ú n. a) Keshegi biraýyz óleńniń sózderin ár balaǵa tapqyzý, keste álippeden quratý, taqtaıǵa, dápterge jazdyryp ásirese «jegeniń» – «jegenim», «jantaq» – «jalpaq» degen sózderdiń aıyrmasyna kózdi qandyrý «quıryǵyn», «neden» degen sózderdi jaqsy bilgizý.
b) «Eshki asyra» degen áńgimeni oqyp, keńesip, aıaǵyndaǵy maqalyn jattatyp, eshkiniń minezi (erkin, qashaǵan, oıynshyl, sekirgish) ekenin sóıletý.
v) 4 amaldan esep berý, jarym, shırekpen tanystyrý.
g) Mal týraly biletin óleń, jumbaqtaryn aıtqyzý.
9 – k ú n. a) It, mysyq sıaqty aıýandardyń qysqy tirshiligi týraly áńgime quraý (olardyń tamaǵy, jatar orny), olardyń adamǵa paıdasyn sóıletip, sýretin saldyrý.
b) Eshki, qoı aıtysynyń ekinshi aýyzyn kóshirtý, ár sózin bólek qaǵazǵa syzyp, oıyn aralastyryp, kózin qandyryp, ásirese «oshaǵan», «shoshaıǵan» degen sózderdiń aıyrmasyn tapqyzý.
s) Esep, d) Dene tárbıesi.
10-k ú n. a) Qystap qalatyn qustardy áńgime qylý, olardy atatyp, qarǵanyń sýretin saldyrý.
Qarǵa, qarǵa, qarǵalar
Qanatymen jorǵalar, –
dep jattatyp úıinde kóshirtý.
b) Eshkiniń úshinshi aýyzyn bólshektep jazdyrý, ásirese «apalań», «topalań», «saqan», «kelsin» degen sózderge kózin qandyryp; oıyn oınatý.
s) «Amaldyq esep», g) Mektep mańyn tazalatý.
11 –k ú n. a) «Jándikter» (mal, ań) ertegisin oqyp, suraý berip, olardyń qylyǵy, burys-terisin aıyrtý, biletin ertegisin aıtqyzyp. .
b) Aıtystyń 4 aýyzyn jazdyryp, úıretip, «ebelek», «kebenek degen sózderge yntasyn aýdartý.
s ) Eseptep daǵdylaný jumystaryn berý,
d) Tártip tazalyǵy týraly jıylys qurý.
12 – k ú n. a) Bul kompleks boıynda jazyp júrgen kalendarlarym kórip, tekserip, salystyrý, 10 shaqty kúnde neshe kún ashyq, jańbyr, sel, tuman, qar bolǵandyǵynan dıagram jasaý.
b) Aıtystyń sońǵy aýyzyn jazdyryp, «kerek», «túınek» degen sózderge kózderin qandyrý.
s) Balalardyń jazý dápterin qarap, úıge tapsyrǵan jumystardy oryndaǵanyn baıqap, «qarǵa» óleńin oqytyp ár sózderin jekelep kórsetip, quratyp jazdyrý.
d) Esep berý, án saldyrý.
E s k e r t ý: Bul komplekste kóbinese hat tanytý jaǵyna zer salyndy. Óıtkeni hat tanytý jumysy erte bastap pysyq istemese, kemin kópke deıin jańylysa beredi jáne jylǵa deıin hat tanytyp bolý kerek dep oıladyq.
Muǵalimder komplekske tóselip qalar dep jospar qysqa kórsetildi, kóbinese jattyǵý jaqtary alyndy, hat tanytýǵa alynǵan sózder tek mysal, materıal úshin qolaıly sózdi muǵalimder sabaq retinde ózi qarastyrý kerek.
7-t a q y r y p: «Qoǵam» (6 kúndik).
1-k ú n. a) Soǵym hám soǵymdy ne úshin soıatynyn jaz, nege soımaıtynyn, qaı mezgilde soıady? Nelikten? Soǵym malyn qashan qamdaıdy? Soǵym joq úıler de bola ma? Olar qaıtedi? Soǵym kezinde kedeıler kimnen satyp alady? Arzan bola ma? Nege qymbat satady? Baıdyń kedeıge jany ashı ma? Kimniń úıinde qandaı soǵym bar?
b) «Soǵym qamy» degen sózdiń jazýyn úıretý.
s) Semiz jylqynyń (soǵymnyń) sýretin saldyramyn.
g) Esep shyǵartý, daǵdylaný.
2-k ú n. a) Soǵymdy qalaı soıatyny. Maldy qaı kezde soıady? Astyna ne salady? Qalaı jyǵady? Neshe adam jyǵady? Baýyzdaý qany qalaı aǵady? Terisin qalaı túsiredi? Etin qalaı buzady? Kim soıady? Bala ne kómek beredi? Áıeldershe soıýshylar, balalar ne paıda qylady?
Soǵym degen áńgimeniń birinshi bólimin oqý, suraý berý? Bularǵa soǵym soıǵanda kórgenin sóıletý?
b) «Tý sıyr» degen sózdi jazdyryp úıretý.
s) Júrek, búırek sýretin saldyrý.
d) Qaı soǵymnan neshe put et shyǵatynyn eseptetý.
3- k ú n. a) Soǵym maldyń mólsheri. Soǵym soıǵandaryń bar ma? Múshesin buzýdy kim biledi? Qaı jerinen bastap buzady? Qabyrǵasy nesheý? Attary she? Omyrtqasy neshege bólinedi? Attary ne? Sonda, qolda qansha, qandaı jigi bolady? Óńesh pen keńirdek qaı jerde bolady? Olar qandaı bastalady, nege baryp tutasady? Óńeshpen ne júredi? Keńirdekpen? Arqa jaqta turatyny óńesh pe? Keńirdek pe? Júrek joǵary ma? Ókpe-baýyr qaı jerde turady? Búırek she? Qarynnan tómen ne bolady? Joǵary ne bolady? Qaryn men ókpe arasynda ne turady? Qýyq qaıda jatady? Jatyr she? Basty múshelerin kim aıtady?
b) Múshe attaryn jazdyrý: jaıa, jal, jambas, jilik, jaýyryn, júrek, julyn, búırek, baýyr, omyrtqa, qaryn, moıyn, óńesh, ókpe, keńirdek, búıen, ishek, qýyq, asyq, tobyq, sharpy, shajyrqaı, bulshyq et, talaq, uıqy.
s) Músheler: sannan esegi shyǵarý.
4 – k ú n. a) Aryq-semiz soǵym. Qoıdyń, eshkiniń, sıyrdyń, jylqynyń semizin qalaı, nesinen aıyrady? Neshe put maı, neshe eli qazy shyǵatynyn aıyrýǵa bolady ma? Qandaı maldan maı kóp shyǵady, qazy qalyń túsedi. Qazynyn eń juqasyn, qalyńyn nemen ólsheıdi? Maldyń eń semizi ne? Qaı mal qandaı tamaqqa jaqsy semiredi? Dalada, baılaýda. Qoldan semirtken maldy ne dep ataıdy?
Soǵym soıǵanda mal semiz shyqsyn dep qandaı yrym isteıdi? Sonda semiz shyǵa ma? Aryq malǵa istese qaıter edi? Yrym istegenniń paıdasy bar ma? Yrym kelmegende qazaq qandaı maqal aıtady? (Nadan yrym eter, yrym qyryn keter). «Semizdiń aıaǵy segiz – tentektiń aıaǵy segiz» degen maqaldy qalaı túsiný kerek? Semizdikti kim kóterdi deıdi? Ony nelikten aıtady? Etti epten únemdep jeý týraly ne maqal bar?
b) «Jańa arnadan», «soǵymnyń» ekinshi bólimin oqý. Oqyǵan teksterge suraý berý.
s) «Sur at, súr et» degen sózderdi jazdyryp, jýan-jińishke estiletinin aıyryp, dáıektemeni qoldandyrtý.
d) esep shyǵarý.
5-k ú n. a) Soǵym etin uqsatý. Soǵym etin qalaı-qalaı saqtaıdy? Et nelikten súr bolady? Qazyny, shujyqty qalaı isteıdi? İshine ne salady? Neshe kúnde súr bolady? Qandaı músheni keıinge saqtaıdy! Áýeli qaı músheni jeıdi? Bir qoldy, bir sandy úılerin neshe kún azyq qylady? Bilmeseń surap bil, músheniń eń dámdisi shyımandysy qaısysy. As bolýǵa súr et jaqsy ma, jas et jaqsy ma? (jas et jaqsy, sińimdi bolady). Soǵym soıǵan úı ol kúni ne naýqan isteıdi? Qandaı úı qýyrdaq beredi? Ol ádet áli bar ma?
b) «Or eshki órkeshti» degen sózderdi úıretý, dáıektemeni pysyqtaý.
s) Qazy, shujyq sýretin saldyrý. «Ata-batany» (Jańa arna 21 bet) jattatý, kóshirtý.
6- k ú n. a) Soǵym terisi. Soǵym terisin ne isteıdi? Qalaı keptiredi? Tuzdaı ma? Jerge jaıǵan jaqsy ma, aǵashqa, arqanǵa, asqan jaqsy ma? Jyly kúni keptirgen qalaı, sýyq kúni?.. Mal terisinen ne isteledi? (Qalada, dalada). Qaı maldyń terisi qymbat? Nelikten? Terini qaıda satady? Sıyr terisi neshe som? Jylqynyki she? Qoıdiki, eshkiniki, bylǵary bolǵanda qansha? Onda nelikten qymbat? Terini qalaı keptirý, tuzdaý kerektigi týraly maqala oqımyn («Aýyl tili» men kitapshalardan), úıine barǵanda áńgime qylyp aıtýyn tapsyramyn.
b) Burynǵy jattaǵan «Qarǵa» degen óleńniń sózderin surap, tapqyzyp, jazdyryp, eńbek-ermek istetemin.
s) Qosylyp án salǵyzamyn.
E s k e r t ý : «Soǵym» kompleksiniń josparynda berilgen suraýlardy ádeıi tolyq kórsettik. Úıtkeni, muǵalimniń suraý berýinde kóp mán bar: bunyń jaýaby suraýda aıtylmaý, suraýlarda mańyz bolý, birimen-biri baılanysý kerek, teginde qaı sabaqta bolsyn suraý berý tártibi osylaı bolý kerek. Úlgi bolsyn dep tolyq jazǵanymyz sol.
Bul jospar ári mazmunyn tolyq kórsetip, ári ár kúndik jumysqa taqyrypsha qoıyp otyrdyq. Mysaly: 1-kún: soǵym qamy, 2-kún: soǵymdy qalaı soıatyn, 3-kún: soǵym malynyn músheleri – degen sıaqty. Munda da materıaldy neden bastap, qalaı jaǵalaý jolyn muǵalimder kórsin dedik. Soǵymnyń qamyn aıtpaı turyp, qalaı soıýyn, múshelerin nemese terisin sóz qylsaq onda «júıe» degen, tetelestik, jalǵastyq degen nárseler buzylar eli. Materıaldy tetelestirip bylyqtyrmaı tizý degen osy bolady.
8 - t a q y r y p: «Qysqy jaratylys» ( 6 kúndik)
E s k e r t ý: Bul taqyryptyń qolaısyzdyǵyn joǵaryda aıtqanbyz. Munyń ornyna basqa taqyryp alý kerek, ol jer-jerdiń jaǵdaıyna qaran bolmaq. Tek hat tanytý, esep sıaqty jattyǵý jaqtary tolyq kirýin eskertý kerek.
9 - t a q y r y p: «Sýyqtan saqtaný» (dekabrdiń 18-24)
1 – k ú n. a) Úıdi kútý: dymnan, ıisten, tútinnen, ótkin jelden saqtaý, ádisin jańǵyrtý; tereze, tesik, esik aldynda, jeldiń ótinde otyrmaý, jatpaý; astyna syz ótkizbeý, pesh jaǵý, úıdi jyly ustaý, «qysty» (38-bet) oqý.
b) «Aqserekti» (16-bet) oqytý, kóshirtý.
s) Esep shyǵartý.
2-k ú n. a) Boıdy kútý: kıimdi jyly kıýi, sý kıimdi keptirý, aıaqtan sý ótkizbeý, tysqa jeleń shyqpaý sıaqtylar.
6) «Erejeni »(44-bet) oqyp, kóshirtý; qabyrǵaǵa ilin qoıý.
s) Esep, jumbaq, ertegi, úılerindegi adamdardan ertegi, jumbaq úırenip kelý.
3-k ú n. a) Sýyqtan jabysatyn naýqastardy: tumaý, shanshý, ókpe qurt, quıań, arýaq. Sondaı naýqasqa ushyraǵan adamdardy suraý, qaı jeri qalaı aýyratynyn, nemen emdeıtinin bilý. Dárigerge kórsetý kerektigin túsindirý.
b) «Aýa, sýyq, jer, qardy» (46-bst) oqytý, jattatý.
s) Úırenip kelgen ertegi, jumbaqtaryn aıtqyzý, esep.
4 - k ú n. a) Tumaý, onyń emi. Tumaý tıiý sebebi. Tumaý tıgen balany suraý. Tumaýdyń belgilerin aıtqyzý: bas aýrý, muryn bitý, jóteleý, kózden jas aǵý; nemen emdegenin bilý, tumaýdyń emi, jyly oranyp, ystyq as iship terleý, býlaýǵa túsý, «aspırın, qyınyn» sıaqty dári ishý, muryndy tuzdy sýmen, maqta tutatý...
«Tumaý túbi qurt bolar»,
«Jumaý túbi jut bolar» degen maqaldy oqytý, jazdyrý.
b) «Saýysqandy» (55-bet) oqytý, jazdyrý, jattatý, tumaý tıgenderine em istetý.
s) Esep, oıyn. d) Qar kúreý.
5- k ú n. a) Úsik, onyń emi. «Saryaıazdy» (58-bet) oqý. Saryaıazda aspan ashyq bola ma, búrkeý me? Jel bola ma, joq pa? «Tymyrsyq aıaz» dep nelikten aıtady? Aıazda dalada júrgenderiń bar ma? Úsingenderiń she? Tońǵanda bet, muryn qaıtedi? Aǵara qalsa ne isteý kerek? Úsikten adam óle me? Úsiktiń emi: maı jaǵý, kútý, kir jolatpaý, tyzyldatyp kele jatqanda, ýqalaý, qarmen ysý.
b) «Aıazdy» (58-bet) oqý, kóshirý, jattatý.
s) Esep, sýret. d) Otyn daıyndaý, pesh jaqqyzý.
6-k ú n. a) Ánelderge sýyq tıgish. Sebebi: jalańash-jalpy júredi, kirip-shyǵýy kóp, jumys kóp, erkek bolyspaıdy. Áıel aýrý bolsa, úıdiń ishi – kón torǵaı, beımaza bolý, áıelsiz úı tirshiligi joq, áıel jumysyn jeńildetý kerektigi, sheshesine balalardyń qandaı kómek beretinin suraý.
«Kedeıdiń qysqy lashyǵy» degen óleńdi úılerinde oqyp, jattap kelýin tapsyrý.
b) Jatqa sóz jazdyrý. s) Esep shyǵarý, án saldyrý.
E s k e r t ý . Osy aptada hat tanytý jumysyn bitirý kerek. Budan bylaı hatqa, esepke tóselýi úshin, úıde oqýdy, jazýdy, esepteýge, áńgime, ertegini, óleń, másele, keste berip otyrý kerek. Budan keıingi taqyryptardyń kúndik josparlaryn tolyq kórsetýge, kitapsha uzaryp keter dep, jańa oqýshylar jospar jasaýǵa, materıal tyńdaýǵa ózderi de endi tóselgen bolar dep, tek kúndik tapsyrmalaryn ǵana kórsetemiz, jattyǵý jaqtaryn ózderi taýyp alar dedik.
10 - t a q y r y p: «Maldyń kútimi» (12-kún).
1- k ú n. Qaı maldyń paıdasy qandaı.
2- k ú n. Maldyń jasy.
3- k ú n. Qaı mal neshe aı bala kóteredi.
4- k ú n. Maldyń túsi, túgi, júni.
5- k ú n. Kúıis qaıyratyn, qaıyrmaıtyn mal.
6- k ú n. Qys maldyń aryqtaýy.
7- k ú n. Mal qorany kútý.
8- k ú n. Shópti qalaı, qansha, qaıda berý.
9- k ú n. Qaı mal, qaı shópti súıedi.
10- k ú n. Shópten basqa azyqtary.
11-kún. Maldy qalaı, qansha sýarý.
12- k ú n. Aryq-tura maldy kútý.
11-taqyryp: «Qysqy úı tirshiligi» (6 kúndik)
1- k ú n. Erkekterdiń paıdaly jumysy.
2- k ú n. Erkekterdiń paıdaly ermegi.
3- k ú n. Áıel jumysy, tamaq ázirleý.
4- k ú n. Úı kútý.
5- k ú n. Kıim tigý, kir jýý.
6- k ú n. Qol óneri.
12 – t a q y r y p: «Balalardyń qysqy eńbegi, ermegi» (6 kúndik)
1- k ú n. Balanyń mal sharýasyna kómegi.
2- k ú n. Úı isine kómegi.
3- k ú n. Úıdegi ermegi.
4- k ú n. Daladaǵy ermegi.
5- k ú n. Oıynshyqtary.
6- k ú n. Áńgimeniń jalǵasy.
13 - t a q y r y p: «Ań, balyq aýlaý» (6 kúndik).
1- k ú n. Ań attary, adamǵa paıda, zıany.
2- k ú n. Ań aýlaıtyn quraldar, olardy qalaı qoldaný.
3- k ú n. Ańdardyń qylyǵy.
4- k ú n. Ań terileri.
5- k ú n. Balyqtar.
6- k ú n. Balyq aýlaıtyn quraldar.
14 - t a q y r y p: «Aryq-turaq, aýrý maldardyń kútimi» (12 kún)
1 - k ú n. Aryq maldyń ireńi.
2 - k ú n. Aryqty kútý joly.
3- k ú n. Aryq maldyń derti, sebebi.
4 - k ú n. Túrli derttiń emi týraly maǵlumat jınaý.
5-k ú n. Qyrshańqy, qotyr, kúl, qysaqy, bógen, olardyń belgisi emi.
6- k ú n. Bıt, kene, olardyń emi.
7- k ú n. Mańqa, mańdam.
8- k ú n. Ókpe qurt, muryn qurt.
9- k ú n. Tyshqaq, súıel.
10- k ú n. Maldy aýrýdan saqtaý sharasy.
11- k ú n. Aramza tóldiń kútimi.
12-kún. Áńgimeniń jalǵasy nemese biraz maldyń kútimi.
E s k e r t ý : dertterdiń bulaısha bólinýi shart emes.
Materıal tabylýyna qaraý kerek.
1-jyldyq, kúndik josparlardy osymen toqtatyn, endi ekinshi jyldyq jospardan mysal kórsetemiz.
II j y l d y q
I – t a q y r y p: «Kúzgi jıyn-terin» (oktábrdiń 1-15). 12 kún
1-k ú n. Balalardyń densaýlyǵyn tekseremiz. Jazdy qalaı ótkizgenin; qaıda bolǵany, qaı jaqqa ketkenin, erýdegi, kóshkendegi eńbegin, ermegin suraımyn, sóıletemin, keńestiremin. Kim qandaı kitap oqydy, sýret saldy, ertegi, jumbaq, óleń úırendi. Shópten, japyraqtan, gúlden, tastan, qurt-qumyrsqadan ne jınady, solaryn suraımyn, kóremin, tyńdaımyn.
Mektepti tazartý, bútindeý jumysyna qatystyramyn.
2- k ú n. Jazǵy jumystyń jemisi – úırengen jumbaq, óleńderin jazdyrý, sýretterin rettep qabyrǵaǵa ilý. Jaratylystan alǵan nárselerin qatyrǵyǵa, shynyǵa, qutyǵa rettep ornalastyrý. Óte-móte kúshti áser etken oqıǵalardy sóıletý, kitap, gazet oqytý. Kóbeıtý kestesin suraý.
3-k ú n. Egin, qyrman basyna serýen. Serýenge daıyndalý, jıyn-terin jumysyna kómektesý. Ósimdik, qurt-qumyrsqa jınaý. Egin tuqymdaryn, topyraǵyn, astyǵyn kórý, zertteý.
4-k ú n. Serýende jınaǵandaryn retteý, jınalys qurý, tazalyqshy, tártipshi, dejýrnyı saılaý.
5 - k ú n. Túgendeý kestesin jasaý, belgisin salý. Egin jumysy» orý, baýlaý, qyrmanǵa shyǵý, basý, qaptaý jaıynan áńgimelesý» jabaıy eńbek, jetekshi eńbek, jeke, birikken eńbek ónimin salystyrý, esepteý eńbeginiń shyǵymdy bolý sharttaryn (jaqsy topyraq, tuqymdy tereń jyrtý, maıda malaý, ýaqytymen salý, sýarý, qar oıý) túsindirý, kitaptan, gazetten egin týraly oqý. Óleń oqý, jattaý.
6-k ú n. Áńgimeniń jalǵasy – egin aspaptary (ketpen-kúrek, jer-aǵash, soqa, traktor, oraq, mashıne, malmen basý, tas molotılka, kúrekpen ushyrý, eleýish (veıilki), aspaptardyń jumys óndirýi, jasalýy narqy, esep, soqa, traktor sýretin salý, aspaptardy órletý jóninen urandar jazý, japsyrý, taratý.
7 - k ú n. Baý-baqsha serýen. Kómektesý. Buryn-soń, pisetin máýelerdi baqylaý tuqymdarynan úlgi jınaý; pıaz, kartop, káren (kapýsta) sıaqtylardyń jumbaǵyn aıtqyzý, sheshkizý, baý-baqsha týraly áńgime oqýyn únine tapsyrý. Esep jınaǵan, tuqymdaryn, japyraqtaryn retteý.
8- k ú n. Áńgimeniń jalǵasy qaı máýeniń nege kerektigi, qansha ýaqytta pisetini, qalaı kórinetini, uqsatýy, baý-baqshanyń paıdasy kóshpeli eldiń ekpeý sebebi sıaqtylar, baý-baqsha, máýe jaıynan jazylǵan óleńder jattaý. Túrli máýelerdiń shyǵynynan, paıdasynan dıagram jasaý, esep shyǵarý.
9-k ú n. Dári shópter dermene, kóknár (mak), qyzyl dári (burysh), maıkene sıaqtylardyń tuqymyn alǵashqy serýende jınatyn alý. Ol shópterden qandaı dári qalaı isteletinin, dárilerdiń nege kerektigin, qaı shóp qaı jerde ósetinin, taǵy qandaı dári shópter biletinin áńgime qylý.
Dári shópter jınap birikken oı jazdyrý, jazý jazdyrý, esen.
10- k ú n. Pishen. Pishen jaıynan sýret áńgime oqý. Jaqyn jerde pishen bolsa shapqanyn kórý. Pishen jaıynda balalardyń eńbegin, kórgen-bilgenin sóıletý. Pishen aspaptarynyń, úlgisin isteý. Qaı maldyń jylyna (bir qysta) qansha pishen jeýinen esep shyǵaratyn, qaı úıge qansha kólik (shómele) bólý kerek ekenin esepteý, qaı úı qansha pishen jınaıtynyn bildirtý.
11- k ú n. Áńgimeniń jalǵasy. Mańaıdaǵy aýyldyń pishenge qamdanýy. Kimniń qansha, qalaı pishen jıýy (túıisin kelisip, jeke), pishen kezindegi daý-shar, onyń sebebi. Pishen qaıtkende jetkilikti bolý sharalary. Pishendi jeterlik qylyp saqtaý týraly, eńbektiń ónimdi bolýy, jońyshqa egý týraly urandar jazyp, tekserip, japsyryp, aýylǵa taratý, ekken, sýarǵan, qyr pishenderiniń malǵa as bolýy, shyǵymy jóninen dıagramm jasaý, jınalǵan maǵlumattarynan esep shyǵarý.
12-k ú n. Otyn qamdaý. Otyn túrleri: tezek, sekseýil, arsha, jyńǵyl, qaraǵaı, qamys, jemis aǵashtary. Tas kómir otyndaryn qalaı daıyndaýy, qaı otynnyń qyzýlyǵy, qala, zaýyt, at arba, avtamobel otyndary men dala otynyn salystyrý. Balalardy otyn jınaý jumysyna qatystyrý.
Áńgime oqytý, esep shyǵartý.
II t a q y r y p: «Kúzgi jaratylys» (oktábrdiń 15-21).
Abaıdyń «Kúzin» oqyp, oqytyp, jattaýǵa úıge tapsyrý. Kúzgi kún, kúz aılary, kún men túnniń teńelýi, Kún qysqara bastaý, onyń belgisi. Aýa raıynyń qubylýy. Jel, jańbyr, bult, tuman. Jeldiń kóbine qaı jaqqa qaraı soǵýy, aýa raıynyń kálendarin jasap, baqylaýyn tapsyrý... kúzdi (óleń) kóshirý, esep, til baqala oınaý.
2-k ú n. Kúzgi ósimdik. Serýen, esimdikterdiń pisýin, quraýyn, aǵash japyraqtary túsýin baqylatý, japyraqtar jınatý, búrshikti, japyraqty aǵashtardy aıyrtý. Qurt-qumyrsqalardy baqylaý, qumyrsqanyń ıleýin kórý, jazǵy qurt-qumyrsqanyń joǵalǵandaryn baqylaý. Masa, shybyndardy qaraý. Serýende kórgen qustaryn jazyp alý, jınalǵan nárselerin irikteý.
3-k ú n. Qurt-qumyrsqaǵa serýende kórgen qurt-qumyrsqalar jaıynan sóıletý, olardyń (qumyrsqanyń) uıymshyldyǵy, eńbegi, qysqa daıyndalýy. Qurt-qumyrsqanyń qys qatyp qalýy. «Masa, shybynnyń sezimi» degen áńgimeni oqý. Jınaǵan japyraqtan qaǵazǵa japsyryp, astyna attaryn jazdyrý, japyraq sýretin saldyrý.
4 - k ú n. Kúzgi qustar. Qalatyn, qaıtatyn qustar. Qaıtý sebebi. Bul jaqqa kelý sebebi. Jan-janýardyń tirshilik etýdegi maqsaty artyna urpaq qaldyrý ekenin bildirý. Qusty qashan aýlamaý kerek. Qalatyn qustyń qysqy tirshiligi, qaıtatyn qustyń japsyrma sýreti, qustardyń adaspaýy. «Qus joly» (aspandaǵy), «Temir qazyq», «Jeti qaraqshylardy» suraý, tapqyzý. Áńgime, ne óleń oqý. Qus, jumyrtqa jumbaqtary, esep.
5-k ú n. Kúzgi ańdar. Kúzdiń andar turmysyna kirgizetin ózgerisi. Tyshqan, kúzen, sýyr. qoıan, aıýlardyń qysqy turmysy týraly áńgime oqý. Ań sýretin salý, esep.
6-k ú n. Áńgimeniń jalǵasy. Andar ertegisi. Óleń, qasqyr kórgen balanyń áńgimesi. Qasqyr týraly oı jazý.
JUMYSTY QALAI ORYNDAÝ KEREK
«Kúzgi jaratylys» degen taqyrypty ótkende, balalardyń jumysy qandaı bolý kerek? Soǵan mysal kórsete keteıik. Áýeli muǵalim: «Kúzdi kúni qandaı nárseler ózgeredi?» degen suraý qoıady. Balalar áýe raıynyń, ósimdikterdiń, jan-janýarlardyń ózgeretin sanaıdy... Solardyń ózgergenin qalaı bilsek eken? Bárin bir jola, bir kúnde bilýge bola ma? – degen synaqty suraýlar men baqylaýdyń, serýenniń, materıaldardy retteýdiń kerektigin túsindiredi.
«Jańbyr kóbine qaı mezgilde kóp jaýady? Jel kóbine qaı jaqtan turady? Ony bilý úshin ne isteýimiz kerek?» degen suraýlar men sálemder jasaýǵa kirisedi.
Ósimdik, jan-janýarlardy baıqaý úshin serýenge shyǵý kerektigin túsindiredi. Serýenge barǵanda neni baqylaý kerek, kim ne istý kerek? Bárimiz bir-aq jumys isteımiz be? Lek-legimizben óz aldymyzǵa is alamyz ba? – dedi áńgimelesedi. İstiń tótesin, ónimdi bolýyn eskertedi. Sóıtip, serýenge barǵanda isteıtin jumystarymyzdy sanap alalyqshy dep, aıtqyzyp, sanaıdy, jazady.
Qýraǵan shópterdi kórý, atyn bilý.
Túrli shóp, aǵashtardyń japyraǵyn jınaý.
Japyraqty aǵash pen búrshikti aǵashty aıyrý.
Kúz ósetin shópterdi baqylaý, attaryn bilý.
Qandaı qurt-qumyrsqa bar, qandaılary joǵalǵanyn baıqaý.
Qumyrsqanyń úılerin kórý, olardyń eńbegin baqylaý.
Kórgen qustardyń atyn jazyp alý.
Tyshqannyń inin qazyp, arshyp, qysqa ne qam qylǵanyn kórý.
Mine serýenniń plany osy sıaqty bolyp jasalady. Balalar (zveno) lek-lekke bólinedi. Lek balalar belgilenedi. Or lekke jumys tapsyrylady. Serýennen kelgen soń, jınaǵandaryn retteıdi, mine balalardyń jumysyn oryndaý tártibi osy bolady.
III t a q y r y p: «Qala men aýyldyń aıyrmasy»
(oktábrdiń 21 -28).
1 - k ú n. Dala men qalanyń aıyrmasy dalany kórgen balalardy kórgenin sóıletip, dalanyń tamdary (úıleri), kósheleri. Qalada turmysy, kásibi, kıimi; júrisi, turysy, tazalyǵy, ermegi, minezi, qatynas kóligi, túngi jaryǵy... dalada bulardyń joqtyǵy, kemdigi.
2-k ú n. Qalanyń aýylǵa ne beretini (mata, bylǵary, ydys-saıman, mashıne, dári-dármek), qandaı uıym, qandaı dúkender arqyly alǵan paıdaly buıymdardyń narqy, narqynan shyǵarý. Metr, ólsheýishteri men eski ólshemderdi salystyryp, shot qaqtyryp, shelek, sháýgim, shalǵy, oraq sıaqty nárselerdiń sýretin saldyrý.
3 - k ú n. Aýyldyń qalaǵa satatyn buıymdary, olardyń qalaǵa kerektigi qala men dalanyń aıyrbassyz tura almaıtyny. Aýyl buıymdarynyń narqy esep, óleń, dıagramm.
4-k ú n. Aýyl buıymymen ne isteıtini, teri-tersekten, júnnen, túbitten, matadan, kendirden, maıkeneden. Qala, qol buıymdarynyń pábrık, zaýytta qalaı istelýi. Pábrık, zaýyt jumysynyń qol isinen ónimdiligi. Onda kimder isteıtin? Qandaı aqy alatyn? Dıqanshy men jumysshynyń enbegin salystyrý, bylǵary, mata týraly áńgime oqý, qaı buıymnan ne jasalatynyn jazdyrý.
5-k ú n. Dalanyń aýylǵa mádenıet aýystyrý, mektep, keńse, qyzmetter, dáriger, agronom, traktor, ken qazý, qol óner dúnıeleri sıaqty qosymsha sózder.
6-kún. Áńgimeniń jalǵasy qos sóz, qosymshalarǵa jattyqtyrý, atarbany, traktordy kórgenderin sóıletý, otarba týraly óleń, áńgime oqý, esep shyǵartý, sýretin saldyrý.
IV taqyryp: «Qora-qopsyny óńdeý» (1 aılyq)
1 - k ú n. Qystaý, qudyq. Qystaýǵa nege kóship keledi? Qystaýda neshe aı otyrady? Kóp otyratyn úı qandaı bolý kerek? Qystaýǵa kelgende, aldymen aýyl ne qamdaıdy? Maldy qaıdan sýarady? Qudyqty nege arshıdy? Balalar ne kómek kórsetedi? Qudyq sýy qandaı bolýy kerek? Sýdan týatyn indet bar ma? Qudyqty qalaı tazartý kerek? Jattyǵý jumystaryn muǵalim ózi tapsyn.
2-k ú n. Úı jumysy, úısiz kún kórýge bola ma? Jabaıy adamdarda úı bolǵan ba? Qalaı kún kórgen? Tam úı buryn shyqqan ba? Kıiz úı buryn shyqqan ba? Tamnan basqa qandaı úıler bar? Dalanyń úıleri qandaı bolady?
3 - k ú n. Jaqsy úı men jaman úıden saýlyqqa zıandy. Jaman úı qandaı bolady? Kim aıtady, jaqsy úıdi kim jaılar etedi? Qazaq tamy jaqsy ma, jaman ba? Nege jaqsy qylyp saqtady? Jaman úı derttiń uıasy ekenin qazaq bile me, nelikten bilmeıdi?
4-k ú n. Jaman úıden jabysatyn dertter. Kim kóp aýyrady? Jaqsy úıde turǵan adam ba, jaman úıdegi me? Kimniń úıinde qandaı kisilerdiń aýrýy bar? Aýrý úıler qandaı? Kóbinese qandaı aýrý bar? Osy aýylda qansha kisi aýrý ekenin bilýge bola ma? Qalaı bilemiz? Aýyldy qydyryp, sebin alyńdar? Kimniń qaı jeri aýyrǵanyn surap; jazyp alyńdar. Qashannan beri aýyrǵanyn, neden aýyrǵanyn surańdar. Aýrýly úılerden saýlyq shartyna saı kele me? Nesi kelmeıdi – bilińder, aýrýdyń dıagrammyn jasańdar. Aýrýdy qalaı emdeýdi keńesińder.
5-k ú n. Ot tarıhy, adam jaǵdaıy, ózinen-ózi paıda bolatyn ot bar ma? Kúrkiregen nóserden keıin dalanyń, aǵashtyń órtengenin kórip, esittińder me? Ol ot qaıdan keldi? Myna eki aǵashty birine-birin tez jonyp qarańdarshy. Úıkelgen jeri qaıtty? Eki aıaǵyńdy birine-birin ysy, aıaǵyń qaıtty? Endeshe ot neden paıda bolady eken? Shaqpaq shaqqandy kórdińder me? Neden, qalaı jaǵady? Túnde attyń tuıaǵynan nege ot shyǵady? Kúkirt qaıtkende tutanady? Ottyń adamǵa ne paıdasy bar? Zıany bar ma? Jyldyń qaı mezgilinde ot kóbirek kerek, ottyń jylýyn qaıtkende kóbirek paıdalanamyz?
6-k ú n. Malǵa qora soǵý kerek pe? Ásirese qaı mal tońǵaq? Qystaı dalada qarǵa jatatyn mal bar ma? Qaı mal tez aryqtaıdy, boıy jyly júrgen be? Baýyrynan syz ótken be? Qorany óńdeýge kim ne qam qyldy? Mal qorany qalan kútý kerek. Jattyǵý jumystaryn qarastyr.
E s k e r t ý : Bul komplekste jattyǵý jumystary kórsetilmedi. Óıtkeni 2 jylǵa laıyq oqý kitaptary «til jumystary» joq boldy, eski materıaldar qolaısyz bolar dedik. Muǵalimge eń kerektigi kúndik tapsyrmalardy bilý, suraýlaryn tizý, taqyrypshalaryna úılestirip oqý, jazý, til baqylaý, eńbek, esep, sýret sıaqtylardy ózderi tabar dep oıladyq.
V t a q y r y p: «Mádenı ósim, jıyn, terini» (eki aptalyq)
1 apta
1-k ú n. Qozaǵa serýen.
2- k ú n. Qozanyń ósýi, kútýi.
3- k ú n. Qozadan makta, odan mata bólý.
4- k ú n. Shıit, kúnjara.
5- k ú n. Kendirdiń egýi, ósýi.
6- k ú n. Kendirden isteletin buıym.
2 apta
1- k ú n. Sala (serýen).
2- k ú n. Saly (kúrish) paıdasy.
3- k ú n. Júgeri.
4- k ú n. Júgeriniń qalaı is bolýy.
5- k ú n. Maıgene.
Es k e r t ý: bul aıtylǵan ósimdikteri joq elder basqa taqyryp alýy kerek.
VI t a q y r y p: «Aýyl» (12 kúndik)
1-k ú n. Aýyldyń tarıhy (qashan ornaǵany), urýy, aýyly, aıy, balasy.
2-k ú n. Aýyldyń jeri (egindik, shabyndyq, jaıylym),
3-k ú n. kólem-mólsheri.
4-k ú n. Aýyldyń sýy (ózen, qudyq, aryq).
5-k ú n.Kún kóretin basty kásibi, sonyń jalǵasy. Shettegi kásibi.
6- kú n.
7-k ú n. Maly, jany (10 jylqy ósýi).
8-k ú n.
9- k ú n. Aǵartý joly (saýatty, saýatsyzdar, oqý jasyndaǵy
10-k ú n.balalar, mektep)
11-k ú n. Mádenı jaǵy (úı turmysy, sharýa, aspap, óner, kásip,
12- k ú n. mal tuqymyn asyldandyrý jóninde ilgerileýi
VII t a q y r y p: «Aýyldaǵy áleýmet uıymdary» (18 kúndik)
I Aýyl, atkom, onyń qyzmeti... (2 kúnde)
2. Sharýa salyǵy (2 kún)
3. Partıa uıalary (2 kún)
4. Komsomol, pıoner (2 kún)
5. Qosshy uıym (2 kún)
6. Batyraq (malaı, uıymy) (2 kún)
7. Kooperatıv pen jaı saýdagerler (1 kún)
8. Kooperatıv pen aýyldyq aıyrmasy (1 kún)
9. Kooperatıv qurylysy (1 kún)
10. Qaryz seriktigi (1 kún)
11. Sharýa artelderi (1 kún)
12. Kompleks qorytyndysy (1 kún)
VIII taqyryp: «Aýyldaǵy qol óneri men kásip»
(12 kúndik)
1. Urshyq ıirý.
2. Órmek toqý (sháli, baıraq, qolǵap toqý).
3. Kıim tigý (máshıne).
4. Oıý, keste, (syrmaq, túskıiz, aıaqqap, oramal). Kilem toqý.
7. Sabyn qaınatý.
8. Etikshi, órimshi.
9. Usta, zerger.
10. Dıirmen.
11.
IX t a q y r y p: «Úı haıýandary» (12 kúndik)
1. Sıyr, dene qurylysy, paıdasy.
2. Sıyrdyń aýrýlary, onyń emi.
3. Qoı, paıdasy, dene qurylysy.
4. Qysqa shydamdylyǵy, aýrýlary, emi.
5. Eshki.
6. Túıe.
7. Jylqy.
8. Esek.
9. It, mysyq.
10. Adamnyń kóligi (ógiz, esek, túıe, at, ıt, buǵy, pil).
11. jalǵasy (avtomobıl, shaıtan arba, motosekl).
12. otarba, ot keme, aıyrplan.
X t a q y r y p. «Maldy juttan saqtaý» (12 kúndik)
1. Qystyń qamy.
2. Maldyń tirshiligi.
3. Dalanyń túri.
4. Jut bolatyn jyldyń belgileri.
5. Sharýanyń jutqa qylǵan qamy.
6. Jutamaıtyn jurttar.
7. Aryq, kóterem maldyń baǵýy.
8.
9. Býaz maldyń kútimi.
10. Malshylar eńbegi.
11. Balalardyń kómegi.
12. Juttan saqtaný sharalary.
XI taqyryp: «Egin jabdyǵyn qamdaý» (12 kún)
1. Kún jylynýdyń jaratylysqa, malǵa áseri.
2. Adam eńbegi ózgerýi, egin kóligin kútý.
3. Egin saımandaryn túzetý.
4. Jeraǵash, soqa, traktor.
5. Egindi jalpaǵynan salý, jyrymdap salý.
6. Tuqym qandaı bolý kerek.
7. Jyrtý: tuqym sebý, maıdalaý joldary.
8. Tálimi, sýly eginderdi qashan salý.
9. Egin shyǵatyn topyraqtar.
10. Egin zıankesteri.
11. Olardan qutylý sharalary.
12. Egindi qalaı baǵyp-qaǵý.
XII t a q y r y p: «Eginge úkimet járdemi» (6 kún)
1. Álsiz sharýalarǵa úkimettiń qandaı járdem beretini, qalaı beretini. (Aýyldyq keńespen qatynas qylý. Tuqym, saımansyz sharýalardyń esebin alý).
2. Járdem alý joldaryn keńesý.
3. Járdem alýdyń tóte jolyn aýylǵa túsindirý.
4. Ártel, uıym bolýdyń paıdasy.
5. Járdemdi durys qoldaný.
6. Áńgimeniń jalǵasy.
XIII t a q y r y p: «Kúnniń jaratylysqa áseri» (6 kún)
1. Kún jylyný. Qar ketý, muz qatý.
2. Jer býlaný.
3. Alǵashqy keletin qustar.
4. Jándikterdiń tirilýi.
5. Mal toıyna bastaý.
6. Áńgimeniń jalǵasy.
XIV t a q y r y p: «Baý-baqsha jumysy» (6 kún)
1. Baý-baqshanyń adamǵa paıdasy.
2. Baý-baqshaǵa serýen, eńbek.
3. Baýda ósetin jemister. Olardyń kútimi.
4. Baqsha jemisterin qalaı egý.
5. Baý-baqsha zıankesteri. Olardan qutylý sharalary.
6. Áńgimeniń jalǵasy.
XV t a q y r y p: «Maldyń túrli aýrýlary» (6 kún).
1-k ú n. Qoıdyń aýrýlary (topalań, túınek, tyshqaq, ókpequrt, kúl), aýrýdyń sebebi, saqtaný joly, emi (qazaq emi, dáriger emi).
2-k ú n. Sonyń jalǵasy (eshkiniń aýrýy).
3-k ú n. Sıyrdyń aýrýy (qaratalaq, málik, aýsyl, saryp), sebebi, saqtaný joly.
4-k ú n. Jylqynyń aýrýy (lońqa, jamandat, qara ókpe, óli...)
5-k ú n. Túıeniń aýrýy (aqshelek, muryn qurt).
6-k ú n. Maldy jylan, qara qurt shaǵý. Onyń emi.
XVI t a q y r y p: «Aryq shabý» (6 kún)
1-k ú n. Jer kepkende jońyshqa sýarýdy bastaý. Buzylǵan aryqty túzeý.
2-k ú n. Aryq shabý toıyna aýyldyq jıylýy (oǵan qatysý).
3-k ú n. Jıylystyń tıanaǵy, murap saılaý, qalaı shabý, paıdalaný.
4-k ú n. Saımandardy qamdaý.
5-k ú n. Aryqtardyń jerin, sýyn (bas-aıaǵyn) zertteý.
6-k ú n. Aryqty durys kútý, paıdalaný.
E s k e r t ý. V taqyryptan bergi kúndik josparlardy tolyq jazbaı, tek kúndik sabaqtardyń taqyryptaryn nobaıladyq. Óıtkeni tolyq jazýǵa, ári kitapsha uzaryp ketetin boldy, ári 2-jylǵa arnalǵan laıyqty oqý kitaby joqtyqtan, materıaldan túgel kórsete almaıtyn boldyq. Jańa bul jasalǵan josparlar, mektep bitkenge úılese keter degen úmitten aýlaqpyz: nobaıy, dolbarlar kórsetsek, egjeı-tegjeıin oqytýshylar, mektep janynda qoldaryndaǵy materıaldaryna qarap, ózderi tolyqtyrar dep oıladyq.
Es k e r t ý d i ń e ń ú l k e n i: kúndik taqyrypsha pálen degen sóz eken dep, barlyq sabaqty (3-4 saǵattan) áńgimemen, bos sózben ótkizip júrmeńizder. Jańa sabaqty áńgimelesýden, suraýdan bastaý kerek dep oılamańyzdar. Balalardyń kórgen-bilgenin, eńbeginen, serýeninen, nemese sol kitaptaǵy taqyrypqa keletin áńgimeni oqýdan, bolmasa kezindegi aýyldyń naýqanynan shyǵaryp tastaýǵa bolady. Suraý berip áńgimelesý kóp bolsa, 1 saǵat, áıtpese 20-30 mınýtten aspaý kerek. Sondaı ýaqytqa shamalap, keıbir kúndik sabaqtyń suraýlaryn da kórsettik, mysaly: «Qora-qopsyny ońdaý» degen taqyrypty, sondaǵy «Qystaý, qudyq» degen taqyrypshanyń suraýlaryn berip, áńgimeleýge qansha ýaqyt ketedi dep bilesiz? Kóp bolsa, 25-30 mınýt ketý kerek. Mine, ár kúngi áńgimelesý sol sıaqty bolý kerek. Áńgime men jattyǵý jumysy aralas kelip otyrǵany durys. Áıtpese bala jalyǵyp qalady.
Eń sońǵy XVII t a q y r y p: «Qystaǵy oqýdyń tıanaǵy,
jazǵy jumystyń plany»
Qystaı jattyqqan nárseleri esinde qalǵanyn baıqaý úshin, esepten:
Myń ishindegi 4 amalmen esep shyǵartý. Uzyndyq mólsheri: metr, santımetr, dısımetr (shaqyrym, sarjan, kez, býrsok).
Ýaqyt ólshegishteri: saǵat, mınýt, sekýnd, dıagramm jasaý, transportır isteý. Qaǵaz, metal aqshalar. Másele shyǵartý. Salmaq ólshemderi: gram, kılogramm (put, qadaq). Shot qaǵý. Bólimi birdeı bólshekterdi qosý, alý, solardan másele sheshtirý.
Sýretten:
Klass planyn saldyrý. Úı haıýandaryn (at, sıyr, túıe, qoı, mysyq, taýyq, shóje), qustardyń (qaz, tyrna, qarǵa..) sýretin saldyrý. Jaratylystaǵy sýretter: qar, kempirqosaq, aı, juldyz, oramaldyń kestesi... dódegeniń oıýy sıaqtylar.
Óleńnen:
Qystaı jattaǵan óleńderin aıtqyzý («Jas ulan», «Gúlnaraı», «Jastarǵa», «Internasıonal»).
Jazýdan:
Óz oıynan qysqasha áńgime shyǵartý. Ádiris, sálem hat jazdyrý. Jınalys, májilis hat júrgizý.
Til baqylaýdan:
Bir taqpaqty nemese qysqa áńgimeni (mysaly, «Jańa arnadaǵy» «baqa») jazdyryp, san esim, zat esim, etistik, shylaý sózderdi tekserý, tapqyzý.
Jalpy maǵlumattan:
Jyldyń tórt mezgilin, Aı, Kún attaryn, qaı aıdyń qanshaǵa bitetinin, aýa raıy qalaı ózgeretinin nárseniń úsh kúıge túsetinin, tórt tústi biletinin baıqaý.
Densaýlyq saqtaýdan:
Beti-qolyn, denesin, kıimin taza saqtaýyn, juqpaly aýrýdan (kóz aýrý, qotyr, qaramyq, qyzylsha, súzek) sýyqtan saqtanýyn, qandaı sýdy ishetinin, klastyń aýasyn jańǵyrtýǵa, taza ustaýǵa ne qam qylatynyn, kitap, dápter, qalamdaryn qalaı ustaıtynyn, tazalyq jóninen joldastaryna qandaı áseri barlyǵyn baqylaý.
Kitap oqýdan:
Qysqa áńgimeni úıinde ne klasta oqyp, qysqasha mazmunyn aıtyp bergizý. Kitapty tez — shaban oqıtynyn baıqaý, kem jerin eskertý. Tym jadaǵaı biletin nárselerdi, jaz pysyqtaýyn qarastyrýyn tapsyrý. Jazǵa mynadaı jumystar tapsyrýǵa bolady:
Ánkete (Anketa)
1. El jaılaýǵa qashan qondy?
2. Qozyny qaı ýaqytta tartty?
3. Qozylyq qaı shamada pisti?
4. Qozy kúzemin qashan aldy?
5. Pishendi qashan shapty?
6. Egin qashan oryldy?
7. Jaılaýdan aýyl qashan qaıtty?
8. Úlken kúzemdi qaı kezde aldy?
9. Kúzem alǵanda, pishen shapqanda, egin orǵanda men qaıda edim, ne istedim?
10. Torǵaı balapanyn qashan shyǵardy?
11. Úırek she?
12. Qaz she?
13. Bıdaı qashan bas aldy?
14. Suly she?
15. Arpa she?
16. Tary she?
17. Eń buryn pisken qaı jemis?
18. Eń soń pisken she?
19. Kimdi ne shaqty? Qashan? Ony qalaı emdedi?
20. Qashan kimniń toıy boldy?
21. Kim kókparda báıgi aldy?
22. Kim attan jyǵylyp mertikti?
23. Kimnen bala týdy? Qashan?
24. Kim eldi? Qashan? Ne aýrýdan?
25. Kimmen kim ursysty, tóbelesti? Nege?
Áýe raıy qubylysynyn kalendary
|
qatty |
ystyq |
jel |
daýyl |
Naızaǵaıly jańbyr |
aq jaýyn |
burshaq |
|
Aıy kúni |
2 ıýn 3ıýn 4 5 6 3 |
↓ 5 ıýn 24 ıýn 3 ıýl ↑ |
20 ↑ |
25 maı ↑ |
25 ıýl |
12 ıýl ← |
E s k e r t ý: Mundaǵy kórsetilgen aı, kúnder (2 ıýn, 5 ıýn, maı sıaqtylar) tek mysal úshin qoıylady. Balalar qalaı jazatynyn kórsin dep, olardy muǵalim taqtaıǵa jazyp kórsetip, balalardyń syzyp alǵan kalendary aq, taza bolý kerek.
Jel, daýyl, jańbyr, burshaqtar qaı jaqtan bolǵanyn bildirýge, oq (←) belgisin qoıý kerek. Teriskeıden bolsa ústinen (↑), ońtústik bolsa astynan (↓), shyǵystan bolsa ońnan solǵa qaratyp (→). Al, jel, jańbyrlar árelikten, mysaly, ońtústik pen batys arasynan soqsa, onda sol jaǵynan qıǵashtap qoıý kerek.
Mundaı kalendardy qunttap, jaz boıy jazyp otyrsa, ári balanyń uqyptylyǵy baı bolady. Ári osylarǵa qarap qysty kúni aýa raıyn shamalaýǵa bolady.
You Might Also Like
