InfoHub Logo

29 tamyzda tarıhı data atalyp ótiledi. Osydan 30 jyl buryn Semeı synaq polıgony resmı túrde jabyldy. Qazaq KSR Prezıdenti Nazarbaevtyń alǵashqy sheshýshi qadamdarynyń biri 1991 jylǵy 29 tamyzdaǵy "Semeı ıadrolyq synaq polıgonyn jabý týraly" № 409 jarlyǵy boldy.

Nursultan Nazarbaev, Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti-Elbasy:

«Qazaqstan shırek ǵasyrdan beri tutas jer beti beıbitshilikke bólený úshin bar kúsh-jigerin salyp keledi. Biz qýaty jóninen álemde tórtinshi orynǵa ıe ıadrolyq qarýdan óz erkimizben bas tartqan elmiz. Álemdik qaýipsizdikti nyǵaıtý jolynda kóptegen tyń bastamalar kóterdik. Bul – Qazaqstannyń beıbit bastamalary jer betindegi barsha eldiń múddelerine saı keletinin jáne olardyń qoldaıtynyn kórsetti».

Qazaqstan dalasynda ornalasqan ıadrolyq polıgon 18500 sharshy shaqyrym aýmaqty alyp jatyr. Polıgondaǵy synaqtar 1949 jyldan 1989 jylǵa deıin jalǵasty. Derek kózderge súıensek, Semeı polıgony aımaǵynda  40 jyl ishinde 456 irili-usaqty synaqtar ótkizilgen. Barlyq synaqtar qatań qupıada ótkizilgen bolatyn. Semeı oblysynyń 200 myńnan astam turǵynyń jarylystar týraly habary bolmady.

1963 jylǵa deıin synaqtar jer men atmosferada júrgizildi. Eger jetekshi ıadrolyq derjavalar ǵarysh, áýe jáne sý keńistiginde ıadrolyq synaqtarǵa tyıym salý týraly shartqa qol qoımasa, bizdi búgin ne kútip turýshy ekenin tek qana boljaýǵa bolady. Osy ýaqyttan bastap barlyq synaqtar tek jer astynda júrgizildi. Biraq bul Semeı qalasynyń turǵyndaryn qutqarmady. 1989 jyly aqpan aıynda sátsiz synaq kesirinen radıoaktıvti bult atmosferaǵa kóterilip jaqyn mańdaǵy aýmaqty basyp aldy. Iadrolyq synaqtardyń saldarynan barlyǵy 1,3 mıllıon adam zardap shekti dep esepteledi.

1989 jyly belgili qazaqstandyq qoǵam qaıratkeri Oljas Súleımenov búkil álem boıynsha ıadrolyq synaqtardyń qurbandaryn biriktirgen Nevada — Semeı antıadrolyq qozǵalysyn qurdy. Qozǵalys álemdik rezonansqa ıe boldy.

1989 jyly Semeı polıgonyndaǵy ıadrolyq synaqtar tolyǵymen toqtady. polıgonda alǵashqy jarylys bolǵannan 42 jyldan soń, 29 tamyzda Qazaqstan Prezıdentiniń Jarlyǵymen polıgon jabyldy.

1996 jyldan 2012 jylǵa deıin Semeı ıadrolyq polıgonynda Reseı, Qazaqstan jáne AQSH qupıa operasıa júrgizgeni belgili. Onyń máni ydyraıtyn elementterdi, atap aıtqanda 200 kılogramǵa jýyq plýtonııdi, sondaı-aq ıadrolyq qarýdy jasaý jáne synaý úshin qoldanylatyn jabdyqty izdeý jáne jınaý boldy.

Qazirgi tańda Semeı ıadrolyq polıgonyn radıoaktıvti materıaldardan tazartý jumystary aıaqtaldy.

Ý.M.Djoldybaeva- tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń dosenti

Zeınolla Alı- Shyǵystaný fakúlteti, shetel fılologıasy mamandyǵynyń 1-kýrs stýdenti

---