InfoHub Logo

Orta júz Arǵyn, Syrym, Malaısary batyrdyń ákesi Toqtaýyl batyr zamanynda «batyr» atanǵan kisi eken.

Toqtaýyl batyrdyń aýyly bir qopaly kólge qonyp: «ottasyn, jaıylsyn!» — dep, buıdasyn túrip, bos jibergen túıeleri qopanyń ný qamysyna shógip, bet-betimen aralap kirip ketipti.

Ne ekenin bilmeıdi, bir nárse túıelerdi laqtyryp: «áýp! áýp!» degen daýys estilgen soń: «dáý de bolsa, bul jolbarys shyǵar!» dep, jurt dý kóterile shapqanda, Malaısary bir shubar taıǵa minip, olaı-bylaı shapqylap júrgen bala jurttan buryn abaısyz jolbarysqa baryp qalǵanda, jolbarys shubar taıdyń quıryǵynan alyp, «áýp!» dep, aspanǵa atqanda, bala taımen birge ketpepti. Jolbarystyń ústinde moınynan qushaqtap, uıqy-tuıqy bolyp júrgenniń ústine Toqtaýyl batyr baryp qalyp, jolbarysty jaryp, balasyn aman aıyryp alypty.
Osy Malaısary zamanynda epteısiz iri batyrdyń esepti biri bolǵan.

Abylaıdyń mingeni Aıǵaısary,
Aıǵaılasyp kelgende, jerdiń tary.
Abylaıdy san qalmaq qamap jatyr,
Týyńdy ala, shaba gór, Malaısary!

Abylaı han ataqty, árýaqty, baqty han bolǵan kúninde ýaq Sary Baıansyz, Baltakereı Tursynbaısyz, Shanyshqyly Berdiqoja, Kókjarly kókjal Baraq, Syrym Malaısarysyz joryqqa attanbaıdy eken.

Syrym Malaısary batyr qara qalmaq Qatysybannyń hany Qońtajynyń qolyna tutqyndyqqa túsipti. Qalmaqtyń hany aqboz úıge kirgizip, quda, kúıeýshe syılap kútip: «Sirá, munymen eldespeı, bizge tynym-tynyshtyq bolmas!» — dep:

— Seni biz osy syılaǵan betimizben syılap attandyraıyq. Sen tuńǵyshyń Tileýqabyldy bizge «aq úılige» ber! Aq myltyqtyń aýyzyn jalasyp, anttasaıyq. Bir-birimizge jaý bolmasqa senimdi ýádemiz osy bolsyn!» — desip, bul balasy Tileýqabyldy qalmaqqa «aq úılige» bermek bolyp, aq myltyqtyń aýyzyn jalasyp, anttasyp qaıtqan eken. Sonan úıine kelip, jańa «ýe» (ýf) dep, demin alyp otyrǵan ústine qalmaqqa qosyn jasap, tý tigip, Abylaı han kelip qalypty:

— Otyrma! Atqa min, júr! — deıdi ǵoı. Malaısary:

— Meni qoı, men barmaımyn! «Qalmaqpen jaýlaspaımyn!» — dep, aq myltyqtyń aýyzyn jalasyp, anttasyp qaıtyp edim. Antqa ushyrap qalarmyn! — deıdi.

— Qalmaq shirkinniń anty ne qylar deısiń?! Júr, sen barmasań, bolmaıdy! — dep, erkine qoımaı, ertip alyp, attanyp, qalmaqqa barǵan eken. Barsa, qalmaq kún buryn estip, kútinip, dúnıe dúnıe bolǵaly, jer, sý bolǵaly jaý bettep kirip, buzyp ala almaıtuǵyn bir berik qorǵandary bolady eken, tas-túıin bolyp soǵan qamalǵan eken.

Sonda Abylaı han tórt batyrdy jiberipti:

— Qorǵandy aınalyp [aılanyp] boljap kelińder, buzyp kirer jeri bar ma eken? — dep.

Sonda Ýaq Sary Baıan joǵary umtylyp, qorǵannyń ústinen úńilip, ishine qaraı bergende, dýlyǵanyń qaq mańdaıynan oq tıip, dýlyǵanyń artyna qaraı qaı-qaıyp qalǵanyn kórip: «jyǵyldy ǵoı» dep, kalmaqtyń mergenderi qorǵannyń ústine shyǵyp, kóre sala batyrlar jalt berip qashqanda, art jaǵynan oqty jańbyrdaı jaýdyrypty.

Sonda Abylaı han:

— Bir qandy aýyz myltyqtyń aýyzy Malaısaryǵa dóp keldi-aý! Qudaı-aı, saqtaı ker! — degenshe bolmaı, Malaısarynyń saýytynyń jyryq jiginen shondanaıdan oq tıgen eken. Júremete sol qalmaq úsh atypty. Ózgeleri din esen, neshe oq bolsa Malaısaryǵa tıipti. Batyrlar aman kelgenine ózgeleri qýanysqan eken, Abylaı han:

— Malaısary aman emes, aty kereńdep qaldy! — depti. Aıtsa, aıtqandaı, Malaısarynyń belin oq qıratyp tastaǵan eken.

Qosyna ap kelip túsirip, jatqyzypty. Abylaı han:

— Ózge tamaqty buǵan bere berińder! Jalǵyz-aq eski qatqan súr et bermeńder! Shegi aman. Qatqan súr et bersender, shegi jyrtylady. Onan soń úıirge qosylmaıdy! — depti.

Malaısaryny baqyrshysy baǵyp, qosta jata beredi. Ózgeleri kúnde attanyp qorǵanǵa bara beredi.

Burynǵy handar mundaı zor soǵysqa barǵanda, qosyndy úsh bólek qylady eken. Bir bólegin: «kezýilshi» dep, oqshaý bólek aldynda júrgizedi eken. Bir bólegin: «tosqaýylshy» dep, handy ortasyna alyp, orta býynda júredi eken. Bir bólegin: «salyqshy» dep, zapas baqqan attarymen keıin arttaryna tastaıdy eken. Oljabaı buryn esepke kirip, qatarǵa qosylmaǵan kúni bolsa kerek. Áıteýir sol joryqta bar, biraq «salyqshylardyń» ishinde eken.

Oljabaı — at jaıǵan kóp qazaqtyń biri. Atyn jaıyp, kóılek-dambalyn sheship, qannen-qapersiz [kannan-qabarsyz] qarap otyrsa, bir kek sholaq atty, kek shekpendi bireý eki etegi jalp-jalp etip, dalaqtap, eki kózi alaqtap, atyn basqa-kózge tópelep [tóbelep], iz ókshesi elsiz daladan shyǵyp, dánememen isi joq, Oljabaıdyń qaq qasynan shaýyp óte bergende, Oljabaı:

— «Nemene, nemene» dep asyǵyp-úsigip qaıda barasyń? — dedi. onda ol:

— On san orta júzge uran bolǵan Oljabaı altyn qaqpany dal-dal qylyp buzyp, jurtqa olja úlestirip jatqanda, oljadan qur qalaıyn ba? — dep shaba jónelipti.

Oljabaı batyr otyra almaı, ushyp tura kelip:

— Ýaý, myna qalmaqtyń dal-dal bolýy, myna qaqpanyń buzylýy meniń qolymnan bolmaq eken-aý, — dep, tura kıinip, attanyp:

— Oljabaı! Oljabaı! — dep, shaýyp, jolynda turǵan Abylaıdyń ala týyn julyp ala jónelip, qorǵanǵa qorǵalamastan qasqıyp jetip barǵanda, bir qalmaq týdy kózdep atqanda, qalmaqtyń tý ustaǵan qolynyń qospasynan tıip, ony bir tikenek qadalǵan qurly kórmeı, ala týdy Abylaıdyń ózine bere salyp, attan túse qalyp, darbazany [darýazany] shapqylaǵanda, qalaıy-qorǵasyn quıyp jasaǵan darbaza saz balshyqtaı ılenip, qamalyp júrgen qazaq sorly, nesin suraısyń, qarq oljaǵa batyp, máre-sáre bolypty.

— Oljabaı, Oljabaı! — dep, tusynan shaýyp óte bergende, qozǵala almaı jatqan Malaısary belin oratyp tańdyryp:

— Myna jaýdy Oljabaı muqatyp alyp, abyroı árýaq Oljabaıda qalatuǵyn boldy. Men qur qalam ba? — dep, atqa úsh minip, úsh túsken eken. Osy habar Shúrshit patshasyna estilip:

— Sol qaqpa buzǵan batyryn maǵan jibersin, kóremin! — depti.

Barǵan soń quljanyń qos basyndaı oqtyń úńireıtip tesip ketkenin kórip:

— Myna qolyńdy oq mynadaı úńireıtip ketkende, qaqpany qalaı shapqylap júrsiń? — depti.

— Men oqtyń tıgenin de, onyń ne qylyp, ne qoıyp júrgenin bildim be eken? — depti.

Sonda Shúrshit patshasy sary ala tý, saýyt-saıman, dýlyǵa, qalqan, saýytty at mingizip, qushaqtasyp, dos bolyp, burynǵy Oljabaı emes, basqa bólek Oljabaı bolyp qaıtypty.

Malaısary batyrdyń bir sózi qala beripti. Ol ne sóz deseń, Abylaı han aıtty ǵoı: «Qatqan súr et bere kórmeńder» dep. Qalmaq qorǵanda qamalyp jatyr, bular elsiz-kúnsiz dalada qamalyp jatyr. Túste birin, keshke birin soıyp turatuǵyn qoı-qozy bar ma? Qyzyl týram et jurtqa jerik asyndaı bolyp, Malaısary baqyrshysyn shaqyryp:

— Qyzyl týram etke tisimdi tıgizbeseń, basyndy shaýyp tastarmyn! — dep, qaharlanypty. — Ala qorjyn qaıda? Alyp kel! Sonyń túbinen qyzyl týram et tabylmasa, meniń kuryǵanym ǵoı, qarań sýalǵanym ǵoı! — degen soń, ala qorjyndy alyp kelse, aqtaryp qarasa, bir qazy jatyr eken. Ortasynan tutamdaı kestirip alyp, astyryp jepti.

Abylaı han kelgen soń kórse, buzylyp, kelispeı qalǵanyn kórip:

— Urǵan ekensinder ǵoı! Sur et berdińder me? — degende:

— Qazynyń ortasyn berip edik, — desipti.

— Endi bolmady, jalǵyz-aq ilinip turǵandyǵy shektiń bútindigi edi. Aı, bárekeldi-aı, kelispedi-aý! — depti.

Sonda Malaısary batyr aıtqan eken:

— «Ázireıil, shirkin, bul qaıda júr ózi?» — deı berýshi edim. Ala qorjynnyń túbinde buǵyp jata bergen eken. Sóıtip amalyn taýyp, aılasyn asyryp almasa, bizdeı kisige badyraıyp kelýge oǵan da jan kerek qoı! — degen eken.

Sol saparda demi taýsylyp, súıegin elge alyp kelip qoıypty.

Oqýǵa keńes beremiz:

Súıindik Oljabaı batyr ertegisi

Ótegenniń qyz berýi

Ótegenniń qaryzyn qaıtarýy

---