InfoHub Logo

Jekpe-jek áleminde eń tanymal - myqty musylman balýany, qazaq halqynyń ókili Qajymuqan Muńaıtpasov. HH ǵasyrda Qazaqstanda dene shynyqtyrý men sporttyń týýy men damýy jáne, atap aıtqanda, grek-rım (fransýz) kúresi onyń esimimen baılanysty. Ol revolúsıaǵa deıingi kezeńde jalǵyz ǵana halyqaralyq arenaǵa shyǵyp, álemniń kóptegen elderiniń sport arenalarynda ózin ǵana emes, óz halqyn da dáriptedi.

Qajymuqan Aqmola oblysynda dúnıege kelgen. Onyń ákesi Muńaıtpas Ernaqov óte qarapaıym jáne kedeı adam bolǵan, biraq ol keremet fızıkalyq kúshke ıe boldy, ol jıi kúreste jeńiske jetetin. Aqmola oblysynda ataqty balýandardy kóptegen jeńisterge jetkizgen eń myqty balýan retinde tanymal bolǵan kezde Qajymuqan 17 jasta da emes edi.

1904 jyly áıgili orys sırk palýany A.N.Zlobınniń usynysy boıynsha óte jas Qajymuqan Muńaıtpasov Sankt-Peterbýrgtegi I.V.Lebedevtiń mektebine qabyldanyp, 1905-1907 jyldar aralyǵynda klasıkalyq kúrestiń sırk ónerin zerttedi. Sodan keıin ol álem chempıony Georgıı Lýrıhtiń kásibı balýanynyń sırk trýppasynda óner kórsete bastady. Iamagata Mýhanýra, sodan keıin - Qara-Mustafa, Mahmut jáne t.b. búrkenshik attarmen ol fransýz jáne erkin kúresten túrli halyqaralyq jarystarǵa qatysady. Az ýaqyttan keıin qazaq Muńaıtpasov Saratov, Qazan, Omby, Troısk, Ýfa jáne basqa qalalardaǵy búkilreseılik týrnırlerdiń, sondaı-aq Máskeý, Kıev, Rıga, Mınsk, Parıj, Varshavada ótken halyqaralyq chempıonattardyń jeńimpazy jáne júldegeri boldy. Sırk trýppasy quramynda jas qypshaq Ońtústik Amerıka, Taıaý jáne Taıaý Shyǵys elderine gastróldik saparmen barǵan.

«Qajymuqan shynymen de erekshe kúshti, qaharman dene bitimi boldy: boıy 195 sm, salmaǵy 139 kg (1946 j. Salmaǵy 174 kg), san sheńberiniń ólshemi 71 sm, bıseps 47 sm, moıyn sheńberi 56 sm, aıaq kıimniń ólshemi 54»,- dep profesor Z. Qońyratbaevtyń málimetterinde berilgen.  

Qajymuqan taǵy bir ereksheligimen - shabýyldaǵy jyldamdyǵymen erekshelendi. Sonymen qatar, eger Qajymuqan myqtap ustaı bilse, onda odan ajyraý múmkin emes edi. Qazaq balýanynyń osy qasıetteri keıbir jýrnalıserdi ony «jabaıy», «qaharly», «qatygez» degen atpen tanymal etkizdi. Biraq eń qorqynyshtysy - ony jarystyń erejelerin «buzatyn» sportshy retinde jarystan jıi shyǵaryp tastaıtyn bolǵan. Bul Qajymuqandy tyǵyryqqa tiredi. Ádette, oǵan qazaqtar óziniń «qorqynyshty» tásilderin jarys kezinde qoldanbaýy úshin jarys dırektorynan izdeıtin balýandar toby áreket etetin bolǵan.

Qazaq batyry soǵys kezindegi azamattyq is-áreketimen de búkil keńes halqynyń súıispenshiligine laıyq boldy. Uly Otan soǵysy jyldarynda Qajymuqan halyq arasynda sırk qoıylymdarymen óner kórsetip, odan túsken qarajatty qorǵanys qoryna aýdardy. Osy qarajatqa aqyry búkil ıstrebıtel ushaǵy jasaldy. Al palýan «Qurmet belgisi» ordenimen marapattaldy.

Qazaqtyń batyry Qajymýan 50 jyl ómirin sport pen sırk ónerine arnady. Qazaq halqynyń dańqty uly Qajymuqan Muńaıtpasov 1948 jyly 11 tamyzda Shymkent (qazirgi Ońtústik Qazaqstan) oblysynyń «Lenın týy» kolhozynda qaıtys boldy. Batyr qaıtys bolǵannan keıin onyń qabirine eskertkish ornatyldy. Temirlanovka aýylynda kúreskerdiń murajaı-úıi ashyldy. Biz Bógen aýdanynyń keńsharyna jáne Almaty kósheleriniń birin onyń esimimen atadyq. Almatyda sport ınternatyna da qazaqtyń ańyzǵa aınalǵan ulynyń esimi berildi. Ol týraly kitaptar jazyldy, fılmder túsirildi. Bul keremet adamnyń ómiri men qyzmeti Otanǵa degen sheksiz súıispenshiliktiń úlgisi bolyp tabylady.

Naýanova A. R. Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Shyǵystaný fakúltetiniń 1 kýrs stýdenti.

---